یکی از گناهان قلبی که سبب بسیاری از گناهان قلبی دیگر و نیز سبب آلوده شدن به بسیاری ازگناهان غیر قلبی است-مانند فحش و تحقیر و قتل و شکنجه و غیره-عبارت است از قساوت قلب. در این مطلب سعی شده است تا با استفاده از احادیث،علت ابتلاء به این بیماری قلبی و روش های درمان آن مختصرا بیان شود.
علاقه مندان به مطالعه بحث مشروح تر در این مورد به کتاب "قلب سلیم" نوشته شهید دستغیب رحمة الله علیه،قسمت مربوط به قساوت قلب مراجعه فرمایند.
در ابتدا لازم است با استفاده از احادیث،به مصایب و ابتلائاتی که به دلیل قساوت قلب گریبانگیر انسان میشود،اشاره ای شود.
1)امام صادق علیه السلام:الله به موسی علیه السلام فرمود:در دنیا آرزوی خود را دراز مکن که دلت سخت خواهد شد و سخت دل از من دور است.
2)امام صادق علیه السلام:الله اجابت نکند دعا را از روی دل سخت و با قساوت.
3)امام باقر علیه السلام:مبتلا و گرفتار نشده بنده به عقوبتی بزرگ تر از سخت دلی.یعنی بنده در اثر گناه کاری به بزرگترین عقاب الهی که سخت دلی است،مبتلا میشود.
4)امام سجاد علیه السلام:و از گناهانی که از ریزش باران مانع میشود،سختی دلهاست.
5)امام صادق علیه السلام:الله رحمت را در دل های رحیم دلان خلق خود قرار داده،پس حاجت های خود را از رحیم دلان بطلبید و از سخت دلان نخواهید.جز این نیست که الله آنها را مورد غضب خود قرار داده است.
6)امام علی عله السلام:از بزرگترین شقاوت ها،قساوت دل است.
با توجه به این احادیث اهمیت این بیماری و گناه قلبی بر خواننده اهل نظر مشخص میشود و در نتیجه در صدد معالجه این بیماری و گناه در خود(اگر مبتلا باشد)بر می آید.برای مبارزه و ریشه کن کردن هر بیماری،نخست باید به علل آن بیماری پی برد.در این قسمت با استفاده از احادیث به علت های این گناه و بیماری و احادیثی در مذمت هریک از این عوامل اشاره مینمایم...
علل قساوت قلب:
1)گناه
2)آرزوها:
امام علی علیه السلام:ترسناکتر چیزی که بر شما میترسم دو چیز است:یکی هوا پرستی و دیگر آرزوی دراز.اما پیروی از هوای نفس،پس باز میدارد از پیروی حق و اما درازی آرزو،پس انسان را از آخرت به فراموشی می اندازد.
3)پرخوری:
الف)امام صادق علیه السلام:نزدیک ترین حالات بنده به الله زمانی است که شکم او سبک باشد از طعام و مبغوض ترین حالت بنده نزد الله وقتی است که شکمش از طعام پر شده باشد.
ب)رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم:نمیرانید دلها را به زیاد خوردن و آشامیدن.زیرا دلها میمیرد بمانند زراعتی که بیش از حد آبش دهند.
ج)در شب معراج الله به رسول خود فرمود:دشمن دار دنیا و اهل دنیا را.
پرسید:اهل دنیا کیانند؟
فرمود:هر که زیاد باشد خوراکش و خوابش و خنده اش.
د)امام علی علیه السلام:بپرهیزید از پرخوری که آن سبب قساوت دل و کسل کننده از نماز و خراب کننده بدن است.
آنچه گفته شد از اینکه پرخوری موجب قساوت است،پرخوری از حلال است و اما طعام حرام یک لقمه آن هم موجب قساوت است.
4)پرگویی:
الف)امام صادق علیه السلام:عیسی علیه السلام میفرمود:زیاد سخن نگویید در غیر ذکر الله.براستی آنانکه پرگویی میکنند در غیر ذکر الله،دل هاشان قساوت دار است لکن خودشان نمیدانند.
ب)امام صادق علیه السلام:شنیدم از پدرم میفرمود:از نیکی اسلام شخص ترک کردن سخنان بیهوده است و چیزی که نفعی برایش ندارد.
ج)رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم:راست و درست نمیشود ایمان بنده ای تا اینکه دلش راست و درست شود و دلش راست و درست نمیشود تا اینکه زبانش راست و درست شود.
5)پرخوابی:
الف)امام صادق علیه السلام:خواب زیاد از آب زیاد خوردن است و آن از خوراک زیاد است و هردو سنگین میکند نفس را از طاعت و عبادت و قساوت دار میکند دل را از تفکر.
ب)امام صادق علیه السلام:خواب زیاد،دین و دنیای شخص را از میان میبرد.
ج)امام صادق علیه السلام:الله دشمن دارد زیاد خواب رفتن و زیاد بیکار بودن را.
6)ثروتمندی زیاد:
البته ثروتمندی که با بخل از انفاق است و اگر ثروت با سخاوت جمع شود،چنین ثروتی ممدوح و موجب زیادی رقت و سعادتمندی شخص است.
7)غفلت:
غفلت در مقابل ذکر است.برای اینکه حالت غفلت دائمی نشود،نمازهای پنج گانه واجب شده است.(البته این یکی از دلایل وجوب نمازهای پنج گانه است)ولی اگر در حالت غفلت مرتکب گناه شویم،نماز تنها علاج آن آلودگی را نمیکند،بلکه باید بوسیله توبه ایکه پاک کننده آن گناه است،دل را از آن آلودگی علاج کند.پس برای آلوده نشدن و قساوت دار نگردیدن دل باید دائم الذکر شویم و اگر ساعتی غافل شدیم،ساعت دیگر ذاکر شویم.
8)پنج عامل قساوت دل در حدیث نبوی:
رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم فرمود:"پنج چیز است که دل ها را قساوت میدهد:گناه پشت سر گناه،همسایگی با احمق،هم نفسی زیاد با زنان،در مدت درازی تنها در خانه ماندن،نشستن با مردگان."
گفته شد یا رسول الله مردگان کیانند؟
فرمود:"هر بنده خوش گذران سرکشی،پس او مرده است و هرکس برای حیات پس از مرگش کار نمیکند پس او مرده است.
9)سه عامل دیگر قساوت دل در حدیث نبوی:
رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم فرمود به علی علیه السلام:سه چیز است که دل را قساوت میدهد:گوش دادن به لهو،دنبال صید رفتن و درب خانه سلطان رفتن.
10)راحت طلبی
11)نگاه کردن به بخیل
12)سلاخی
13)هم دنیا و کثرت هم قوت و غصه اینها را خوردن
14)خاک ریختن در قبر خویشاوندان
15)ترک مجالست علما:
رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم:اگر چهل روز بر مومن بگذرد هم نشین با علما نشود،دلش قساوت دار گردد و بر گناهان کبیره جرئت پیدا میکند.
اینک برخی از روش های درمان این بیماری و گناه قلبی را با استفاده از احادیث و روایات،بیان مینماییم:
1)یاد مرگ:
رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم:لقمه در دهان نمیگذارم که امید فرو بردنش را داشته باشم و چشم بر هم نمیگذارم که امید باز شدنش را داشته باشم.
2)لطف و مهربانی نسبت به درماندگان و یتیمان:
رسول اعظم صلی الله علیه و آله وسلم:هرگاه بخواهی دلت نرم شود،پس اطعام کن مسکین را و دست بر سر یتیم کش.
3)خوردن عدس،نخود،انجیر،نان جو،سرکه،انگور سیاه،زیتون و انار.
4)زیاد یاد کردن الله در خلوت.
امام باقر علیه السلام:طلب کن رقت دل را به زیاد یاد خدا کردن در خلوت ها.
5)چهار عامل روشنایی دل در حدیث نبوی:
رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم:سفیدی و روشنایی دل در چهار خصلت است:عیادت کردن از مریض،
تشییع جنازه کردن،کفن برای مردگان خریدن و بدهی مسلمانی را پرداختن.
والسلام علی من اتبع الهدی
