از برخى روايات استفاده مى شود كه مدت زمان خروج توقيع در جواب سؤ ال معينى دو يا سه روز بوده است همان گونه كه راوى در برخى روايات مى گويد: بعد از چند روز صاحب من گفت كه به سوى ابو جعفر باز گردم تا از جواب سؤال ها بپرسم . (769) در روايتى ديگر آمده است آن گاه سفير بعد از سه روز مرا از جواب حضرت خبر داد. (770)
در برخى موارد نيز جواب شفاهى بوده است كه سفير از حضرت مى گرفته و براى سائل مى آورده است . مثل اينكه حسين بن روح نوبختى به عده اى مى گويد:((شما امر شديد كه به حائر رويد)). (771)
و در برخى از موارد نيز جواب سؤال كننده به جهت مصالحى داده نمى شد. از باب نمونه در موردى سائل از امام خواست كه براى او دعا كند كه خدا به او فرزندى دهد ولى به جهت مصالحى جواب نيامد. (772)
و گاه كسى سوالى را براى حضرت فرستاد كه جواب نيامد ، و بعد از چند روزى مشاهده شد كه جزء قرامطه درآمده است . (773) گر چه در برخى از موارد نيز جواب سؤال ها ظرف چند ساعت داده شده است . (774) و در برخى ديگر از روايات مى خوانيم كه جواب آمد در حالى كه هنوز مركب بر روى كاغذ خشك نشده بود. (775) و نيز در برخى روايات مى خوانيم كه به مجرد خطور سؤ ال در ذهن شخص جواب بر روى كاغذ مكتوب بوده است ، (776) ولى اين موارد زياد نبوده است .
769- بحارالانوار ، ج 51 ، ص 321 ، ح 42.
770- الغيبة ، طوسى ، ص 320.
771- الغيبة ، طوسى ، ص 309.
772- الغيبة ، طوسى ، ص 320.
773- ارشاد مفيد ، ج 2 ، ص 359.
774- الغيبة ، طوسى ، ص 316.
775- الغيبة ، طوسى ، ص 410.
776- بحارالانوار ، ج 53 ، ص 183.
منبع :کتاب موعود شناسی و پاسخ به شبهات
نویسنده :علی اصغر رضوانی
انتشارات مسجد مقدس جمکران
