59. باب نفى الجبر و التفويض
1 أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عُمَرَ الْيَمَانِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ الْخَلْقَ فَعَلِمَ مَا هُمْ صَائِرُونَ إِلَيْهِ وَ أَمَرَهُمْ وَ نَهَاهُمْ فَمَا أَمَرَهُمْ بِهِ مِنْ شَيْءٍ فَقَدْ جَعَلَ لَهُمُ السَّبِيلَ إِلَى الْأَخْذِ بِهِ وَ مَا نَهَاهُمْ عَنْهُ مِنْ شَيْءٍ فَقَدْ جَعَلَ لَهُمُ السَّبِيلَ إِلَى تَرْكِهِ وَ لَا يَكُونُوا آخِذِينَ وَ لَا تَارِكِينَ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ
ترجمه :
1. ابراهيم بن عمر يمانى از امام صادق (عليه السلام) نقل مىكند كه آن حضرت فرمودند: خداوند مخلوقات را آفريد و مىدانست كه آنها به چه مسيرى مىروند (به همين دليل) آنها را به كارهايى دستور و از اعمالى نهى كرد و نسبت به كارهايى كه به آنها دستور داده است، راهى را نيز قرار داده است تا به آن عمل برسند و نسبت به كارهايى كه آنها را نهى كرده است، راهى را نيز براى ترك آن در نظر گرفته است. پس مردم به جز با اذن خداوند هيچ عملى را انجام نداده و هيچ كارى را ترك نمىكنند.
2 أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ حَفْصِ بْنِ قُرْطٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ زَعَمَ أَنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى يَأْمُرُ بِالسُّوءِ وَ الْفَحْشَاءِ فَقَدْ كَذَبَ عَلَى اللَّهِ وَ مَنْ زَعَمَ أَنَّ الْخَيْرَ وَ الشَّرَّ بِغَيْرِ مَشِيَّةِ اللَّهِ فَقَدْ أَخْرَجَ اللَّهَ مِنْ سُلْطَانِهِ وَ مَنْ زَعَمَ أَنَّ الْمَعَاصِيَ بِغَيْرِ قُوَّةِ اللَّهِ فَقَدْ كَذَبَ عَلَى اللَّهِ وَ مَنْ كَذَبَ عَلَى اللَّهِ أَدْخَلَهُ اللَّهُ النَّارَ
يعني بالخير و الشر الصحة و المرض و ذلك قوله عز و جل- وَ نَبْلُوكُمْ بِالشَّرِّ وَ الْخَيْرِ فِتْنَةً
ترجمه :
2. حفص بن قرط از امام صادق (عليه السلام) نقل مىكند كه آن حضرت فرمودند: رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) مىفرمايند: كسى كه گمان كند خداوند متعال به بدى و زشتى دستور مىدهد، بر خدا دروغ بستهاند و كسى كه گمان كند كه خوبى و بدى بدون خواست خداوند است، پروردگار را از پادشاهيش خارج ساخته است و كسى كه خيال كند نافرمانى از خداوند بدون قدرت او است، بر خداوند دروغ بسته است و كسى كه بر او دروغ ببندد، خداوند او را در آتش مىاندازد. منظور از خوبى و بدى، سلامتى و بيمارى است و همان سخن خداوند است كه مىفرمايد: شما را به بدى و خوبى امتحان مىكنيم.(217)
3 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ الْمُتَوَكِّلِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ السَّعْدَآبَادِيُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِيِّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ يُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ غَيْرِ وَاحِدٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ وَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالا إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَرْحَمُ بِخَلْقِهِ مِنْ أَنْ يُجْبِرَ خَلْقَهُ عَلَى الذُّنُوبِ ثُمَّ يُعَذِّبَهُمْ عَلَيْهَا وَ اللَّهُ أَعَزُّ مِنْ أَنْ يُرِيدَ أَمْراً فَلَا يَكُونَ قَالَ فَسُئِلَا ع هَلْ بَيْنَ الْجَبْرِ وَ الْقَدَرِ مَنْزِلَةٌ ثَالِثَةٌ قَالا نَعَمْ أَوْسَعُ مِمَّا بَيْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ
ترجمه :
3. از امام باقر و امام صادق (عليهما السلام) روايت شده است كه آن دو بزرگوار فرمودهاند: خداوند، به مخلوقات خود مهربانتر از آن است كه آنها را به گناه مجبور كند، سپس به خاطر انجام گناه، عذاب نمايد و خداوند عزيزتر از آن است كه كارى را اراده كند و (آن كار) انجام نگيرد.
راوى مىگويد: به آن دو بزرگوار عرض شد: آيا ميان جبر (مجبور شدن) و اندازه (الهى) جايگاه سومى وجود دارد؟
فرمودند: بله، گستردهتر از آن چه ميان آسمان و زمين است، وجود دارد.
4 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ مَتِّيلٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَكْرَمُ مِنْ أَنْ يُكَلِّفَ النَّاسَ مَا لَا يُطِيقُونَهُ وَ اللَّهُ أَعَزُّ مِنْ أَنْ يَكُونَ فِي سُلْطَانِهِ مَا لَا يُرِيدُ
ترجمه :
4. هشام بن سالم از امام صادق (عليه السلام) نقل مىكند كه آن حضرت فرمودند: خداوند گرامىتر از آن است كه مردم را به آن چه طاقت ندارند، تكليف سازد و عزيزتر از آن است كه در پادشاهيش چيزى باشد كه اراده نكرده است.
5 حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْوَرَّاقُ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرِ بْنِ بُطَّةَ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ مَحْبُوبٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَيْنِ بْنِ عَبْدِ الْعَزِيزِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى الْجُهَنِيِّ عَنْ حَرِيزِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ النَّاسَ فِي الْقَدَرِ عَلَى ثَلَاثَةِ أَوْجُهٍ رَجُلٌ يَزْعُمُ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَجْبَرَ النَّاسَ عَلَى الْمَعَاصِي فَهَذَا قَدْ ظَلَمَ اللَّهَ فِي حُكْمِهِ فَهُوَ كَافِرٌ وَ رَجُلٌ يَزْعُمُ أَنَّ الْأَمْرَ مُفَوَّضٌ إِلَيْهِمْ فَهَذَا قَدْ أَوْهَنَ اللَّهَ فِي سُلْطَانِهِ فَهُوَ كَافِرٌ وَ رَجُلٌ يَزْعُمُ أَنَّ اللَّهَ كَلَّفَ الْعِبَادَ مَا يُطِيقُونَ وَ لَمْ يُكَلِّفْهُمْ مَا لَا يُطِيقُونَ وَ إِذَا أَحْسَنَ حَمِدَ اللَّهَ وَ إِذَا أَسَاءَ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ فَهَذَا مُسْلِمٌ بَالِغٌ
ترجمه :
5. حريز بن عبدالله از امام صادق (عليه السلام) نقل مىكند كه آن حضرت فرمودند: مردم در اندازه (و جايگاه) سه دستهاند: كسى كه گمان مىكند خداوند مردم را بر گناه مجبور ساخته است كه چنين كسى در داورى خود، بر خداوند ستم كرده است و كافر مىباشد و كسى كه گمان مىكند خداوند كارها را به مردم واگذار كرده است كه چنين شخصى به پادشاهى خداوند توهين نموده است و كافر مىباشد و كسى كه گمان مىكند خداوند بر بندگان خود به اندازه توانشان تكليف نموده است و به بيشتر از توانشان تكليف نساخته است و زمانى كه كار خوب انجام دهند، خداوند را سپاس مىگويند و زمانى كه گناه كنند، از خداوند طلب مغفرت مىكنند و چنين شخصى مسلمان كاملى است.
6 حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْوَرَّاقُ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ سَهْلٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَجْلَانَ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فَوَّضَ اللَّهُ الْأَمْرَ إِلَى الْعِبَادِ فَقَالَ اللَّهُ أَكْرَمُ مِنْ أَنْ يُفَوِّضَ إِلَيْهِمْ قُلْتُ فَأَجْبَرَ اللَّهُ الْعِبَادَ عَلَى أَفْعَالِهِمْ فَقَالَ اللَّهُ أَعْدَلُ مِنْ أَنْ يُجْبِرَ عَبْداً عَلَى فِعْلٍ ثُمَّ يُعَذِّبَهُ عَلَيْهِ
ترجمه :
6. محمد بن عجلان مىگويد: به امام صادق (عليه السلام) عرض كردم: آيا خداوند، كار را به بندگان واگذار كرده است؟ آن حضرت فرمودند: خداوند گرامىتر از آن است كه كارها را به مردم واگذار كند. عرض كردم: پس خداوند بندگان را بر كارهايى كه انجام مىدهند مجبور ساخته است؟ امام (عليه السلام) فرمودند: خداوند عادلتر از آن است كه بندهاى را بر كارى مجبور كند و سپس عذاب نمايد.
7 أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ جَعْفَرٍ الْجَعْفَرِيِّ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا ع قَالَ ذُكِرَ عِنْدَهُ الْجَبْرُ وَ التَّفْوِيضُ فَقَالَ أَ لَا أُعْطِيكُمْ فِي هَذَا أَصْلًا لَا تَخْتَلِفُونَ فِيهِ وَ لَا تُخَاصِمُونَ عَلَيْهِ أَحَداً إِلَّا كَسَرْتُمُوهُ قُلْنَا إِنْ رَأَيْتَ ذَلِكَ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ يُطَعْ بِإِكْرَاهٍ وَ لَمْ يُعْصَ بِغَلَبَةٍ وَ لَمْ يُهْمِلِ الْعِبَادَ فِي مُلْكِهِ هُوَ الْمَالِكُ لِمَا مَلَّكَهُمْ وَ الْقَادِرُ عَلَى مَا أَقْدَرَهُمْ عَلَيْهِ فَإِنِ ائْتَمَرَ الْعِبَادُ بِطَاعَتِهِ لَمْ يَكُنِ اللَّهُ عَنْهَا صَادّاً وَ لَا مِنْهَا مَانِعاً وَ إِنِ ائْتَمَرُوا بِمَعْصِيَتِهِ فَشَاءَ أَنْ يَحُولَ بَيْنَهُمْ وَ بَيْنَ ذَلِكَ فَعَلَ وَ إِنْ لَمْ يَحُلْ وَ فَعَلُوهُ فَلَيْسَ هُوَ الَّذِي أَدْخَلَهُمْ فِيهِ ثُمَّ قَالَ ع مَنْ يَضْبِطْ حُدُودَ هَذَا الْكَلَامِ فَقَدْ خَصَمَ مَنْ خَالَفَهُ
ترجمه :
7. سليمان بن جعفر جعفرى مىگويد: نزد امام رضا (عليه السلام) از جبر (مجبور شدن مردم بر انجام كار) و تفويض (واگذارى كارها به مردم) سخن به ميان آمد. آن حضرت فرمودند: آيا مىخواهيد به شما اصل و قاعدهاى را بيان كنم كه در آن اختلاف نكنيد و با هيچ كس بحث نخواهيد كرد مگر اين كه او را شكست مىدهيد؟ به آن حضرت عرض كرديم: اگر صلاح مىدانيد (آن را به ما بفرماييد.)
امام (عليه السلام) فرمودند: خداوند به اجبار اطاعت نشده و به مغلوب شدن نافرمانى نمىشود و بندگان را در پادشاهى خود رها نكرده است. خداوند، مالك هر چيزى است كه بندگان را مالك آن قرار داده و بر هر چيزى كه آنها را توانا ساخته است، توانايى دارد. پس اگر بندگان، خداوند را اطاعت كنند، خداوند (نيز) از آنها چيزى را نمىگيرد و منع نمىسازد. (كمبود نعمتها و ديدن مشكلات و سختىها به خاطر گناهان است.) و اگر بندگان، از (دستورات) خداوند نافرمانى كنند، و مىتواند كه ميان آنها و كار (بد)، فاصله بيندازد و اگر خداوند مانعى ميان آنها ايجاد نكنند و آنها كار زشت را انجام دهند، خداوند آنها را در كار زشت داخل نكرده است. (بلكه اين انسان است كه كار زشت انجام مىدهند.) سپس فرمودند: كسى كه محدوده اين سخن را در نظر بگيرد با كسى كه با او دشمن است، دشمنى كرده است.
8 حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِمْرَانَ الدَّقَّاقُ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْكُوفِيُّ عَنْ خُنَيْسِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى الْخَزَّازِ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لَا جَبْرَ وَ لَا تَفْوِيضَ وَ لَكِنْ أَمْرٌ بَيْنَ أَمْرَيْنِ قَالَ قُلْتُ وَ مَا أَمْرٌ بَيْنَ أَمْرَيْنِ قَالَ مَثَلُ ذَلِكَ مَثَلُ رَجُلٍ رَأَيْتَهُ عَلَى مَعْصِيَةٍ فَنَهَيْتَهُ فَلَمْ يَنْتَهِ فَتَرَكْتَهُ فَفَعَلَ تِلْكَ الْمَعْصِيَةَ فَلَيْسَ حَيْثُ لَمْ يَقْبَلْ مِنْكَ فَتَرَكْتَهُ أَنْتَ الَّذِي أَمَرْتَهُ بِالْمَعْصِيَةِ
ترجمه :
8. مفضل بن عمر از امام صادق (عليه السلام) نقل مىكند كه آن حضرت فرمودند: نه جبر (اجبار) و نه تفويض (واگذارى كارها به مردم) وجود دارد، بلكه (كارها) بين اين دو است. عرض كردم: كارى كه بين اين دو وجود دارد، چيست؟ آن حضرت فرمودند: حكايت آن كار، مثل مردى است كه او را در حال گناه مىبينى و او را نهى مىكنى، اما توجه (به نهى تو) ندارد و (به همين دليل) او را به حال خودش رها مىكنى و او آن گناه را انجام مىدهد، پس اين كه سخن تو را قبول نكرده است و تو او را ْرها كردهاى، به اين معنا نيست كه تو به او دستور گناه را دادهاى.
9 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ إِسْحَاقَ الْمُؤَدِّبُ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ عَلِيٍّ الْأَنْصَارِيُّ عَنْ عَبْدِ السَّلَامِ بْنِ صَالِحٍ الْهَرَوِيِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ عَلِيَّ بْنَ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ ع يَقُولُ مَنْ قَالَ بِالْجَبْرِ فَلَا تُعْطُوهُ مِنَ الزَّكَاةِ وَ لَا تَقْبَلُوا لَهُ شَهَادَةً إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَا يُكَلِّفُ نَفْساً إِلَّا وُسْعَها وَ لَا يُحَمِّلُهَا فَوْقَ طَاقَتِهَا- وَ لا تَكْسِبُ كُلُّ نَفْسٍ إِلَّا عَلَيْها وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى
ترجمه :
9. عبدالسلام بن صالح هروى (معروف به اباصلت) مىگويد: از امام رضا (عليه السلام) شنيدم كه مىفرمود: به كسى كه معتقد به جبر (مجبور شدن مردم به كارهاى خوب و بد) است، زكات ندهيد و شهادت او را قبول نكنيد. خداوند، فقط به اندازه توان هر كسى، تكليف داده است و بيشتر از حد توانش، او را مكلف نساخته است و (به هر كسى به آن مقدارى كه به دست آورده است، مىرسد و گناه كسى را به ديگرى نمىدهند.)
10 حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْرُورٍ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَصْرِيِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الْوَشَّاءِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا ع قَالَ سَأَلْتُهُ فَقُلْتُ لَهُ اللَّهُ فَوَّضَ الْأَمْرَ إِلَى الْعِبَادِ قَالَ اللَّهُ أَعَزُّ مِنْ ذَلِكَ قُلْتُ فَأَجْبَرَهُمْ عَلَى الْمَعَاصِي قَالَ اللَّهُ أَعْدَلُ وَ أَحْكَمُ مِنْ ذَلِكَ ثُمَّ قَالَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ يَا ابْنَ آدَمَ أَنَا أَوْلَى بِحَسَنَاتِكَ مِنْكَ وَ أَنْتَ أَوْلَى بِسَيِّئَاتِكَ مِنِّي عَمِلْتَ الْمَعَاصِيَ بِقُوَّتِيَ الَّتِي جَعَلْتُهَا فِيكَ
ترجمه :
10. حسن بن على وشاء مىگويد: از امام رضا (عليه السلام) پرسيدم: آيا خداوند، كارها را به بندگانش واگذار كرده است؟ فرمودند: خداوند عزيزتر از آن است كه چنين كند. عرض كردم: آيا بندگانش را به گناه مجبور ساخته است؟ فرمودند: خداوند عادلتر و در داورى بزرگتر از آن است كه چنين كند. سپس (در ادامه) فرمودند: خداوند مىفرمايد: اى فرزند آدم! من نسبت به كارهاى خوب تو، از تو سزاواترم. (يعنى خداوند باعث انجام كار خوب شده است.) و تو نسبت به گناهانت از من سزاوارترى. تو، گناهان را با نيرويى كه در درونت قرار دادهام، انجام دادى.
11 أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِيسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الرَّازِيُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَيْنِ اللُّؤْلُؤِيِّ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ مِهْزَمٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَخْبِرْنِي عَمَّا اخْتَلَفَ فِيهِ مَنْ خَلَّفْتَ مِنْ مَوَالِينَا قَالَ قُلْتُ فِي الْجَبْرِ وَ التَّفْوِيضِ قَالَ فَسَلْنِي قُلْتُ أَجْبَرَ اللَّهُ الْعِبَادَ عَلَى الْمَعَاصِي قَالَ اللَّهُ أَقْهَرُ لَهُمْ مِنْ ذَلِكَ قَالَ قُلْتُ فَفَوَّضَ إِلَيْهِمْ قَالَ اللَّهُ أَقْدَرُ عَلَيْهِمْ مِنْ ذَلِكَ قَالَ قُلْتُ فَأَيُّ شَيْءٍ هَذَا أَصْلَحَكَ اللَّهُ قَالَ فَقَلَبَ يَدَهُ مَرَّتَيْنِ أَوْ ثَلَاثاً ثُمَّ قَالَ لَوْ أَجَبْتُكَ فِيهِ لَكَفَرْتَ
ترجمه :
11. مهزم از امام صادق (عليه السلام) نقل مىكند كه آن حضرت فرمودند: به من از اختلافى كه ميان شيعيان ما وجود دارد، آگاه كن. عرض كردم: اختلاف در جبر (مجبور شدن مردم در كارها) و تفويض (واگذارى كارها از سوى خداوند به مردم) است. فرمودند: از من (در مورد آنها) بپرس. عرض كردم: آيا خداوند بندگان خود را بر گناه مجبور ساخته است؟ فرمودند: خداوند، قدرتمندتر از آن است كه چنين كند.
عرض كردم: آيا كارها را به خود مردم واگذار كرده است؟ فرمودند: خداوند بر مردم تواناتر از آن است. عرض كردم: خداوند امور شما را اصلاح فرمايد! پس كدام چيز صحيح است؟ امام (عليه السلام) دو تا سه مرتبه دستان خود را چرخاندند و سپس فرمودند: اگر پاسخ تو را در اين باره بگويم، كافر مىشوى. (چرخاندن دست به اين معنا بود كه كارها ميان جبر و تفويض است و ميان اين دو در حال چرخش است و يك جاى ثابت نيست.)
12 حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ هَارُونَ الْفَامِيُّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْيَرِيُّ عَنْ أَبِيهِ قَالَ حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ هَاشِمٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَعْبَدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا ع قَالَ قُلْتُ لَهُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ إِنَّ النَّاسَ يَنْسُبُونَنَا إِلَى الْقَوْلِ بِالتَّشْبِيهِ وَ الْجَبْرِ لِمَا رُوِيَ مِنَ الْأَخْبَارِ فِي ذَلِكَ عَنْ آبَائِكَ الْأَئِمَّةِ ع فَقَالَ يَا ابْنَ خَالِدٍ أَخْبِرْنِي عَنِ الْأَخْبَارِ الَّتِي رُوِيَتْ عَنْ آبَائِيَ الْأَئِمَّةِ ع فِي التَّشْبِيهِ وَ الْجَبْرِ أَكْثَرُ أَمِ الْأَخْبَارُ الَّتِي رُوِيَتْ عَنِ النَّبِيِّ ص فِي ذَلِكَ فَقُلْتُ بَلْ مَا رُوِيَ عَنِ النَّبِيِّ ص فِي ذَلِكَ أَكْثَرُ قَالَ فَلْيَقُولُوا إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص كَانَ يَقُولُ بِالتَّشْبِيهِ وَ الْجَبْرِ إِذاً فَقُلْتُ لَهُ إِنَّهُمْ يَقُولُونَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص لَمْ يَقُلْ مِنْ ذَلِكَ شَيْئاً وَ إِنَّمَا رُوِيَ عَلَيْهِ قَالَ فَلْيَقُولُوا فِي آبَائِي ع إِنَّهُمْ لَمْ يَقُولُوا مِنْ ذَلِكَ شَيْئاً وَ إِنَّمَا رُوِيَ عَلَيْهِمْ ثُمَّ قَالَ ع مَنْ قَالَ بِالتَّشْبِيهِ وَ الْجَبْرِ فَهُوَ كَافِرٌ مُشْرِكٌ وَ نَحْنُ مِنْهُ بِرَاءٌ فِي الدُّنْيَا وَ الآْخِرَةِ يَا ابْنَ خَالِدٍ إِنَّمَا وَضَعَ الْأَخْبَارَ عَنَّا فِي التَّشْبِيهِ وَ الْجَبْرِ الْغُلَاةُ الَّذِينَ صَغَّرُوا عَظَمَةَ اللَّهِ فَمَنْ أَحَبَّهُمْ فَقَدْ أَبْغَضَنَا وَ مَنْ أَبْغَضَهُمْ فَقَدْ أَحَبَّنَا وَ مَنْ وَالاهُمْ فَقَدْ عَادَانَا وَ مَنْ عَادَاهُمْ فَقَدْ وَالانَا وَ مَنْ وَصَلَهُمْ فَقَدْ قَطَعَنَا وَ مَنْ قَطَعَهُمْ فَقَدْ وَصَلَنَا وَ مَنْ جَفَاهُمْ فَقَدْ بَرَّنَا وَ مَنْ بَرَّهُمْ فَقَدْ جَفَانَا وَ مَنْ أَكْرَمَهُمْ فَقَدْ أَهَانَنَا وَ مَنْ أَهَانَهُمْ فَقَدْ أَكْرَمَنَا وَ مَنْ قَبِلَهُمْ فَقَدْ رَدَّنَا وَ مَنْ رَدَّهُمْ فَقَدْ قَبِلَنَا وَ مَنْ أَحْسَنَ إِلَيْهِمْ فَقَدْ أَسَاءَ إِلَيْنَا وَ مَنْ أَسَاءَ إِلَيْهِمْ فَقَدْ أَحْسَنَ إِلَيْنَا وَ مَنْ صَدَّقَهُمْ فَقَدْ كَذَّبَنَا وَ مَنْ كَذَّبَهُمْ فَقَدْ صَدَّقَنَا وَ مَنْ أَعْطَاهُمْ فَقَدْ حَرَمَنَا وَ مَنْ حَرَمَهُمْ فَقَدْ أَعْطَانَا يَا ابْنَ خَالِدٍ مَنْ كَانَ مِنْ شِيعَتِنَا فَلَا يَتَّخِذَنَّ مِنْهُمْ وَلِيّاً وَ لَا نَصِيراً
ترجمه :
12. حسين بن خالد مىگويد: به امام رضا (عليه السلام) عرض كردم: اى فرزند رسول خدا! مردم به خاطر رواياتى كه از پدران بزرگوار شما روايت شده است، به ما نسبت جبر (مجبور شدن مردم به كار) و تشبيه (خداوند به چيزى ديگر) مىدهند. آن حضرت فرمودند: اى فرزند خالد! به من بگو آيا رواياتى كه از پدران من در مورد تشبيه و جبر آمده است، بيشتر است، يا رواياتى كه از رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) وارد شده است؟
عرض كردم: رواياتى كه از رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) وارد شده، بيشتر است. فرمودند: پس بايد مردم بگويند كه رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) به تشبيه و جبر اعتقاد داشتند. (زيرا آن چه ما مىگوييم، از پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم) است.) عرض كردم: مردم مىگويند: رسول خدا، روايتى در اين زمينه نفرموده است و هر چه هست، به دروغ به ايشان نسبت دادهاند. آن حضرت فرمودند: پس بايد در مورد پدران من هم بگويند كه آنها چنين سخنانى را نفرمودهاند، بلكه به آنها نسبت دروغ دادهاند. سپس فرمودند: كسى كه به تشبيه و جبر معتقد باشد، كافر و مشرك است و ما (اهل بيت رسول خدا) در دنيا و آخرت از چنين اعتقادى بيزار هستيم. اى فزند خالد! غلو كنندگان به ما (كه ما را خدا مىدانند) همان كسانى كه بزرگى خداوند را كوچك مىكنند، اين روايات را در مورد تشبيه و جر به دروغ به ما نسبت دادهاند. پس كسى كه آنها را دوست داشته باشد، با ما دشمن است و كسى كه با آنها دشمن است، با ما دوست مىباشد. كسى كه به آنها علاقمند باشد، نسبت به ما دشمن و كسى كه نسبت به آنها جدا شده باشد، با ما ارتباط برقرار كرده است، كسى كه به آنها ستم كند، به ما خوبى كرده و كسى كه به آنها خوبى كند، به ما ظلم كرده است، و كسى كه آنها را گرامى بدارد، به آنها توهين كرده و كسى كه به آنها توهين كند، ما را گرامى داشته است، كسى كه (سخن) آنها را بپذيرد، (سخن) ما را رد كرده و كسى كه (سخن) آنها را رد كند، (سخن) ما را پذيرفته است، و كسى كه به آنها خوبى كند، با ما بدى كرده و كسى كه به آنها بدى كند، به ما خوبى كرده است و كسى كه (اعتقاد) آنها را راست بداند، (اعتقاد) ما را دروغ پنداشته و كسى كه اعتقاد آنها را دروغ بداند، اعتقاد ما را صحيح دانسته است و كسى كه به آنها چيزى بدهد، ما را محروم ساخته و كسى كه آنها را محروم سازد، به ما داده است.
اى فرزند خالد! كسى كه شيعه ما است، نبايد آنها را دوست و ياور خود بداند.
