7. باب أنه - تبارك و تعالى - شىء
1 أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْأَشْعَرِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَمَّنْ ذَكَرَهُ قَالَ سُئِلَ أَبُو جَعْفَرٍ ع أَ يَجُوزُ أَنْ يُقَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ شَيْءٌ قَالَ نَعَمْ يُخْرِجُهُ عَنِ الْحَدَّيْنِ حَدِّ التَّعْطِيلِ وَ حَدِّ التَّشْبِيهِ
ترجمه :
1. شخصى از امام باقر (عليه السلام) پرسيد كه آيا صحيح است گفته شود كه خداوند، شىء است؟ فرمودند: بله! (زيرا) او از دو حدّ (جايگاه) بيرون است. يكى جايگاه تعطيل (كه كسى بخواهد به طور كلى خداوند را نفى كند) و ديگر جايگاه تشبيه (كه كسى بخواهد، او را به چيزى شبيه كند.)
2 أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَمْرٍو عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ لِلزِّنْدِيقِ حِينَ سَأَلَهُ مَا هُوَ قَالَ هُوَ شَيْءٌ بِخِلَافِ الْأَشْيَاءِ ارْجِعْ بِقَوْلِي شَيْءٌ إِلَى إِثْبَاتِ مَعْنًى وَ أَنَّهُ شَيْءٌ بِحَقِيقَةِ الشَّيْئِيَّةِ غَيْرَ أَنَّهُ لَا جِسْمٌ وَ لَا صُورَةٌ
ترجمه :
2. هشام بن حكم از امام صادق (عليه السلام) روايت مىكند كه در جواب انسان زنديق (خدانشناسى) كه از آن حضرت پرسيد، خدا چيست؟ فرمودند: خداوند، شىء است، اما با ديگر اشياء فرق مىكند. به سخن من كه گفتم (شىء است) به اثبات آن برگرد، كه او به معناى واقعى شىء است، اما جسم و صورت نيست.
3 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَيْدٍ عَنْ يَحْيَى الْحَلَبِيِّ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى خِلْوٌ مِنْ خَلْقِهِ وَ خَلْقُهُ خِلْوٌ مِنْهُ وَ كُلُّ مَا وَقَعَ عَلَيْهِ اسْمُ شَيْءٍ مَا خَلَا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَهُوَ مَخْلُوقٌ وَ اللَّهُ خالِقُ كُلِّ شَيْءٍ تَبَارَكَ الَّذِي لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ
ترجمه :
3. زراره مىگويد: از امام صادق (عليه السلام) شنيدم كه مىفرمود: خداوند بزرگ، جداى از مخلوقاتش و مخلوقاتش، جداى از او هستند و به هر چيزى، غير از خداوند، (شىء) گفته شود، آفريده شده است. ولى خداوند، آفريدگار هر چيزى است و مبارك است كسى كه چيزى مثل او نيست.
4 حَدَّثَنَا حَمْزَةُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْعَلَوِيُّ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ أَخْبَرَنَا عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ عَطِيَّةَ عَنْ خَيْثَمَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى خِلْوٌ مِنْ خَلْقِهِ وَ خَلْقُهُ خِلْوٌ مِنْهُ وَ كُلُّ مَا وَقَعَ عَلَيْهِ اسْمُ شَيْءٍ مَا خَلَا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَهُوَ مَخْلُوقٌ وَ اللَّهُ تَعَالَى خالِقُ كُلِّ شَيْءٍ
ترجمه :
4. خيثمه، از امام باقر (عليه السلام) نقل مىكند كه ايشان فرمودند: خداوند، از مخلوقاتش جدا مىباشد و مخلوقات خداوند از او جدا هستند و به هر چيزى غير از خداوند، شىء گفته شود، آفريده شده است و خداوند، آفريدگار هر چيزى مىباشد.
5 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ مَاجِيلَوَيْهِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ
بْنِ هَاشِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَبِي الْمَغْرَاءِ رَفَعَهُ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى خِلْوٌ مِنْ خَلْقِهِ وَ خَلْقُهُ خِلْوٌ مِنْهُ وَ كُلُّ مَا وَقَعَ عَلَيْهِ اسْمُ شَيْءٍ فَهُوَ مَخْلُوقٌ مَا خَلَا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ
ترجمه :
5. از امام باقر (عليه السلام) نقل شده است كه ايشان فرمودند: خداوند، از مخلوقاتش جدا است و مخلوقاتش نيز از او جدا هستند،
و هر چيزى كه بر او، شىء گفته شود، به جز خداوند، آفريده شدهاند.
6 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى بْنِ عُبَيْدٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي نَجْرَانَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ الثَّانِيَ ع عَنِ التَّوْحِيدِ فَقُلْتُ أَتَوَهَّمُ شَيْئاً فَقَالَ نَعَمْ غَيْرَ مَعْقُولٍ وَ لَا مَحْدُودٍ فَمَا وَقَعَ وَهْمُكَ عَلَيْهِ مِنْ شَيْءٍ فَهُوَ خِلَافُهُ لَا يُشْبِهُهُ شَيْءٌ وَ لَا تُدْرِكُهُ الْأَوْهَامُ كَيْفَ تُدْرِكُهُ الْأَوْهَامُ وَ هُوَ خِلَافُ مَا يُعْقَلُ وَ خِلَافُ مَا يُتَصَوَّرُ فِي الْأَوْهَامِ إِنَّ مَا يُتَوَهَّمُ شَيْءٌ غَيْرُ مَعْقُولٍ وَ لَا مَحْدُودٍ
ترجمه :
6. عبدالرحمن بن ابى نجران مىگويد: از ابو جعفر دوم (امام جواد عليه السلام) درباره توحيد پرسيدم و عرض كردم: آيا صحيح است كه به خداوند، شىء گفته شود؟ فرمودند: بله! اما در ذهن نمىآيد و محدود (هم) نمىشود. پس آن چه تو از شىء بودن خداوند خيال مىكنى، خلاف آن است و چيزى، شبيه خداوند نيست و عقلها، او را درك نمىكنند و چگونه عقلها مىتوانند او را درك كنند، در حالى كه برخلاف چيزى است كه در عقل مىآيد و برخلاف آن چيزى است كه تصور مىشود. پس خداوند چيزى است كه در ذهن نمىآيد و محدود نمىشود.
7 حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِمْرَانَ الدَّقَّاقُ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْكُوفِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ الْبَرْمَكِيِّ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ بَكْرِ بْنِ صَالِحٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ قَالَ سُئِلَ أَبُو جَعْفَرٍ الثَّانِي ع يَجُوزُ أَنْ يُقَالَ لِلَّهِ إِنَّهُ شَيْءٌ فَقَالَ نَعَمْ يُخْرِجُهُ مِنَ الْحَدَّيْنِ حَدِّ التَّعْطِيلِ وَ حَدِّ التَّشْبِيهِ
ترجمه :
7. حسين بن سعيد مىگويد: از ابو جعفر دوم (امام جواد عليه السلام) سوال شد كه آيا صحيح است كه به خداوند شىء گفته شود؟ فرمودند: خداوند، از دو جايگاه خارج است (يعنى دو چيز نمىتوان به او نسبت داد.) يكى جايگاه تعطيل (كه خداوند را انكار كند) و ديگرى جايگاه تشبيه (كه خداوند را به چيزى شبيه دانست.)
8 حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْرُورٍ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرِ بْنِ بُطَّةَ قَالَ حَدَّثَنِي عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى بْنِ عُبَيْدٍ قَالَ قَالَ لِي أَبُو الْحَسَنِ ع مَا تَقُولُ إِذَا قِيلَ لَكَ أَخْبِرْنِي عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ شَيْءٌ هُوَ أَمْ لَا قَالَ فَقُلْتُ لَهُ قَدْ أَثْبَتَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ نَفْسَهُ شَيْئاً حَيْثُ يَقُولُ قُلْ أَيُّ شَيْءٍ أَكْبَرُ شَهادَةً قُلِ اللَّهُ شَهِيدٌ بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ فَأَقُولُ إِنَّهُ شَيْءٌ لَا كَالْأَشْيَاءِ إِذْ فِي نَفْيِ الشَّيْئِيَّةِ عَنْهُ إِبْطَالُهُ وَ نَفْيُهُ قَالَ لِي صَدَقْتَ وَ أَصَبْتَ ثُمَّ قَالَ لِيَ الرِّضَا ع لِلنَّاسِ فِي التَّوْحِيدِ ثَلَاثَةُ مَذَاهِبَ نَفْيٌ وَ تَشْبِيهٌ وَ إِثْبَاتٌ بِغَيْرِ تَشْبِيهٍ فَمَذْهَبُ النَّفْيِ لَا يَجُوزُ وَ مَذْهَبُ التَّشْبِيهِ لَا يَجُوزُ لِأَنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَا يُشْبِهُهُ شَيْءٌ وَ السَّبِيلُ فِي الطَّرِيقَةِ الثَّالِثَةِ إِثْبَاتٌ بِلَا تَشْبِيهٍ
ترجمه :
8. عيسى بن عبيد مىگويد: حضرت ابوالحسن (امام رضا عليه السلام) به من فرمودند: اگر گفته شود كه مرا از خداوند آگاه كن كه آيا شىء است يا خير؟ تو چه ميگويى؟ عرض كردم: خداوند، براى خود شىء را ثابت دانسته است، آن جايى كه (در قرآن) مىفرمايد: (اى پيامبر! بگو كدام شىء در شهادت، بزرگتر است؟ بگو كه خداوند بين من و شما شاهد است.) پس من ميگويم: خداوند، شىء است اما مثل ديگراشياء نمىباشد. زيرا اگر (به طور كلى) شىء بودن را از او نفى كنيم (لازمهاش) باطل دانستن و نفى خداوند مىباشد.
حضرت امام رضا (عليه السلام) به من فرمودند: راست گفتى و (به منظور واقعى شىء) رسيدى. سپس فرمودند: مردم، درباره توحيد، سه عقيده دارند: نفى (خداوند)، تشبيه (او به چيزى) و ثابت دانستن او، بدون اينكه به چيزى شبيه باشد. عقيده نفى و تشبيه صحيح نيست. زيرا چيزى شبيه خداوند نيست و راه سوم كه خداوند بدون اين كه به چيزى شباهت داشته باشد، راه صحيح است.
