بَابُ الْكِبْرِ
توضيح :
كـبـر بر خلاف تواضع اينستكه كسى خود را از ديگران بزرگتر و بالاتر داند و بـر او گـردنـكـشـى و سرفرازى كند، ولى عجب كه در باب آينده ذكر مى شود اينستكه : انـسـان خـود بـين و خودپسند باشد و برخود ببالد، پس در تكبر لازمست ديگرى باشد و انـسـان خود را از او بالاترداند ولى در عجب بودن شخص ديگر و ملاحظه برترى بر او لازم نيست .
مرحوم مجلسى علاوه بر اخبار اين باب ، آيات و روايات بسيار ديگرى در مذمت اين صفات در مرآت العقول نقل مى كند و سپس مى گويد: تكبر بر سه قسم است :
(1) تكبر بر خدايتعالى كه از همه بدتر است مانند تكبر فرعون و نمرود.
(2) تـكـبـر بـر پـيـغـمـبـران و امـامـان ، مـانند كسانيكه بآنها نگرويدند و گفتند: اءنؤ من لبشرين مثلنا بلكه بايشان ناسزا گفتند و آنها را كشتند.
(3) تكبر بر بندگان خدا، و سبب تكبر چند چيز است :
1ـ عـلم و دانـش . 2ـ عـمـل و عـبـادت . 3ـ حـسـب و نـسـب نـژادى . 4ـ جمال و زيبائى . 5ـ ثروت و دارائى 6ـ زور بازو و نيرومندى . 7ـ داشتن پيروان و ياران و شاگردان و نوكران و فاميل و خويشان .
اما معالجه تكبر دو راه علمى و عملى دارد: راه علميش اينستكه : انسان بحقارت و پستى خود و عـظـمـت و كـبـريـائى پـروردگـارش آگـاه شـود، ولى ايـن دو آگـاهـى طول بسيار دارد و نهايت علم صديقين همين است ، ولى براى شناختن حقارت خود كافى است كـه در يـكـى از آيـات بـسـيـار قـرآن كـه در ايـن زمـيـنـه وارد شـده اسـت تاءمل كند، زيرا علم اولين و آخرين در قرآنست براى كسيكه چشم بصيرتش باز باشد.
مـرحـوم مـجـلسـى در ايـنـجـا آيـات بـسـيـارى نـقل و تفسير ميكند، يكقسمت از آن آيات اينست : (((قـتـل الانـسـان مـا اءكـفـره مـن اى شـى ء خـلقـه ، مـن نـطـفـة خـلقـه فـقـدره ثـم السـبـيـل يسره ، ثم اماته فاءقبره ، ثم اذا شاء اءنشره ))) خدايتعالى در اين آيات اشاره مـى فـرمـايـد: كـه انـسـان حـادث اسـت يـعـنـى مـيـليـونـهـاى سـال نـابـود و معدوم بوده و سپس از خاك و نطفه و خون و علقه و مضفه پليد و متعفن خلق شده ، و در آخر بيجان ميشود و زير خاك ميرود و دوباره مشيت خدا او را از خاك بر مى آورد.
و امـا راه عـمـليـش مـواظبت داشتن بر رفتار صلحا و متواضعين مخصوصا پيغمبر صلى الله عـليـه و آله است ، زيرا آنحضرت با وجود مقام ارفع و شامخش ، روى زمين مينشست و غذا مى خورد و مى فرمود: من بنده هستم و چون بندگان غذا مى خورم ـ مرآت ج 2 ص 296.
عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ عَنْ أَبَانٍ عَنْ حُكَيْمٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ أَدْنَى الْإِلْحَادِ فَقَالَ إِنَّ الْكِبْرَ أَدْنَاهُ
اصول كافى ج : 3 ص : 422 رواية :1
ترجمه روايت شريفه :
حكيم گويد: از امام صادق (ع ) پرسيدم : كمترين درجه الحاد چيست ؟ فرمود: كمترين درجه آن كبر است .
توضيح :
مـرحـوم مـجـلسى از مفردات راغب نقل كند كه : الحاد انحراف از حق است چه مشرك بخدا شـود و چه مشرك به اسباب (وسائل وسائطى كه خدايتعالى ميان خود و خلقش قرار داده ) و شـرك بـخـدا ايـمـان را بـاطـل كند ولى شرك باسباب رشته هاى ايمان را سست كند، اما ايمان را باطل نكند.
مـُحـَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ أَبِي الْعـَلَاءِ عـَنْ أَبـِي عـَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ الْكِبْرُ قَدْ يَكُونُ فِى شِرَارِ النَّاسِ مِنْ كـُلِّ جـِنـْسٍ وَ الْكِبْرُ رِدَاءُ اللَّهِ فَمَنْ نَازَعَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ رِدَاءَهُ لَمْ يَزِدْهُ اللَّهُ إِلَّا سَفَالًا إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص مَرَّ فِى بَعْضِ طُرُقِ الْمَدِينَةِ وَ سَوْدَاءُ تَلْقُطُ السِّرْقِينَ فَقِيلَ لَهَا تَنَحَّيْ عـَنْ طـَرِيـقِ رَسـُولِ اللَّهِ فَقَالَتْ إِنَّ الطَّرِيقَ لَمُعْرَضٌ فَهَمَّ بِهَا بَعْضُ الْقَوْمِ أَنْ يَتَنَاوَلَهَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص دَعُوهَا فَإِنَّهَا جَبَّارَةٌ
اصول كافى ج : 3 ص : 422 رواية :2
ترجمه روايت شريفه :
امـام صـادق (ع ) مـى فـرمود: تكبر در بدترين مردم است از هر جنسى كه باشند (اگر چه پـسـت و بـى مـقـدار بـاشـنـد) كـبر و بزرگ منشى لباس مخصوص خدا است ، كسى كه با لباس خداى عزوجل منازعه كند، خدا جز پستيش نيفزايد.
رسولخدا صلى الله عليه و آله از يكى كوچه هاى مدينه مى گذشت و زن سياهى سرگين بـر مـيـچـيـد، بـه او گفتند: از پيش راه پيغمبر بكنارى رو: او گفت راه پهن است ، يكى از مـردم خـواسـت او را بـكـنارى زند (دشنام دهد) پيغمبر صلى الله عليه و آله فرمود: رهايش كنيد كه او سركش است .
عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنـَا عـَنْ أَحـْمـَدَ بـْنِ أَبـِى عـَبْدِ اللَّهِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ الْفـُضـَيـْلِ عـَنْ أَبـِى عـَبـْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع الْعِزُّ رِدَاءُ اللَّهِ وَ الْكِبْرُ إِزَارُهُ فَمَنْ تَنَاوَلَ شَيْئاً مِنْهُ أَكَبَّهُ اللَّهُ فِى جَهَنَّمَ
اصول كافى ج : 3 ص : 422 رواية :3
ترجمه روايت شريفه :
امـام بـاقـر (ع ) فـرمـود: عـزت روپوش خدا و بزرگ منشى زيرپوش خداست ، پس هركس بيكى از آنها دست درازى كند، خدا در دوزخ سرنگونش كند.
شرح :
روپوش و زيرپوش استعاره است براى اختصاص عزت و بزرگ منشى بخدايتعالى چنانكه لباس روپوش و زيرپوش هر كسى مختص بخود اوست .
أَبـُو عـَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ ثَعْلَبَةَ عَنْ مَعْمَرِ بْنِ عُمَرَ بْنِ عَطَاءٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ الْكِبْرُ رِدَاءُ اللَّهِ وَ الْمُتَكَبِّرُ يُنَازِعُ اللَّهَ رِدَاءَهُ
اصول كافى ج : 3 ص : 423 رواية :4
ترجمه روايت شريفه :
امام باقر (ع ) فرمود: برزگ منشى روپوش خداست ، و متكبر با روپوش خدا كشمكش دارد.
عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِي جَمِيلَةَ عَنْ لَيْثٍ الْمـُرَادِيِّ عـَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ الْكِبْرُ رِدَاءُ اللَّهِ فَمَنْ نَازَعَ اللَّهَ شَيْئاً مِنْ ذَلِكَ أَكَبَّهُ اللَّهُ فِى النَّارِ
اصول كافى ج : 3 ص : 423 رواية :5
ترجمه روايت شريفه :
امـام صـادق (ع ) فـرمـود: بزرگ منشى روپوش خداست و هر كه نسبت بچيزى از آن با خدا ستيزه كند خدا در آتش سرنگونش سازد.
عـَنـْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ عُرْوَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُكَيْرٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِى جَعْفَرٍ وَ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَا لَا يَدْخُلُ الْجَنَّةَ مَنْ فِى قَلْبِهِ مِثْقَالُ ذَرَّةٍ مِنْ كِبْرٍ
اصول كافى ج : 3 ص : 423 رواية :6
ترجمه روايت شريفه :
امـام بـاقـر (ع ) و امـام صـادق (ع ) فـرمـودنـد: هـر كـه به سنگينى ذره اى تكبر در دلش باشد. داخل بهشت نشود.
عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحـَدِهـِمـَا ع قـَالَ لَا يـَدْخـُلُ الْجـَنَّةَ مـَنْ كـَانَ فِى قَلْبِهِ مِثْقَالُ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ مِنَ الْكِبْرِ قَالَ فَاسْتَرْجَعْتُ فَقَالَ مَا لَكَ تَسْتَرْجِعُ قُلْتُ لِمَا سَمِعْتُ مِنْكَ فَقَالَ لَيْسَ حَيْثُ تَذْهَبُ إِنَّمَا أَعْنِى الْجُحُودَ إِنَّمَا هُوَ الْجُحُودُ
اصول كافى ج : 3 ص : 423 رواية :7
ترجمه روايت شريفه :
مـحـمد بن مسلم گويد: يكى از آندو اما عليهما السلام فرمود: هر كه باندازه سنگينى دانه خـردلى تكبر در دلش باشد، داخل بهشت نشود. راوى گويد: من گفتم : انا لله و انا اليه راجـعـون ((22)) امام فرمود: چرا گفتى : انا لله و انا اليه راجعون ؟ گفت : براى آنچه از شما شنيدم ، فرمود: چنانكه تو فكر مى كنى نيست ، مقصود من انكار است ، و آن جز انكارنيست (يعنى مقصود از تكبر انكار خدا و گردنكشى در برابر اوست ).
