فهرست مطالب
طرف نزاع دو نفر یا سه نفر ؟!!!
ديدگاه ديگر
بيعت چيست؟
بيعت شرعى
آيا امامت و خلافت با بيعت محقَّق مى شود؟
طرف نزاع دو نفر یا سه نفر ؟!!!
اهل سنّت در كتاب هاى كلامى خود طرف نزاع را سه نفر مى دانند و عبّاس عموى پيامبر را نيز اضافه مى كنند; ولى مى گويند: چون عبّاس به نفع على عليه السلام كنار رفته است، ناگزير نزاع به دو نفر منحصر مى شود.
به نظر مى رسد قضيّه امامت عبّاس، در زمان عبّاسيان مطرح شده است و در صدر اسلام سابقه نداشت و دليلى در دست نيست كه عبّاس، ادّعاى امامت و خلافت بعد از رسول خدا صلى اللّه عليه وآله كرده باشد; بلكه عباس در قضاياى سقيفه، طرفدار امير مؤمنان على عليه السلام بوده و با آن حضرت بيعت نموده و تا آخرين لحظه هم شنيده نشده كه در مقابل آن حضرت ادّعاى خلافت و امامت كرده باشد. پس اين كه طرف نزاع سه نفر بوده اند، قولى است باطل و بر خلاف اتفاق مسلمانان.
ديدگاه ديگر
برخى بر اين عقيده اند كه اصلاً بين علىّ بن ابى طالب عليهما السلام و ابوبكر ابن ابى قحافه نزاعى وجود نداشته است. آنان براى اثبات اين ديدگاه 6 مطلب را دستاويز خود قرار داده اند:
1 . امير مؤمنان على عليه السلام به ترتيب با ابوبكر، عمر و عثمان بيعت كردند، پس نزاعى با آنان نداشتند.
2 . حضرت على عليه السلام همواره در نماز خلفا حاضر مى شدند و آنان را قبول داشتند.
3 . بين حضرت على عليه السلام و خاندانش و بين خلفاى سه گانه پيوند نسبى بوده است.
به عبارت ديگر، آنان به يك ديگر دختر داده و دختر گرفته اند و اين ايجاد نسبت و دامادى، با نزاع و مخالفت و دشمنى نمى سازد; زيرا طبيعى است كه اگر انسان به كسى دختر دهد و آن دختر بيمار شود، ناگزير براى عيادت از او به منزل داماد خواهد رفت. پس رفت و آمد و نشست و برخاست وجود دارد و اين امور با اختلاف و نزاع جمع نمى شود.
4 . امير مؤمنان على عليه السلام فرزندانى به نام ابوبكر، عمر و عثمان داشتند و در صورتى كه آن حضرت با خلفا منازعه داشته باشند چگونه اين نام ها را براى فرزندانشان اختيار فرموده اند؟
گفتنى است كه روى موارد سوّم و چهارم بيش از ديگر موارد تأكيد شده است.
5 . احاديثى در مدح شيخين از امير مؤمنان على عليه السلام نقل شده است.
در مواردى به آن حضرت نسبت مى دهند كه فرمودند:
اگر مردى را نزد من بياورند كه مرا بر ابوبكر و عمر برترى دهد بر او، تازيانه مى زنم و حدّ شخصى را كه بر ديگران افترا مى زند بر او جارى مى كنم.
6 . حضرت على عليه السلام براى حفظ وحدت بين جامعه مسلمانان از حقّ خود چشم پوشى كردند.
اينك اين موارد ششگانه را بررسى مى نماييم. درباره بيعت امير مؤمنان على عليه السلام سؤالات زير مطرح مى شود:
1 . بيعت چيست؟
2 . آيا بيعتى بين امير مؤمنان على و خلفا واقع شده است؟
3 . اگر بين امير مؤمنان على و خلفا بيعتى واقع شده، وقوع آن چگونه بوده است؟
4 . اگر بين امير مؤمنان على و خلفا بيعتى واقع شده، در چه زمانى بوده است؟
5 . آيا اساساً امامت از طريق بيعت قابل اثبات است يا نه؟
ما براى اثبات خلافت و امامت امير مؤمنان على عليه السلام به ادلّه سه گانه قرآن كريم، سنّت قطعى رسول خدا صلى اللّه عليه وآله و عقل تمسّك مى كنيم و منظور ما از دليل عقلى، قاعده قبح تقدّم مفضول بر فاضل است و اين قاعده را حتّى ابن تيميّه نيز قبول دارد.
اما اهل سنّت، پس از اقرار به عدم وجود نصّ بر امامت ابوبكر و تنزّل از ادّعاى افضليت او، راهى جز اجماع صحابه و بيعت آنان با وى ندارند.
بيعت چيست؟
بيعت، قراردادى است اجتماعى; به اين معنا كه عدّه اى با فردى قرارى منعقد مى نمايند كه شخصى كه با او بيعت شده تعهّد مى كند كه ـ براى مثال ـ از كشور بيعت كنندگان حفاظت نمايد، امور مورد احتياج آنان را تأمين كند، خدمات فرهنگى و بهداشتى و... در حقّ آنان انجام دهد. بيعت كنندگان نيز متعهّد مى شوند كه از او اطاعت كنند و در مواردى اگر به كمك مالى و يا جانى نياز داشت (البتّه بر طبق ضوابطى) با او مساعدت و همكارى نمايند. بعد از اظهار تعهّد از طرفين، «بيعت» كه همين قرارداد اجتماعى است، محقَّق مى شود.1
1 . ر.ك: النهاية في غريب الحديث: 1 / 174، مقدّمه ابن خلدون: 1 / 209.
بيعت شرعى
آن گاه كه بيعت منعقد شد اين پرسش مطرح است كه چه دليلى وجود دارد كه طرفينِ قرارداد به تعهّدشان وفا نمايند؟
به عبارت روشن تر، بعد از انعقاد چنين قراردادى، وجوب و لزوم اطاعت بيعت كنندگان نسبت به شخصى كه با او بيعت كرده اند از كجا ثابت مى شود؟ و به چه دليلى شخصى كه با او بيعت شده حقِّ حاكميّت و فرمان برى پيدا مى كند؟
پاسخ اين پرسش را با آيه كريمه اى توضيح مى دهيم. قرآن كريم مى فرمايد:
(يا أيُّهَا الَّذِيْنَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ);1
اى كسانى كه ايمان آورده ايد! به عقدهايتان وفا كنيد.
خلاصه استدلال به اين آيه مباركه براى مشروعيّت بيعت چنين است: وقتى دو نفر با هم معاهده كردند (چون عهد و معاهده نيز در واقع نوعى قرارداد و پيمان است، علاوه اين كه در رواياتى، عقد به عهد كه همان پيمان مؤكّد است، تفسير شده است) بايستى بر طبق معاهده وفا كنند.
1 . سوره مائده: 5 / 1.
آيا امامت و خلافت با بيعت محقَّق مى شود؟
مشروعيّت بيعت با استناد به آيه كريمه نسبت به قراردادهاى اجتماعى بين مردم و شخصى كه با او بيعت شده است، اثبات شد، اكنون با اين دو پرسش مشروعيت آن را توضيح مى دهيم.
آيا نتيجه اين مشروعيّت، اولى به تصرّف بودن شخصِ بيعت شده نسبت به بيعت كنندگان را نيز مفيد خواهد بود؟
از طرفى، در فرضى كه خود حاكم و شخص بيعت شده با قانون ها و قراردادهاى مقرّر بين طرفين مخالفت كند باز هم وفا به اين پيمان براى بيعت كنندگان واجب خواهد بود؟
طبيعى است كه در اثر ظهور انحراف و تخلّف، وجوب اطاعت از بين مى رود و اين جاست كه لزوم معصوم بودن شخصِ بيعت شده مطرح مى شود و با لزومِ عصمت، تلاش هايى كه براى تحقّق بيعت انجام يافته، اثباتِ امامت خلفا نقش بر آب مى شود.
گفتنى است كه تمام اين بحث ها به عنوان مماشات و بر فرض تسليم است، وگرنه وقتى ثابت شود كه حقّ تعيين خليفه و جانشين پيامبر، منحصراً به خداوند متعال مربوط است و بندگان را در اين زمينه هيچ گونه نقشى نيست، اساس اين مباحث درهم مى ريزد.
از قضاياى جالب توجّه درباره اثبات اعتقاد شيعه مبنى بر عدم جواز دخالت بندگان نسبت به امام و جانشين پيامبر صلى اللّه عليه وآله قضيّه اى است كه ابن هشام و حلبى در كتاب هاى سيره خودشان آورده اند، اين قضيه در ديگر كتاب هاى سيره نيز آمده است.
رسول خدا صلى اللّه عليه وآله در آغاز رسالت خويش به سراغ قبيله اى از قبايل عرب براى دعوت به اسلام تشريف بردند. بعد از مذاكره با بزرگان قبيله، آنان چنين اظهار كردند: آيا اگر ما دعوت شما را بپذيريم و از شما حمايت كنيم و با دشمنانتان بجنگيم، مقام رياست و خلافت و سرپرستى امّت را بعد از خود به ما واگذار مى كنيد؟
در شرايطى كه گرويدن حتّى يك نفر به جماعت مسلمانان به نفع اسلام بود، آن حضرت هيچ گونه وعده اى به آن ها ندادند، بلكه با صراحت تمام اعلام فرمودند:
الأمر إلى اللّه يضعه حيث يشاء;1
اين امر به دست خداست، او به هر كه بخواهد واگذار مى كند.
منبع: کتاب جانشین پیامبر کیست ؟
نوشته آیت الله سید علی میلانی
1 . البداية والنهايه: 3 / 171، الاصابه: 1 / 52، تاريخ الاسلام: 1 / 286.
