معاد در قرآن – 36
سختترين مراحل حساب، رسيدگى به مظالم عباد و حقوق مردم نسبت به يكديگر است. انسانها با هم زندگى مى كنند و نسبت به همديگر حقوقى دارند. رعايت حقوق يك وظيفه الهى است كه پيامبران و پيامبر اسلام در باره آن تأكيد داشته اند. و در قيامت مورد بازخواست قرار خواهند گرفت.
حقوق الناس بسيار گسترده است. ذكر انواع و اصناف حق داران و تفصيل حقوق هر يك در كتب حديث آمده ولى تفصيل آن در اين اوراق محدود امكانپذير نيست. به طور كوتاه به برخى از آنها اشاره مى كنم: هر يك از زن و شوهر، پدر و مادر و فرزندان، خويشان و نزديكان، همسايگان و شهروندان، جوانان و سالخوردگان، معلمان و دانشجويان، ثروتمندان و تهى دستان، كارگزاران و زيردستان، همكيشان و هموطنان و... نسبت به يكديگر وظايف و حقوقى دارند. كه رعايت آنها يك وظيفه وجدانى، اجتماعى و شرعى است. و تضييع آنها يك گناه و جرم محسوب مى شود، كه در قيامت مورد بازخواست قرار خواهد گرفت. خداى متعال امكان دارد در قيامت از حقوق تضيع شده خودش صرف نظر كند، ولى از حقوق تضيع شده بندگان نسبت به يكديگر صرف نظر نخواهد كرد؛ مگر اين كه خودشان رضايت دهند و از دادخواهى صرف نظر كنند.
اميرالمؤمنين عليهالسلام فرمود: ظلم سه گونه است: اول ظلمى كه بخشيده نخواهد شد، دوم ظلمى كه بدون دادستانى رها نمى شود، سوم ظلمى كه مورد بخشش قرار خواهد گرفت: ظلمى كه بخشيده نخواهد شد عبارت است از شرك به خدا، قرآن مى فرمايد: «إِنَّ اللّهَ لا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِـهِ» اما ظلمى كه بخشيده مى شود ستم كوچكى است كه هر انسانى نسبت به خودش روا داشته است، اما ظلمى كه بدون حساب رها نمى شود عبارت است از ظلم بندگان نسبت به يكديگر، قصاص در آنجا بسيار دشوار خواهد بود، سختى آن در حد زخم كارد و زدن تازيانه نيست بلكه بسيار سختتر است. (1)
1. بحارالأنوار، ج103، ص14: عن النبيّ صلىاللهعليهوآله : «قال لا يكسب العبد مالاً حراماً و يتصدّق منه فيؤجر عليه، و لا ينفق منه فيبارك له، و لا تركه خلف ظهره إلاّ كان زاده إلى النار».
رسول خدا صلى الله عليه وآله فرمود: «هر كس از قصاص مى ترسد از ستم به مردم خوددارى كند.» (1)
1. همان، ج7، ص271: «عن عليّ بن أبيطالب عليهالسلام قال: ألا و إنّ الظلم ثلاثة: فظلم لا يغفر، و ظلم لا يترك، و ظلم مغفور لا يطلب. فأمّا الظلم الذى لا يغفر، فالشرك باللّه، قال الله سبحانه: «إِنَّ اللّهَ لا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِـهِ». و أمّا الظلم الذي يغفر، فظلم العبد نفسه عند بعض الهنات، و أمّا الظلم الذي لا يترك، فظلم العباد بعضهم بعضاً، القصاص هناك شديد، ليس هو جرحاً بالمدا و لا ضرباً بالسياط و لكنّه ما يستصغر ذلك معه».
مشكل حسابرسى به حق الناس در قيامت اين است كه در آنجا چيزى ندارد تا به طلبكاران بدهند؛ مثلاً كسى كه اموال مردم را در دنيا غصب كرده يا نفقه زن و فرزندانش را نداده يا شخصى را كشته و ديهاش را نپرداخته يا ضربهاى به مظلومى زده و ديهاش را نداده يا زيان مالى به كسى زده و جبرانش نكرده يا از كسى غيبت كرده يا به او توهين و هتك حرمت كرده و راضى اش نساخته است، در قيامت و به هنگام دادرسى چيزى ندارد تا به طلبكاران بپردازد. حل اين مشكل به يكى از دو وجه امكان دارد: وجه اول اين كه به مقدار طلب بستانكار از حسنات بدهكار برداشته مى شود و به طلبكار داده مى شود. وجه دوم اين كه اگر حسناتى نداشت به همان مقدار از سيئات شاكى برداشته و در نامه عمل بدهكار ثبت مىشود. شخصى از امام باقر يا صادق عليه السلام روايت كرده كه فرمود: بدهكار را در قيامت حاضر مى كنند در حالى كه شديداً وحشت زده و نگران است، اگر حسناتى دارد از او مى گيرند و به طلبكارش مى دهند و اگر حسناتى نداشت از گناهان طلبكار مى گيرند و به بدهكار مى دهند. (2)
1. كافى، ج2، ص335: عن أبيعبداللّه عليه السلام قال: «قال رسولاللّه صلى الله عليه وآله : من خاف القصاص كفّ عن ظلم الناس».
2. بحارالأنوار، ج7، ص274: «ابن أبى يزيد رفعه عن أحدهما عليهماالسلام قال: يؤتى يوم القيامة بصاحب الدين يشكو الوحشة، فإن كانت له حسنات أخذ منه لصاحب الدين، و قال: و إن لم تكن له حسنات ألقى عليه من سيّئات صاحب الدين».
رسول خدا صلىاللهعليهوآله فرمود: «شخصى را در قيامت براى حساب در محضر خداى متعال حاضر مى سازند و نامه اعمالش را به دستش مى دهند، وقتى در آن نگاه مى كند حسناتش را در آن مشاهده نمى كند، مى گويد: خدايا! اين نامه عمل من نيست، چون عمل هاى صالح خود را در آن نمىيابم. در جواب گفته مىشود: پروردگارت اشتباه و فراموشى ندارد. حسنات تو به واسطه غيبتى كه از مردم كردهاى به آنان داده شده است. سپس شخص ديگرى را براى حساب حاضر مى سازند و نامه عملش را به دستش مى دهند. هنگامى كه در آن مى نگرد عبادت هاى فراوانى در آن مشاهده مىكند كه آنها را انجام نداده است، مى گويد: خدايا! اين نامه عمل من نيست چون بعضى كارهايى كه انجام ندادهام در آن ثبت شده است. در جواب گفته مى شود: چون فلان كس از تو غيبت كرده بود، در عوض حسنات او را به نامه عمل تو منتقل كرديم.» (1)
رسول خدا صلى الله عليه وآله فرمود: «روز قيامت گروهى مى آيند در حالى كه حسناتى دارند همانند كوهها، پس خداى متعال حسنات آنها را همانند ذرات گرد و غبار پراكنده مى سازد. پس آنها را به دوزخ مىبرند. سلمان عرض كرد: يا رسولاللّه اينها چه كسانى هستند؟ فرمود: اينان اهل روزه و نماز و شب بيدارى بودهاند ولى هنگامى كه مال حرام بر آنها عرضه مى شد به آن حمله مى كردند.» (1)
1. جامع السعادات، ج3، ص306: قال رسولاللّه صلىاللهعليهوآله : «يؤتى بأحدكم يوم القيامة فيوقف بين يدي اللّه تعالى و يدفع إليه كتابه فلا يرى فيه حسناته فيقول: إلهي! ليس هذا كتابي فإنّي لا أرى فيه طاعتي. فيقول له: إنّ ربّك لا يضلّ و لا ينسى، ذهب عملك باغتياب الناس، ثمّ يؤتى بآخر و يدفع إليه كتابه فيرى فيه طاعات كثيرة! فيقول: إلهى: ما هذا كتابي، فإنّي ما عملت هذه الطاعات فيقول له: إنّ فلاناً اغتابك فدفعت حسناته إليك».
پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله از اصحاب سئوال كرد: آيا مى دانيد مفلس (ورشكسته) كيست؟ در جواب گفته شد: مفلس در ميان ما كسى است كه نه پول دارد نه جنس، حضرت فرمود: «مفلس واقعى از امت من كسى است كه در قيامت با نماز و روزه و زكات حضور مى يابد، در حالى كه به بعض افراد دشنام داده، به بعضى تهمت زنا زده، مال مردم را خورده، كسى را كشته، به مردم كتك زده است پس از حسنات او مىگيرند و به اين و آن مى دهند. اگر حسناتش تمام شد ولى هنوز طلبكار دارد از گناهان طلبكارها مى گيرند و به او مىدهند آنگاه در جهنم سقوط مى كند.» (2)
منبع : معاد در قرآن
نویسنده : آیت الله امینی
