64. باب التعريف و البيان و الحجة و الهداية
1 حَدَّثَنَا أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى الْعَطَّارُ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَكِيمٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع الْمَعْرِفَةُ صُنْعُ مَنْ هِيَ قَالَ مِنْ صُنْعِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لَيْسَ لِلْعِبَادِ فِيهَا صُنْعٌ
ترجمه :
1. محمد بن حكيم مىگويد: به امام صادق (عليه السلام) عرض كردم: معرفت و شناخت، ساخته چه كسى است؟ آن حضرت فرمودند: ساخته خداوند است مردم در به وجود آمدن آن، نقشى ندارند.
2 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا الْحُسَيْنُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَبَانٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنِ ابْنِ الطَّيَّارِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ احْتَجَّ عَلَى النَّاسِ بِمَا آتَاهُمْ وَ مَا عَرَّفَهُمُ
ترجمه :
2. ابن طيار از امام صادق (عليه السلام) نقل مىكند كه آن حضرت فرمودند: خداوند بر مردم به آن چه به آنها داده و نسبت به آن آگاهى داده است، احتجاج مىكند.
3 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ مَاجِيلَوَيْهِ رَحِمَهُ اللَّهُ عَنْ عَمِّهِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي الْقَاسِمِ عَنْ
أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ ثَعْلَبَةَ بْنِ مَيْمُونٍ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ الطَّيَّارِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ احْتَجَّ عَلَى النَّاسِ بِمَا آتَاهُمْ وَ مَا عَرَّفَهُمْ
ترجمه :
3. حمزة بن طيار از امام صادق (عليه السلام) نقل مىكند كه آن حضرت فرمودند: خداوند بر مردم به آن چه به آنها داده و نسبت به آن آگاهى داده است، احتجاج مىكند.
4 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ مَاجِيلَوَيْهِ رَحِمَهُ اللَّهُ عَنْ عَمِّهِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي الْقَاسِمِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ ثَعْلَبَةَ بْنِ مَيْمُونٍ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ الطَّيَّارِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ ما كانَ اللَّهُ لِيُضِلَّ قَوْماً بَعْدَ إِذْ هَداهُمْ حَتَّى يُبَيِّنَ لَهُمْ ما يَتَّقُونَ قَالَ حَتَّى يُعَرِّفَهُمْ مَا يُرْضِيهِ وَ مَا يُسْخِطُهُ وَ قَالَ فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها قَالَ بَيَّنَ لَهَا مَا تَأْتِي وَ مَا تَتْرُكُ وَ قَالَ- إِنَّا هَدَيْناهُ السَّبِيلَ إِمَّا شاكِراً وَ إِمَّا كَفُوراً قَالَ عَرَّفْنَاهُ إِمَّا آخِذاً وَ إِمَّا تَارِكاً وَ فِي قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ أَمَّا ثَمُودُ فَهَدَيْناهُمْ فَاسْتَحَبُّوا الْعَمى عَلَى الْهُدى قَالَ عَرَّفْنَاهُمْ فَاسْتَحَبُّوا الْعَمى عَلَى الْهُدى وَ هُمْ يَعْرِفُونَ
ترجمه :
4. حمزة بن طيار مىگويد: از امام صادق (عليه السلام) درباره اين سخن خداوند كه فرموده است: خداوند بر هيچ گروهى بعد از آن كه هدايتشان كرد، تا زمانى كه براى آنها آنچه موجب پرهيزكاريشان مىشود، بيان كند، گمراه نخواهد كرد.(259) آن حضرت فرمودند: منظور اين است: تا زماى كه آن چه مورد رضايت يا خشم خداوند است را به آنها بشناساند.
و خداوند فرموده است: خداوند كارهاى زشت و خوب را به آنها الهام كرد.(260) آن حضرت فرمودند: خداوند آن چه بايد (مردم) انجام داده و رها كنند، بيان كرده است و خداوند فرموده است: ما انسان را به راه هدايت كرديم، يا شكر گزار و يا كافر مىباشد.(261) آن حضرت مىفرمايد: يعنى راه را به آنها نشان داديم، يا آن را انجام داده و يا ترك مىكند و در مورد سخن خداوند كه فرموده است: و اما گروه ثمود، آنها را هدايت كرديم، اما آنها كورى را بر هدايت ترجيح دادند.(262) آن حضرت مىفرمايند: راه را به آنها معرفى كرديم، پس در حالى كه راه را به آنها معرفى كرديم، پس در حالى كه راه را مىشناختند، كورى را بر هدايت ترجيح دادند.
5 حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ رَحِمَهُ اللَّهُ عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ هَدَيْناهُ النَّجْدَيْنِ قَالَ نَجْدَ الْخَيْرِ وَ الشَّرِّ
ترجمه :
5. حمزة بن محمد مىگويد: از امام صادق (عليه السلام) درباره سخن خداوند پرسيدم: ما به هر دو راه هدايت كرديم. آن حضرت فرمودند: منظور راه خوب و بد است.
6 حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى الْعَطَّارُ رَحِمَهُ اللَّهُ عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ الْبَغْدَادِيِّ عَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ الدِّهْقَانِ عَنْ دُرُسْتَ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سِتَّةُ أَشْيَاءَ لَيْسَ لِلْعِبَادِ فِيهَا صُنْعٌ الْمَعْرِفَةُ وَ الْجَهْلُ وَ الرِّضَا وَ الْغَضَبُ وَ النَّوْمُ وَ الْيَقَظَةُ
ترجمه :
6. از امام صادق (عليه السلام) روايت شده است كه آن حضرت فرمودند: شش چيز است كه مردم در آن نقشى ندارند: معرفت (شناخت)، نادانى، خشنودى، رضايت، خشم، خواب و بيدارى.
7 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ الْمُتَوَكِّلِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى الْعَطَّارُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ أَبِي شُعَيْبٍ الْمَحَامِلِيِّ عَنْ دُرُسْتَ بْنِ أَبِي مَنْصُورٍ عَنْ بُرَيْدِ بْنِ مُعَاوِيَةَ الْعِجْلِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لَيْسَ لِلَّهِ عَلَى خَلْقِهِ أَنْ يَعْرِفُوا قَبْلَ أَنْ يُعَرِّفَهُمْ وَ لِلْخَلْقِ عَلَى اللَّهِ أَنْ يُعَرِّفَهُمْ وَ لِلَّهِ عَلَى الْخَلْقِ إِذَا عَرَّفَهُمْ أَنْ يَقْبَلُوهُ
ترجمه :
7. معاويه اجلى از امام صادق (عليه السلام) نقل مىكند كه آن حضرت فرمودند: خداوند قبل از اين كه خود را به مردم بشناساند، لازم نيست كه خود را معرفى كند و بر خداوند لازم است كه خود را بر مردم معرفى كند و بر مردم لازم است كه وقتى خود را شناساند، قبول كنند.
8 حَدَّثَنَا أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ الْحِمْيَرِيُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحَجَّالِ عَنْ ثَعْلَبَةَ بْنِ مَيْمُونٍ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَى بْنِ أَعْيَنَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَمَّنْ لَمْ يَعْرِفْ شَيْئاً هَلْ عَلَيْهِ شَيْءٌ قَالَ لَا
ترجمه :
8. عبد الأعلى بن اعين مىگويد: از امام صادق (عليه السلام) درباره كسى پرسيدم كه چيزى نمىداند، آيا چيزى بر او هست؟ حضرت فرمودند: خير.
9 حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى الْعَطَّارُ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ زَكَرِيَّا بْنِ يَحْيَى عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَا حَجَبَ اللَّهُ عِلْمَهُ عَنِ الْعِبَادِ فَهُوَ مَوْضُوعٌ عَنْهُمْ
ترجمه :
9. زكريا بن يحيى از امام صادق نقل مىكند كه آن حضرت فرمودند: آن چه را كه خداوند علمش را از بندگان پوشيده كرده است، از آنها برداشته است. (نيازى به انجام دادن آن نيست.)
10 حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِيِّ ره عَنِ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبَانٍ الْأَحْمَرِ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ الطَّيَّارِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ لِي اكْتُبْ فَأَمْلَى عَلَيَّ إِنَّ مِنْ قَوْلِنَا إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَحْتَجُّ عَلَى الْعِبَادِ بِمَا آتَاهُمْ وَ مَا عَرَّفَهُمْ ثُمَّ أَرْسَلَ إِلَيْهِمْ رَسُولًا وَ أَنْزَلَ عَلَيْهِ الْكِتَابَ فَأَمَرَ فِيهِ وَ نَهَى أَمَرَ فِيهِ بِالصَّلَاةِ وَ الصَّوْمِ فَأَنَامَ رَسُولَ اللَّهِ ص عَنِ الصَّلَاةِ فَقَالَ أَنَا أُنِيمُكَ وَ أَنَا أُوقِظُكَ فَاذْهَبْ فَصَلِّ لِيَعْلَمُوا إِذَا أَصَابَهُمْ ذَلِكَ كَيْفَ يَصْنَعُونَ لَيْسَ كَمَا يَقُولُونَ إِذَا نَامَ عَنْهَا هَلَكَ وَ كَذَلِكَ الصِّيَامُ أَنَا أُمْرِضُكَ وَ أَنَا أُصَحِّحُكَ فَإِذَا شَفَيْتُكَ فَاقْضِهِ ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع وَ كَذَلِكَ إِذَا نَظَرْتَ إِلَى جَمِيعِ الْأَشْيَاءِ لَمْ تَجِدْ أَحَداً فِي ضِيقٍ وَ لَمْ تَجِدْ أَحَداً إِلَّا وَ لِلَّهِ عَلَيْهِ الْحُجَّةُ وَ لَهُ فِيهِ الْمَشِيَّةُ وَ لَا أَقُولُ إِنَّهُمْ مَا شَاءُوا صَنَعُوا ثُمَّ قَالَ إِنَّ اللَّهَ يَهْدِي وَ يُضِلُّ وَ قَالَ وَ مَا أُمِرُوا إِلَّا بِدُونِ سَعَتِهِمْ وَ كُلُّ شَيْءٍ أُمِرَ النَّاسُ بِهِ فَهُمْ يَسَعُونَ لَهُ وَ كُلُّ شَيْءٍ لَا يَسَعُونَ لَهُ فَهُوَ مَوْضُوعٌ عَنْهُمْ وَ لَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا خَيْرَ فِيهِمْ ثُمَّ قَالَ- لَيْسَ عَلَى الضُّعَفاءِ وَ لا عَلَى الْمَرْضى وَ لا عَلَى الَّذِينَ لا يَجِدُونَ ما يُنْفِقُونَ حَرَجٌ إِذا نَصَحُوا لِلَّهِ وَ رَسُولِهِ فَوَضَعَ عَنْهُمْ- ما عَلَى الْمُحْسِنِينَ مِنْ سَبِيلٍ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ. وَ لا عَلَى الَّذِينَ إِذا ما أَتَوْكَ لِتَحْمِلَهُمْ الآْيَةَ فَوَضَعَ عَنْهُمْ لِأَنَّهُمْ لَا يَجِدُونَ
قال مصنف هذا الكتاب رضي الله عنه قوله ع إن الله يهدي و يضل معناه أنه عز و جل يهدي المؤمنين في القيامة إلى الجنة و يضل الظالمين في القيامة عن الجنة- إنما قال عز و جل- إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ يَهْدِيهِمْ رَبُّهُمْ بِإِيمانِهِمْ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهِمُ الْأَنْهارُ فِي جَنَّاتِ النَّعِيمِ و قال عز و جل وَ يُضِلُّ اللَّهُ الظَّالِمِينَ
ترجمه :
10. حمزة بن طيار مىگويد: امام صادق (عليه السلام) به من فرمود: بنويس و اين گونه بر من املاء كرد تا بنويسم: اعتقاد ما اين است كه حقيقتا خداوند بر بندگان به آن چه به آنها داده و شناسانده است، احتجاج مىكند، سپس به سوى آنها پيامبرى فرستاد و كتاب نازل كرد و در آن دستور داد و نهى كرد، در آن به نماز و روزه دستور داد. خداوند، رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) را از نماز به خواب برد و فرمود: من تو را به خواب برده و بيدار مىكنم، پس (بعد از خواب) برو و نماز بخوان، تا بدانند وقتى خواب به آنها مىرسد، چه بايد انجام دهند و اين گونه نيست كه مردم مىگويند: زمانى از نماز به خواب رفتند، نابود مىشوند و روزه نيز همين طور است. من تو را بيدار كرده و سالم مىكنم و هنگامى كه تو را شفا دادم، روزه خود را قضاء كن. سپس امام صادق (عليه السلام) فرمودند: و همين طور زمانى كه به تمام چيزها نگاه كردى، هيچ كس را در تنگى نخواهى ديد و كسى را نمىبينى مگر اين كه از طرف خداوند حجت مىباشد و براى هر كسى در آن كار، ارادهاى (از طرف خداوند) است و نمىگويم: مردم هر چه خواستند، انجام دادند. سپس آن حضرت فرمودند: حقيقتا خداوند هدايت و گمراه مىكند و فرمودند: مردم به جز به اندازه قدرتشان مأمور نشدهاند و به هر چيزى مأمور شدهاند، نسبت به آن در وسعت هستند و نسبت به هر چيزى كه قدرت ندارند، از آنها برداشته شده است، اما در بيشتر مردم خيرى وجود ندارد. سپس (اين آيه را تلاوت) فرمودند: بر ضعيفان، بيماران، كسانى كه چيزى ندارند تا انفاق كنند، ضررى نيست، به شرط آن كه براى خدا و رسولش خير خواه باشند و هيچ ضررى بر نيكوكاران نيست و خداوند بخشنده مهربان است و بر كسانى كه هر وقت نزد تو مىآيند، تا بر آنها سوار كنى.(263) پس خداوند حكم را از آنها برداشت، زيرا پيدا نكردند.
(شيخ صدوق، مىنويسد: اين كه امام صادق (عليه السلام) فرمودند: حقيقتا خداوند هدايت و گمراه مىكند، يعنى خداوند انسانهاى مؤمن را در روز قيامت به سوى بهشت هدايت و انسانهاى ستمكار را در روز قيامت از (رفتن) به سوى بهشت گمراه مىكند و خداوند فرموده است: حقيقتا كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام مىدهند، پروردگار آنها را به خاطر ايمانشان به باغهاى پر نعمت هدايت مىكند، به طورى كه از زير (درختان آن) باغ نهرها جارى مىباشد.(264) و نيز خداوند مىفرمايد: خداوند، ستمكاران را گمراه مىكند.(265)
11 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مَرَّارٍ عَنْ يُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَى قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَصْلَحَكَ اللَّهُ هَلْ جُعِلَ فِي النَّاسِ أَدَاةٌ يَنَالُونَ بِهَا الْمَعْرِفَةَ قَالَ فَقَالَ لَا قُلْتُ فَهَلْ كُلِّفُوا الْمَعْرِفَةَ قَالَ لَا عَلَى اللَّهِ الْبَيَانُ- لا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلَّا وُسْعَها لا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلَّا ما آتاها قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ ما كانَ اللَّهُ لِيُضِلَّ قَوْماً بَعْدَ إِذْ هَداهُمْ حَتَّى يُبَيِّنَ لَهُمْ ما يَتَّقُونَ قَالَ حَتَّى يُعَرِّفَهُمْ مَا يُرْضِيهِ وَ مَا يُسْخِطُهُ
ترجمه :
11. عبد الأعلى مىگويد: به امام صادق (عليه السلام) عرض كردم: خداوند (امور شما را) اصلاح كند. آيا در ميان مردم ابزارى وجود دارد كه به وسيله آن به معرفت برسند؟ ايشان فرمودند: خير. عرض كردم: آيا بر شناخت مكلف شدهاند؟ فرمودند: خير، بر خداوند لازم است كه (حكم خود را) بيان كند (و خداوند فرموده است:) خداوند كسى را به جز به اندازه قدرتش تكليف نمىكند. و خداوند كسى را به اندازه آن چه به آنها داده است، مكلف نمىسازد.
عبد الأعلى مىگويد: از امام صادق (عليه السلام) درباره اين سخن خداوند پرسيدم: خداوند بر هيچ گروهى بعد از آن كه هدايتشان كرد، تا زمانى كه براى آنها آن چه موجب پرهيزكاريشان مىشود، بيان كند، گمراه نخواهد كرد.(266) آن حضرت فرمودند: يعنى تا زمانى كه آن چه موجب رضايت و خشم خداوند مىشود، به آنها بشناساند.
12 وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ يُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ سَعْدَانَ يَرْفَعُهُ إِلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ يُنْعِمْ عَلَى عَبْدٍ بِنِعْمَةِ إِلَّا وَ قَدْ أَلْزَمَهُ فِيهَا الْحُجَّةَ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَمَنْ مَنَّ اللَّهُ عَلَيْهِ فَجَعَلَهُ قَوِيّاً فَحُجَّتُهُ عَلَيْهِ الْقِيَامُ بِمَا كَلَّفَهُ وَ احْتِمَالُ مَنْ هُوَ دُونَهُ مِمَّنْ هُوَ أَضْعَفُ مِنْهُ وَ مَنْ مَنَّ اللَّهُ عَلَيْهِ فَجَعَلَهُ مُوَسَّعاً عَلَيْهِ فَحُجَّتُهُ مَالُهُ يَجِبُ عَلَيْهِ فِيهِ تَعَاهُدُ الْفُقَرَاءِ بِنَوَافِلِهِ وَ مَنْ مَنَّ اللَّهُ عَلَيْهِ فَجَعَلَهُ شَرِيفاً فِي نَسَبِهِ جَمِيلًا فِي صُورَتِهِ فَحُجَّتُهُ عَلَيْهِ أَنْ يَحْمَدَ اللَّهَ عَلَى ذَلِكَ وَ أَلَّا يَتَطَاوَلَ عَلَى غَيْرِهِ فَيَمْنَعَ حُقُوقَ الضُّعَفَاءِ لِحَالِ شَرَفِهِ وَ جَمَالِهِ
ترجمه :
12. از امام صادق (عليه السلام) روايت شده است كه فرمودند: خداوند به هيچ بندهاى نعمتى نداده است مگر اين كه در آن حجتى از سوى خداوند لازم مىآيد. پس كسى كه خداوند بر او منت گذاشته و او را قوى قرار داده است و حجت خداوند بر او همان قيام به چيزى است كه به آن مكلف شده و تحمل كردن كسى است كه از ميان افراد ناتوان، از او پايينتر مىباشد و كسى كه خداوند بر او منت گذاشته و او را در وسعت قرار داده است، حجت خدا بر چنين شخصى همان مال او است و بر او واجب است كه با زيادى مالش، با نيازمندان ارتباط برقرار كند و كسى كه خداوند بر او منت نهاده و او را از نظر نسب، شريف و در صورت زيبا قرار داده است، حجت خدا بر چنين كسى اين است كه به خاطر اين نعمت او را ستايش نمايد و ديگر اين كه نسبت به ديگران گردنكشى نكند و به خاطر شرف و زيبايىاش حقوق ناتوانان را ضايع نسازد.
13 أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ الْحِمْيَرِيُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ أَبِيهِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ اجْعَلُوا أَمْرَكُمْ لِلَّهِ وَ لَا تَجْعَلُوهُ لِلنَّاسِ فَإِنَّهُ مَا كَانَ لِلَّهِ فَهُوَ لِلَّهِ وَ مَا كَانَ لِلنَّاسِ فَلَا يَصْعَدُ إِلَى اللَّهِ وَ لَا تُخَاصِمُوا النَّاسَ لِدِينِكُمْ فَإِنَّ الْمُخَاصَمَةَ مَمْرَضَةٌ لِلْقَلْبِ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ لِنَبِيِّهِ ص- إِنَّكَ لا تَهْدِي مَنْ أَحْبَبْتَ وَ لكِنَّ اللَّهَ يَهْدِي مَنْ يَشاءُ وَ قَالَ أَ فَأَنْتَ تُكْرِهُ النَّاسَ حَتَّى يَكُونُوا مُؤْمِنِينَ ذَرُوا النَّاسَ فَإِنَّ النَّاسَ أَخَذُوا عَنِ النَّاسِ وَ إِنَّكُمْ أَخَذْتُمْ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص إِنِّي سَمِعْتُ أَبِي ع يَقُولُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا كَتَبَ عَلَى عَبْدٍ أَنْ يَدْخُلَ فِي هَذَا الْأَمْرِ كَانَ أَسْرَعَ إِلَيْهِ مِنَ الطَّيْرِ إِلَى وَكْرِهِ
ترجمه :
13. على بن عقبه از پدرش نقل مىكند كه مىگويد: از امام صادق (عليه السلام) شنيدم كه مىفرمود: كارهاى خود را براى خدا قرار داده و براى مردم قرار ندهيد، زيرا آن چه براى خداوند است، به او اختصاص دارد و آن چه براى مردم است، به سوى خدا بالا نمىرود و در دين خود با مردم نجنگيد، زيرا درگيرى (با مردم) براى قلب نوعى بيمارى است و خداوند به پيامبر خود فرموده است: تو كسى را كه بخواهى نمىتوانى هدايت كنى، اما خداوند هر كسى را كه بخواهد هدايت مىكند.(267) و فرموده است: آيا تو مردم را مجبور مىكنى تا اين كه با ايمان باشند.(268) مردم را رها كنيد، زيرا مردم از (زبان) مردم گرفتهاند در حالى كه شما از (زبان مبارك) رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) گرفتهايد و من شنيدم كه پدرم مىفرمود: حقيقتا زمانى كه خداوند بر بنده خود نوشت كه در اين امر (مذهب شيعه و ولايت اهل بيت) داخل شود، آن شخص سريعتر از رفتن پرنده به لانهاش داخل خواهد شد.
14 حَدَّثَنَا أَبِي رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حُمْرَانَ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ خَيْراً نَكَتَ فِي قَلْبِهِ نُكْتَةً مِنْ نُورٍ وَ فَتَحَ مَسَامِعَ قَلْبِهِ وَ وَكَّلَ بِهِ مَلَكاً يُسَدِّدُهُ وَ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ سُوءاً نَكَتَ فِي قَلْبِهِ نُكْتَةً سَوْدَاءَ وَ سَدَّ مَسَامِعَ قَلْبِهِ وَ وَكَّلَ بِهِ شَيْطَاناً يُضِلُّهُ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الآْيَةَ- فَمَنْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ وَ مَنْ يُرِدْ أَنْ يُضِلَّهُ يَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَيِّقاً حَرَجاً كَأَنَّما يَصَّعَّدُ فِي السَّماءِ قال مصنف هذا الكتاب إن الله عز و جل إنما يريد بعبد سوءا لذنب يرتكبه فيستوجب به أن يطبع على قلبه و يوكل به شيطانا يضله و لا يفعل ذلك به إلا باستحقاق و قد يوكل عز و جل بعبده ملكا يسدده باستحقاق أو تفضل و يَخْتَصُّ بِرَحْمَتِهِ مَنْ يَشاءُ و قال الله عز و جل- وَ مَنْ يَعْشُ عَنْ ذِكْرِ الرَّحْمنِ نُقَيِّضْ لَهُ شَيْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرِينٌ
ترجمه :
14. سليمان بن خالد از امام صادق (عليه السلام) نقل مىكند كه فرمودند: زمانى كه خداوند خوبى بندهاى را بخواهد در قلبش نكتهاى از نور مىاندازد و گوشهاى قلبش را باز مىكند و فرشتهاى را براى او نگهبان قرار مىدهد تا از او پاسدارى كند و زمانى كه بدى بندهاى را بخواهد نكته سياهى در قلبش مىاندازد و گوشهاى قلبش را مىبندد و شيطانى را براى حمايت از او قرار مىدهد تا او را به گمراهى بكشاند. سپس آن حضرت اين آيه را تلاوت كردند: پس كسى كه خداوند بخواهد او را هدايت كند، سينهاش را براى اسلام باز مىكند و كسى كه خداوند بخواهد او را گمراه نمايد، سينهاش را تنگ و سخت قرار مىدهد، مثل اين كه به سختى به آسمان بالا مىرود.
شيخ صدوق، نويسنده اين كتاب مىگويد: زمانى كه خداوند بدى را براى بنده گنهكار بخواهد، پس باعث خواهد شد كه بر قلبش مهر بزند و شيطان را نگهبان او مىكند تا او را گمراه كند و اين كار را از آن جهت كه آن شخص مستحق است، انجام مىدهد و گاهى براى بندهاش، فرشتهاى از روى استحقاق يا لطف بر آن بنده، قرار مىدهد تا از او نگهبانى بدهد و كسى را كه بخواهد به رحمت خود اختصاص مىدهد و خداوند فرموده است: كسى كه از ياد خداوند مهربان روى بگرداند، شيطانى را براى او قرار مىدهيم تا همنشين او باشد.(269)
15 حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْوَهَّابِ قَالَ أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْفَضْلِ بْنِ الْمُغِيرَةِ قَالَ حَدَّثَنَا مَنْصُورُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ إِبْرَاهِيمَ الْأَصْبَهَانِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو شُعَيْبٍ الْمَحَامِلِيُّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْكَانَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ الْمَعْرِفَةِ أَ هِيَ مُكْتَسَبَةٌ فَقَالَ لَا فَقِيلَ لَهُ فَمِنْ صُنْعِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مِنْ عَطَائِهِ هِيَ قَالَ نَعَمْ وَ لَيْسَ لِلْعِبَادِ فِيهَا صُنْعٌ وَ لَهُمْ اكْتِسَابُ الْأَعْمَالِ وَ قَالَ ع إِنَّ أَفْعَالَ الْعِبَادِ مَخْلُوقَةٌ خَلْقَ تَقْدِيرٍ لَا خَلْقَ تَكْوِينٍ و معنى ذلك أن الله تبارك و تعالى لم يزل عالما بمقاديرها قبل كونها
ترجمه :
15. ابو بصير مىگويد: از امام صادق (عليه السلام) درباره شناخت سؤال شد كه آيا به دست آوردنى است؟ آن حضرت فرمودند: خير. به ايشان عرض شد: پس آيا دساخته خداوند و از چيزهايى است كه او داده است؟ ايشان فرمودند: بله، و بندگان، در شناخت نقشى ندارند و تنها انجام كارها بر عهده آنان است و (سپس) فرمودند: كار بندگان، به شكل تقديرى نه تكوينى آفريده شده است يعنى اين كه خداوند هميشه به اندازه آنها قبل از به وجود آوردنشان آگاه است.
16 حَدَّثَنَا عَبْدُ الْوَاحِدِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عُبْدُوسٍ النَّيْسَابُورِيُّ الْعَطَّارُ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ قُتَيْبَةَ النَّيْسَابُورِيُّ عَنْ حَمْدَانَ بْنِ سُلَيْمَانَ قَالَ كَتَبْتُ إِلَى الرِّضَا ع أَسْأَلُهُ عَنْ أَفْعَالِ الْعِبَادِ أَ مَخْلُوقَةٌ هِيَ أَمْ غَيْرُ مَخْلُوقَةٍ فَكَتَبَ ع أَفْعَالُ الْعِبَادِ مُقَدَّرَةٌ فِي عِلْمِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَبْلَ خَلْقِ الْعِبَادِ بِأَلْفَيْ عَامٍ
ترجمه :
16. حمدان بن سليمان مىگويد: نامهاى به امام رضا (عليه السلام) نوشتم و از ايشان درباره كار بندگان پرسيدم كه آيا (توسط خداوند) آفريده شدهاند و يا آفريده نشدهاند؟ آن حضرت نوشتند: كار بندگان در علم خداوند هزار سال قبل از آفرينش بندگان مقدر شده است.
17 حَدَّثَنَا أَبِي رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَصْبَهَانِيِّ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ دَاوُدَ الْمِنْقَرِيِّ عَنْ حَفْصِ بْنِ غِيَاثٍ النَّخَعِيِّ الْقَاضِي قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ عَمِلَ بِمَا عَلِمَ كُفِيَ مَا لَمْ يَعْلَمْ
ترجمه :
17. حفص بن غياث نخعى از امام صادق (عليه السلام) نقل مىكند كه آن حضرت فرمودند: كسى كه به آن چه مىداند، عمل كند از آن چه نمىداند كفايت مىكند.
