ابن كثير در تفسير خود اين گونه مى نويسد:
خداوند مى فرمايد:
(الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتي وَرَضيتُ لَكُمُ الاِْسْلامَ دينًا).
اين بزرگ ترين نعمت خداوند بر اين امت اسلامى است كه دينشان را كامل گردانيده است... .
ابن كثير در ادامه، روايات و ديدگاه هايى را در اين باره مطرح مى كند كه برخى از آن ها را مى آوريم:
اسباط به نقل از سدّى مى گويد: اين آيه در روز عرفه نازل شد. پس از اين آيه، ديگر حكم حلال و يا حرامى نازل نگرديد. وقتى رسول خدا صلى الله عليه وآله از اين حج بازگشت، وفات يافت.
ابن جرير و شمار ديگرى گفته اند: رسول خدا صلى الله عليه وآله هشتاد و يك روز پس از روز عرفه وفات يافت.
امام احمد بن حنبل مى گويد: جعفر بن عون، از ابوالعميس، از قيس بن مسلم، از طارق بن شهاب چنين نقل مى كند:
يكى از يهوديان نزد عمربن خطّاب آمد... عمر گفت: به خدا سوگند، من روز و ساعت نزول اين آيه بر رسول خدا صلى الله عليه وآله را مى دانم. اين آيه در روز جمعه و عصر عرفه نازل گرديد.
اين روايت را بخارى نقل كرده است... .
هم چنين مسلم، ترمذى و نسائى اين روايت را از طرق مختلف از قيس بن مسلم نقل كرده اند. عبارتى كه بخارى در ذيل اين آيه آورده از طريق سفيان ثورى، از قيس، از طارق نقل كرده است. در اين روايت آمده:
يهوديان به عمر گفتند: شما آيه اى را تلاوت مى كنيد كه اگر براى ما نازل شده بود، به يقين آن را مايه جشن و عيد مى گرفتيم.
عمر مى گويد: من مى دانم كه اين آيه كى و كجا نازل شده است؟ و حتى رسول خدا صلى الله عليه وآله زمان نزول كجا بود؟ اين آيه روز عرفه نازل شد. من نيز به خدا سوگند، در عرفه بودم.
سفيان مى گويد: ترديد دارم كه اين روز جمعه بوده يا نه؟
ابن مردويه مى گويد: احمد بن كامل، از موسى بن هارون، از يحيى حمانى، از قيس بن ربيع، از اسماعيل بن سليمان، از ابوعمر بزّار، از ابو1حنفيه، از على عليه السلام اين گونه نقل مى كند:
اين آيه در عصر روز عرفه بر پيامبر صلى الله عليه وآله در حالى كه ايستاده بود، نازل گرديد.
ابن جرير، ابن مردويه و طبرانى از طريق ابن لهيعه، از خالد بن ابى عمران، از حنش بن عبدالله صغانى، از ابن عباس چنين نقل مى كنند:
پيامبرتان دوشنبه به دنيا آمد، دوشنبه از مكه خارج و دوشنبه وارد مدينه شد، غزوه بدر را در روز دوشنبه انجام داد و پيروز شد و سوره مائده (الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دينَكُمْ)نيز روز دوشنبه نازل شد و وفات آن حضرت نيز روز دوشنبه اتفاق افتاد.
اين روايتى است كه كمتر كسى به نقل آن مى پردازد و سندش نيز ضعيف است.
ابن جرير مى گويد: گفته شده كه روز نزول اين آيه (كه در آيه نيز آمده: امروز دين شما...) براى مردم مشخص نيست.
وى سپس از طريق عوفى، از ابن عباس درباره آيه (الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دينَكُمْ) اين گونه نقل مى كند: اين روز براى مردم معلوم نيست.
او در ادامه مى نويسد: گفته شده: اين آيه در مسير حركت رسول خدا صلى الله عليه وآله براى حجة الوداع بر ايشان نازل گرديد. سپس آن را از طريق ابوجعفر رازى، از ربيع بن انس نقل مى كند.
ابن كثير در ادامه مى گويد:
ابن مردويه، از طريق ابوهارون عبدى، از ابوسعيد خدرى اين گونه نقل مى كند:
اين آيه در روز غدير خم نازل شد; هنگامى كه پيامبر خدا صلى الله عليه وآله درباره حضرت على عليه السلام فرمود:
من كنت مولاه فعلي مولاه;
هر كس من مولاى او هستم، پس على مولاى اوست.
سپس اين روايت را از ابوهريره نيز نقل مى كند. در آن روايت آمده:
اين روز، همان هجدهم ذى حجه است. يعنى زمان بازگشت پيامبر صلى الله عليه وآله از حجة الوداع.
هيچ يك از اين دو سخن صحيح نيست. بلكه، بى ترديد سخن درست اين است كه اين آيه، روز عرفه و روز جمعه نازل شد. همان گونه كه امير مؤمنان عمر بن خطاب(!!) و على بن ابى طالب عليهما السلام، اولين پادشاه جهان اسلام معاوية بن ابى سفيان(!) و ترجمان قرآن عبدالله بن عباس و سمرة بن جندب نقل كرده اند. و هم چنان كه شعبى، قتادة بن دعامه، شهر بن حوشب و شمارى ديگر از علما و بزرگان آن را به صورت مرسل روايت كرده و ابن جرير طبرى آن را پذيرفته است.2
1 . در تفسير ابن كثير اين گونه آمده است، اما صحيحش ابن است.
2 . تفسير ابن كثير: 2 / 14 و 15.
