معاد در قرآن - 35
اول: اصول عقايد: نخستين و مهمترين چيزى كه مورد حساب قرار مى گيرد اصول عقايد است. عقائد از جهات مختلف مورد سنجش و بررسى قرار مى گيرند: آيا همه را باور داشته يا برخى از آنها مورد شك يا انكار بوده است؟ آيا كاملاً صحيح و خالص بوده اند يا به خرافاتى آلوده بوده اند؟ آيا در باطن ذات او نفوذ كرده و به مرتبه ايمان و يقين قلبى رسيده يا اين كه از حد كلمات زبانى و مفاهيم ذهنى تجاوز نكرده است؟ اين قبيل امور در كمال و نورانيت نفسانى و درجات اخروى انسانها تأثير دارند و در قيامت و به هنگام حساب بايد روشن شوند.
دوم: نعمتها: نعمتهايى كه خداى متعال به بندگانش عطا كرده تا سرمايه اوليه تجارت دنيوى و وسيله اى براى تحصيل زاد و توشه سعادت اخروى او باشد. در قيامت و به هنگام حساب در رابطه با همين نعمتهاى گرانقدر سؤال خواهد شد. دنيا واقعاً مزرعه آخرت و محل تجارت بندگان است.
رسول خدا صلىاللهعليهوآله فرمود: «دنيا مزرعه آخرت است.» (1)
اميرالمؤمنين عليهالسلام فرمود: «دنيا براى اولياى خدا تجارتخانه است، رحمت خدا را در آن كسب مى كنند، و بهشت را سود مى برند.» (1)
1. ابن أبيالجمهور احسائى، عوالى اللآلى: قال رسولاللّه صلى الله عليه وآله : «الدنيا مزرعة الآخرة».
نعمتهاى گرانقدر الهى بسيار گسترده و زيادند كه در برخى احاديث به نمونه هايى از آن كه در قيامت در رابطه با آنها سئوال مى شود اشاره شده است.
رسول خدا صلى الله عليه وآله فرمود: «در قيامت بنده خدا قدم از قدم بر نمى دارد جز اين كه در باره چند چيز مورد سئوال قرار خواهد گرفت: از عمرش كه در چه راهى صرف و به پايان رسيده است. و از جوانى اش كه چگونه آن را فرسوده كرده و از مالش كه از چه راهى كسب و در كجا به مصرف رسانيده است، و از محبت و دوستى با ما اهل بيت.» (2)
ايشان صلى الله عليه وآله در حديث ديگرى فرمود: «براى بنده خدا در قيامت در برابر هر روزى بيست و چهار خزينه باز مى شود به تعداد ساعتهاى شبانه روز، وقتى خزينه اى را مشاهده مى كند كه پر از نور و سرور است آن چنان شاد مىشود كه اگر شادى او را در ميان دوزخيان تقسيم كنند عذابهاى دوزخ را فراموش خواهند كرد. آن خزينه مربوط به ساعتى است كه پروردگارش را در آن عبادت كرده است. آن گاه خزينه ديگرى را برايش مىگشايند كه تاريك و ترسناك است، از مشاهده آن، چنان به جزع و فرياد مى افتد كه اگر آن را در ميان بهشتيان تقسيم كنند لذتها و خوشى هاى بهشتى را فراموش مى كنند و آن ساعتى است كه در آن مرتكب معصيت شده است: سپس خزينه ديگرى را برايش مى گشايند كه چيزى را در آن مشاهده نمى كند و آن ساعتى است كه در خواب بوده يا به برخى كارهاى مباح دنيوى اشتغال داشته است، از مشاهده آن احساس زيان مى كند و از فوت آنچه را كه مى توانسته انجام دهد ولى كوتاهى كرده به گونهاى متأسف مى شود كه قابل توصيف نيست. و به همين جهت روز قيامت به «يوم التغابن» ناميده شده است.» (1)
1. بحارالأنوار، ج70، ص100: قال أميرالمؤمنين عليه السلام : «الدنيا متجر أولياءه اكتسبوا فيها الرحمة و ربحوا منه الجنّة».
2. همان، ج7، ص258: قال رسول اللّه صلى الله عليه وآله : «لا تزول قدما عبد يوم القيامه حتى يسأل عن أربع: عن عمره فيما أفناه، و عن شبابه فيما أبلاه، و عن ماله من أين كسبه و فيما أنفقه، و عن حبّنا أهل البيت».
سوم: عبادات: واجبات و مستحبات، مانند نماز، روزه، حج، دعا، صدقات، و ديگر امور عبادى. امور عبادى در صورتى مورد قبول و ترفيع درجات واقع مى شوند كه اولاً: طبق موازين شرع و همان گونه كه شارع فرموده انجام بگيرند و ثانياً: براى رضاى خدا و به قصد قربت انجام بگيرند. اگر به قصد ريا و خودنمايى يا سرگرمى و تفريح انجام بگيرند نه تنها ثواب ندارند بلكه گناه و نوعى شرك محسوب خواهند شد.
امام صادق عليهالسلام فرمود: «هر عمل ريايى شرك است. هر كس عملى را براى غير خدا انجام دهد ثواب خود را نيز بايد از مردم دريافت كند، و هر كس براى خدا عملى را انجام دهد پاداش او بر عهده خداست.» (2)
على بن سالم مى گويد: از امام صادق عليهالسلام شنيدم كه فرمود: «خداى متعال فرموده: من بهترين شريك هستم، هر كس غير از مرا در عمل خود شريك نمايد عمل او را قبول نخواهم كرد، من عملى را قبول مى كنم كه خالص براى من باشد.» (1)
1. همان، ص273.
2. كافى، ج2، ص293: قال أبوعبداللّه عليهالسلام : «كلّ رياء شرك، إنّه من عمل للناس كان ثوابه على الناس و من عمل لِلّه كان ثوابه على اللّه».
چه بسا افرادى كه سالها عبادت كرده و بدانها شادمان بوده و خود را بهشتى مى پنداشته، ديگران نيز در بارهاش همين تصور را داشته اند ولى چون در واقع براى غير خدا بوده در قيامت و بعد از حساب پاداش نيكى دريافت نخواهد كرد. نعوذبالله.
چهارم: صدقات جاريه: خيرات و كارهاى مفيدى كه نياز به صرف اموال دارد، مانند: حج، عمره، زيارت، احداث مسجد، بيمارستان، درمانگاه، مدرسه، دانشگاه و ديگر كارهاى خير و ماندنى كه صدقات جاريه ناميده مى شوند. اين قبيل كارها بسيار ارزشمند هستند، ولى مشروط به دو شرط: شرط اول اين كه با قصد قربت انجام بگيرند، نه براى شهرت و خودنمايى و كسب موقعيت اجتماعى، چنان كه قبلاً بدان اشاره شد. شرط دوم اين كه اموال صرف شده حلال باشد، و گرنه در قيامت براى او سودى نخواهد داشت.
حضرت صادق عليه السلام فرمود: «اگر انسان از راههاى حرام اموالى را به دست آورد و با آنها به حج برود، هنگامى كه به قصد احرام تلبيه مى گويد، از جانب خدا به او گفته مى شود: لا لبيك و لا سعديك (نه تو را مى پذيرم و نه خوشآمدى) و چنان چه هزينههاى حج از راه حلال باشد، به هنگام تلبيه در جوابش گفته مى شود: لبيك و سعديك (تو را مى پذيرم و خوش آمدى). (2)
1. همان، ص295: «عليّ بن سالم قال: سمعت أباعبداللّه عليهالسلام يقول: «قال اللّه عزّوجلّ أنا خير شريك، من أشرك معي غيري في عمل عمله لم أقبله إلاّ ما كان لي خالصاً».
2. وسائل الشيعه، ج17، ص89 : عن أبيعبداللّه عليهالسلام قال: إذا اكتسب الرجل مالاً من غير حلّه ثمّ حجّ فلبّى، نودي: لا لبّيك و لا سعديك، و إن كان من حلّه فلبّى نودي: لبّيك و سعديك».
پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله فرمود: اگر انسان مال حرامى را كسب كند و از آن صدقه بدهد پاداشى دريافت نخواهد كرد، و اگر آن را در زندگى صرف كند برايش بركت ندارد، و اگر آن را براى ورثه بگذارد توشه اى براى آتش دوزخ خواهد شد. (1)
چه بسا افرادى كه تأسيسات خيريه اى داشته و از نيكوكاران به شمار رفته اند، و بدين جهت شادمانند و خود را مستحق ثوابهاى كلان مى دانند، ولى چون از اموال حرام صرف شده در قيامت پاداش نيك نخواهند داشت. اين واقعيت ها بعد از حساب قيامت روشن خواهد شد.
منبع : معاد در قرآن
نویسنده : آیت الله امینی
