حكما مى گويند: وجود ، حيات ، علم ، قدرت ، رحمت و ساير كمالات از مبدا فياض بر موجودات پايين نمى رسيد مگر آنكه در مرتبه سابق ، بر موجود اشرف رسيده باشد همانند چراغى كه نزد ما روشن است ، ابتدا مكانى كه نزديك به اوست روشن مى شود ، سپس دورتر از آن استفاده مى كند و ... .
در امور غير حسى از قبيل وجود و حيات و علم و قدرت و تمام كمالات كه از ذات اقدس الهى تراوش نموده و بر ماهيات امكانى تجلى مى يابد ، در ابتدا ماهياتى بهره مند مى شوند كه در رتبه ، اشرف و اقدم از ساير ماهيات هستند.
علامه طباطبايى رحمة الله عليه مى گويد:((معنا و مفهوم قاعده امكان اشرف آن است كه ممكن اشرف بايد در مراتب وجود اقدم از ممكن اخس باشد ، لذا بايد ممكنى كه اشرف از اوست قبل از او موجود باشد ...)).
ملاصدرا در استدلال بر اين قاعده مى گويد:((اگر ممكن اخس از طرف خداوند موجود شد بايد قبل از او ممكن اشرف موجود باشد وگرنه در صورت تحقق ، هم زمانى اشرف و اخس لازم مى آيد كه دو چيز در يك مرتبه براى يك ذات از يك جهت از واجب لذاته صادر شود ، كه محال است . و در صورتى كه موجود اشرف بعد از موجود اخس و به واسطه موجود شود لازم مى آيد كه معلول ، اشرف از علت و اقدم از او باشد ، كه اين نيز محال است ...)). (589)
مى دانيم كه انسان ، اشرف مخلوقات است ، زيرا او اشرف از حيوان و حيوان اشرف از گياه و گياه اشرف از جماد است . و به حكم قاعده امكان اشرف ، محال است وجود از مبدا فياض به جماد برسد قبل از آنكه در رتبه سابق ، به حيوان رسيده باشد ، و همچنين به حيوان برسد قبل از آنكه در رتبه سابق به انسان رسيده باشد. و نيز محال است كه وجود ، حيات ، علم ، قدرت و جمال و جلال و ... از مبدا فياض بر افراد انسان برسد. قبل از آنكه اين كمالات به انسان كاملى كه حجت خدا روى زمين است رسيده باشد.
بنابراين قاعده ، مادامى كه فردى از افراد بشر در خارج موجود است بايد فردى به نام انسان كامل كه از او به حجت خدا تعبير مى شود روى زمين موجود باشد.
كلينى به سندش از امام صادق عليه السلام نقل كرده كه فرمود:الحجة قبل الخلق و مع الخلق و بعد الخلق(590) ؛((حجت قبل از خلق و با خلق و بعد از خلق خواهد بود.))
ونيز مى فرمايد:لو لم يبق فى الارض الا اثنان ، لكان احدهما الحجة(591) ؛((اگر در روى زمين جز دو نفر كسى نباشد حتما يكى از آن دو امام خواهد بود.))
589- نهاية الحكمة ، ص 319 و 320.
590- كافى ، ج 1 ، ص 177 ، ح 4.
591- كافى ، ج 1 ، ص 179 ، ح 1.
منبع :موعود شناسی وپاسخ به شبهات
نویسنده: علی اصغر رضوانی
انتشارات مسجد مقدس جمکران
