12. باب تفسير قول الله عزوجل: كل شىء هالك الا وجهه
1 أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ بْنِ بَزِيعٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ يُونُسَ عَنْ جَلِيسٍ لِأَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ ع قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- كُلُّ شَيْءٍ هالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ قَالَ فَيَهْلِكُ كُلُّ شَيْءٍ وَ يَبْقَى الْوَجْهُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَعْظَمُ مِنْ أَنْ يُوصَفَ بِالْوَجْهِ وَ لَكِنْ مَعْنَاهُ كُلُّ شَيْءٍ هَالِكٌ إِلَّا دِينَهُ وَ الْوَجْهُ الَّذِي يُؤْتَى مِنْهُ
ترجمه :
1. ابو حمزه مىگويد: از امام باقر (عليه السلام) درباره سخن خداوند پرسيدم كه مىفرمايد: هر چيزى، غير از ذات خداوند، نابود مىشود. حضرت فرمودند: هر چيزى، نابود مىشود و (فقط) ذات (پروردگار) باقى مىماند. زيرا خداوند بزرگتر از آن است كه به وجه (صورت) وصف شود. اما معناى (آيه) اين است كه هر چيزى، به جز دين او و صورتى كه به سوى خداوند مىآيد، نابود مىشود.
2 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْمُكَارِي عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ الْمُغِيرَةِ النَّصْرِيِّ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- كُلُّ شَيْءٍ هالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ قَالَ كُلُّ شَيْءٍ هَالِكٌ إِلَّا مَنْ أَخَذَ طَرِيقَ الْحَقِّ
ترجمه :
2. حارث بن مغيره نصرى مىگويد: از امام صادق (عليه السلام)، درباره فرموده خداوند پرسيدم كه مىفرمايد: تمام چيزها، به جز ذات پروردگار، نابود مىشوند. آن حضرت فرمودند: هر چيزى به جز آن چه در راه حق گرفته شده است، نابود مىشود.
3 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ مَاجِيلَوَيْهِ رَحِمَهُ اللَّهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى الْعَطَّارِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ صَفْوَانَ الْجَمَّالِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ كُلُّ شَيْءٍ هالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ قَالَ مَنْ أَتَى اللَّهَ بِمَا أَمَرَ بِهِ مِنْ طَاعَةِ مُحَمَّدٍ وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ بَعْدِهِ ص فَهُوَ الْوَجْهُ الَّذِي لَا يَهْلِكُ ثُمَّ قَرَأَ مَنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ
ترجمه :
3. صفوان جمال مىگويد: از امام صادق (عليه السلام) درباره فرمودهى خداوند پرسيدم كه مىفرمايد: هر چيزى به جز ذات پروردگار، نابود مىشود. آن حضرت فرمودند: كسى كه در راه خداوند، آن چه كه مأمور به انجام دادنش است يعنى پيروى از حضرت محمد (صلى الله عليه و آله و سلم) و جانشينان و امامان بعد از ايشان، آن همان صورتى است كه هرگز نابود نمىشود و سپس اين آيه را تلاوت فرمودند: كسى كه از رسول و فرستاده اطاعت كند، حقيقتا از خداوند پيروى كرده است.
4 وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع نَحْنُ وَجْهُ اللَّهِ الَّذِي لَا يَهْلِكُ
ترجمه :
4. طبق همان سند روايت قبلى، صفوان جمال از امام صادق (عليه السلام) روايت كرده است كه آن حضرت فرمودند: ما (اهل بيت) صورت (نماى) پروردگارى هستيم كه نابود نمىشود.
5 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ الْمُتَوَكِّلِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ السَّعْدَآبَادِيُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِيِّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ رَبِيعٍ الْوَرَّاقِ عَنْ صَالِحِ بْنِ سَهْلٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ كُلُّ شَيْءٍ هالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ قَالَ نَحْنُ
ترجمه :
5. صالح بن سهل از امام صادق (عليه السلام) نقل مىكند كه آن حضرت درباره فرموده خداوند كه مىفرمايد: تمام چيزها به جز صورت پروردگار نابود مىشوند. فرمودند: (منظور) ما (اهل بيت هستيم.)
6 حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى الْعَطَّارُ رَحِمَهُ اللَّهُ عَنْ أَبِيهِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي سَلَّامٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ نَحْنُ الْمَثَانِي الَّتِي أَعْطَاهَا اللَّهُ نَبِيَّنَا ص وَ نَحْنُ وَجْهُ اللَّهِ نَتَقَلَّبُ فِي الْأَرْضِ بَيْنَ أَظْهُرِكُمْ عَرَفَنَا مَنْ عَرَفَنَا وَ مَنْ جَهِلَنَا فَأَمَامَهُ الْيَقِينُ
قال مصنف هذا الكتاب رضي الله عنه معنى قوله نحن المثاني أي نحن الذين قرننا النبي ص إلى القرآن و أوصى بالتمسك بالقرآن و بنا فأخبر أمته بأن لا نفترق حتى نرد عليه حوضه
ترجمه :
6. بعضى از شيعيان از امام باقر (عليه السلام) روايت كردهاند كه آن حضرت فرمودند: ما (اهل بيت (عليهم السلام)) دومين چيزى هستيم كه خداوند، آن را به پيامبرش داده است. (اولين چيز قرآن و دومين چيز اهل بيت (عليهم السلام) مىباشد) و ما صورت خدا هستيم كه در زمين ميان شما، در حال دگرگونى هستيم (يعنى دوازده امام (عليهم السلام) بعد از رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) تا روز قيامت يكى پس از ديگرى مىآيد.) هر كسى ما را مىشناسد كه مىشناسد، اما كسى كه نسبت به ما نادان است، يقين در مقابل اوست. (يعنى بعد از مرگ متوجه جايگاه ما خواهد شد.)
شيخ صدوق (قدس سره) مىگويد: منظور از سخن امام باقر (عليه السلام) كه فرمود: ما دومى هستيم، يعنى ما كسانى هستيم كه پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم)، ما را با قرآن همنشين كرده است و به متمسك شدن به قرآن و ما (اهل بيت (عليهم السلام)) سفارش كرده است و به امتش خبر داده است كه از ما جدا نشوند، تا اين كه (روز قيامت) كنار حوض كوثر بر آن حضرت وارد شويم.)
7 أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ سَيْفٍ عَنْ أَخِيهِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَيْفٍ عَنْ أَبِيهِ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ النَّخَعِيِّ عَنْ خَيْثَمَةَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- كُلُّ شَيْءٍ هالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ قَالَ دِينَهُ وَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص وَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع دِينَ اللَّهِ وَ وَجْهَهُ وَ عَيْنَهُ فِي عِبَادِهِ وَ لِسَانَهُ الَّذِي يَنْطِقُ بِهِ وَ يَدَهُ عَلَى خَلْقِهِ وَ نَحْنُ وَجْهُ اللَّهِ الَّذِي يُؤْتَى مِنْهُ لَنْ نَزَالَ فِي عِبَادِهِ مَا دَامَتْ لِلَّهِ فِيهِمْ رَوِيَّةٌ قُلْتُ وَ مَا الرَّوِيَّةُ قَالَ الْحَاجَةُ فَإِذَا لَمْ يَكُنْ لِلَّهِ فِيهِمْ حَاجَةٌ رَفَعَنَا إِلَيْهِ وَ صَنَعَ مَا أَحَبَّ
ترجمه :
7. خيثمة مىگويد: از امام صادق (عليه السلام) درباره فرمودهى خداوند پرسيدم كه مىفرمايد: هر چيزى به جز صورت پروردگار، نابود مىشود. آن حضرت فرمودند: (منظور) دين خدا مىباشد و رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) و امير مؤمنان (عليه السلام)، دين خدا و صورت و چشم او در ميان بندگان هستند، و زبان خداوندى هستند كه به وسيله آنها حرف مىزند، و دست خداوند بر سر مخلوقات مىباشند؛ و ما (اهل بيت (عليهم السلام)) صورت خداوندى هستيم كه از آن وارد مىشوند. تا زمانى كه براى خداوند در ميان بندگان، رويه باشد، ما (نيز) در ميان بندگان براى هميشه خواهيم بود. خيثمه مىگويد: به آن حضرت عرض كردم: رويه چيست؟ حضرت فرمودند: (منظور از رويه) نياز است. پس زمانى كه براى خداوند، نسبت به بندگان، نيازى نباشد، (آنان را لازم نداشته باشد) ما را به سوى خود بالا مىبرد و آن چه دوست دارد، انجام مىدهد.
8 حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِمْرَانَ الدَّقَّاقُ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْكُوفِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ الْبَرْمَكِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا الْحُسَيْنُ بْنُ الْحَسَنِ قَالَ حَدَّثَنَا بَكْرٌ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ الْهَيْثَمِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مَرْوَانَ بْنِ صَبَّاحٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَنَا فَأَحْسَنَ خَلْقَنَا وَ صَوَّرَنَا فَأَحْسَنَ صُوَرَنَا وَ جَعَلَنَا عَيْنَهُ فِي عِبَادِهِ وَ لِسَانَهُ النَّاطِقَ فِي خَلْقِهِ وَ يَدَهُ الْمَبْسُوطَةَ عَلَى عِبَادِهِ بِالرَّأْفَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ وَجْهَهُ الَّذِي يُؤْتَى مِنْهُ وَ بَابَهُ الَّذِي يَدُلُّ عَلَيْهِ وَ خَزَائِنَهُ فِي سَمَائِهِ وَ أَرْضِهِ بِنَا أَثْمَرَتِ الْأَشْجَارُ وَ أَيْنَعَتِ الثِّمَارُ وَ جَرَتِ الْأَنْهَارُ وَ بِنَا نَزَلَ غَيْثُ السَّمَاءِ وَ نَبَتَ عُشْبُ الْأَرْضِ بِعِبَادَتِنَا عُبِدَ اللَّهُ لَوْ لَا نَحْنُ مَا عُبِدَ اللَّهُ
ترجمه :
8. مروان بن صباح از امام صادق (عليه السلام) نقل مىكند كه آن حضرت فرمودند: حقيقتا خداوند، ما را آفريد و نيكو آفريد و به تصوير در آورد، و به زيبايى به تصوير كشيد؛ و ما را چشم خود در ميان بندگانش، و زبان گوياى خود در ميان مخلوقاتش، و دست باز خود در ميان بندگانش با مهربانى و بخشش قرار داد و صورتى كه از آن وارد مىشوند و درب خود كه بر آن راهنمايى مىگردند و گنجينههاى خداوند در آسمان و زمين هستيم كه به وسيلهى ما درختان، ميوه مىدهند و ميوهها مىرسند و رودخانهها جارى مىگردند و به وسيلهى ما باران از آسمان مىآيد و گياهان زمينى مىرويد.
به وسيلهى عبادت (و اطاعت) ما، خداوند عبادت مىشود و اگر ما نبوديم، خداوند پرستش نمىشد.
9 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ الْمُتَوَكِّلِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ الْحِمْيَرِيُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ الْعَزِيزِ عَنِ ابْنِ أَبِي يَعْفُورٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ اللَّهَ وَاحِدٌ أَحَدٌ مُتَوَحِّدٌ بِالْوَحْدَانِيَّةِ مُتَفَرِّدٌ بِأَمْرِهِ خَلَقَ خَلْقاً فَفَوَّضَ إِلَيْهِمْ أَمْرَ دِينِهِ فَنَحْنُ هُمْ يَا ابْنَ أَبِي يَعْفُورٍ نَحْنُ حُجَّةُ اللَّهِ فِي عِبَادِهِ وَ شُهَدَاؤُهُ عَلَى خَلْقِهِ وَ أُمَنَاؤُهُ عَلَى وَحْيِهِ وَ خُزَّانُهُ عَلَى عِلْمِهِ وَ وَجْهُهُ الَّذِي يُؤْتَى مِنْهُ وَ عَيْنُهُ فِي بَرِيَّتِهِ وَ لِسَانُهُ النَّاطِقُ وَ قَلْبُهُ الْوَاعِي وَ بَابُهُ الَّذِي يَدُلُّ عَلَيْهِ وَ نَحْنُ الْعَامِلُونَ بِأَمْرِهِ وَ الدَّاعُونَ إِلَى سَبِيلِهِ بِنَا عُرِفَ اللَّهُ وَ بِنَا عُبِدَ اللَّهُ نَحْنُ الْأَدِلَّاءُ عَلَى اللَّهِ وَ لَوْلَانَا مَا عُبِدَ اللَّهُ
ترجمه :
9. ابن ابى يعفور از امام صادق (عليه السلام) نقل مىكند كه آن حضرت فرمودند: حقيقتا خداوند يكتا و يگانه است. به وسيلهى يگانه بودن، تنهاست و به وسليهى فرمان (در دستور دادن) يكتاست. مخلوقات را آفريد و كار دين را به آنها سپرد و ما، همان مخلوقات هستيم. اى پسر ابى يعفور! ما حجت الهى در ميان بندگان او و گواهان او در ميان مخلوقاتش و مورد اعتماد بر وحى او و گنجينهى او در علمش هستيم و صورت خدايى كه از آن وارد مىشوند و چشم الهى در ميان بندگان او و زبان گوياى الهى و قلب وسيع او (بردبار و بخشنده و مهربان) هستيم و درب خدايى كه بر آن راهنمايى مىشوند و ما به وسيلهى دستور خدا، كار انجام مىدهيم و به راه او دعوت كننده مىباشيم. خداوند به وسيلهى ما شناخته شده و پرستش مىشود. ما راهنمايان مردم به خداوند هستيم. اگر ما نبوديم خداوند عبادت نمىشد.
10 حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ الْقَطَّانُ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو سَعِيدٍ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ السُّكَّرِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا الْحَكَمُ بْنُ أَسْلَمَ قَالَ حَدَّثَنَا ابْنُ عُلَيَّةَ عَنِ الْجَرِيرِيِّ عَنْ أَبِي الْوَرْدِ بْنِ ثُمَامَةَ عَنْ عَلِيٍّ ع قَالَ سَمِعَ النَّبِيُّ ص رَجُلًا يَقُولُ لِرَجُلٍ قَبَّحَ اللَّهُ وَجْهَكَ وَ وَجْهَ مَنْ يُشْبِهُكَ فَقَالَ ص مَهْ لَا تَقُلْ هَذَا فَإِنَّ اللَّهَ خَلَقَ آدَمَ عَلَى صُورَتِهِ
قال مصنف هذا الكتاب رحمه الله تركت المشبهة من هذا الحديث أوله و قالوا إن الله خلق آدم على صورته فضلوا في معناه و أضلوا
ترجمه :
10. ابو وردبن ثمانه از امام على (عليه السلام) نقل مىكند كه آن حضرت فرمودند: (روزى) رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) شنيدند كه مردى به مردى ديگر مىگويد: خداوند، صورت تو و صورت كسى كه شبيه تو است را زشت گرداند. پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم) فرمودند: ساكت شو! اين حرف را مزن، زيرا خداوند، حضرت آدم (عليه السلام) را طبق صورت او آفريد.
نويسندهى اين كتاب شيخ صدوق مىگويد: كسانى كه براى خداوند شبيه قرار دادهاند، اين حديث را ترك كردهاند و گفتند: خداوند، حضرت آدم طبق صورت خودش آفريد و هم خودشان در معناى اين حديث گمراه شدند و هم ديگران را به گمراهى انداختند.
11 حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ زِيَادِ بْنِ جَعْفَرٍ الْهَمَدَانِيُّ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَعْبَدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ خَالِدٍ قَالَ قُلْتُ لِلرِّضَا ع يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ إِنَّ النَّاسَ يَرْوُونَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ آدَمَ عَلَى صُورَتِهِ فَقَالَ قَاتَلَهُمُ اللَّهُ لَقَدْ حَذَفُوا أَوَّلَ الْحَدِيثِ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص مَرَّ بِرَجُلَيْنِ يَتَسَابَّانِ فَسَمِعَ أَحَدَهُمَا يَقُولُ لِصَاحِبِهِ قَبَّحَ اللَّهُ وَجْهَكَ وَ وَجْهَ مَنْ يُشْبِهُكَ فَقَالَ ص يَا عَبْدَ اللَّهِ لَا تَقُلْ هَذَا لِأَخِيكَ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ آدَمَ عَلَى صُورَتِهِ
ترجمه :
11. حسين بن خالد مىگويد: به امام رضا (عليه السلام) عرض كردم: اى فرزند رسول خدا! مردم روايت كردند كه رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) فرموده است: خداوند، حضرت آدم (عليه السلام) را مثل صورت خودش آفريد. حضرت فرمود: خداوند آنها را بكشد. آنها اول حديث را حذف كردند. رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم)، به دو مرد برخورد كردند كه به همديگر دشنام مىدادند و آن حضرت شنيدند كه يكى به ديگرى مىگويد: خداوند صورت تو و صورت كسى به تو شباهت دارد را زشت گرداند. پيامبر اكرم فرمودند: اى بندهى خدا! اين حرف را به برادرت مزن، زيرا خداوند حضرت آدم (عليه السلام) را طبق صورت او آفريده است.
