بَابُ مَا يَجِبُ مِنْ ذِكْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِي كُلِّ مَجْلِسٍ
1- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ خَلَفِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ رِبْعِيِّ بـْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْجَارُودِ الْهُذَلِيِّ عَنِ الْفُضَيْلِ بْنِ يَسَارٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَا مـِنْ مـَجـْلِسٍ يَجْتَمِعُ فِيهِ أَبْرَارٌ وَ فُجَّارٌ فَيَقُومُونَ عَلَى غَيْرِ ذِكْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَّا كَانَ حَسْرَةً عَلَيْهِمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 254 رواية : 1
ترجمه :
1ـ حـضـرت صـادق (ع ) فـرمـود: هـيـچ مـجلسى نباشد كه در آن نيكان و بدكاران گرد هم اجتماع كنند كه بى ياد خداى عزوجل از آن برخيزند جز اينكه در روز قيامت براى آنها مايه حسرت و افسوس باشد.
توضيح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: مقصود از ذكر هر آن چيزى است كه سبب ياد آوررى خداى سبحان در خـاطـر انـسانى گردد، و نيز موجب فرمانبردارى از دستورات خدا و واگذاردن نهيهاى او، و تـفـكـر در آنـچـه جـايـز اسـت از صـفـات خـداونـد و مـحـامـد او، و تـذكـر تـمـامـى ايـنـهـا بـدل و زبـان ، و يـاد آورى پـيـمـبـران و ائمـه ديـن و بـيـان مـنـاقـب و فضائل و برهان بر امامت آنهاـ چنانچه در حديث آمده كه ذكر ما ذكر خداست و ذكر دشمنان ما ذكـر شـيـطـان اسـت و هـم چـنـيـن يـاد آورى معاد و حشر و حساب تا آنكه گويد: ولى عبادات اختراعى و اذكارى بدعت باشد آنها ذكر خدا نيست .
2- حُمَيْدُ بْنُ زِيَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ وُهَيْبِ بْنِ حَفْصٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عـَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَ مـَا اجـْتـَمـَعَ فـِي مـَجـْلِسٍ قـَوْمٌ لَمْ يَذْكُرُوا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَمْ يـَذْكـُرُونـَا إِلَّا كـَانَ ذَلِكَ الْمَجْلِسُ حَسْرَةً عَلَيْهِمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ ثُمَّ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع إِنَّ ذِكْرَنَا مِنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَ ذِكْرِ عَدُوِّنَا مِنْ ذِكْرِ الشَّيْطَانِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 254 رواية : 2
ترجمه :
2ـ و نـيـز حضرت صادق (ع ) فرمود: هيچ مردمى ، در انجمنى فراهم نشوند كه در آن ذكر خـداى عـزوجـل و ذكـر ما نباشد جز اينكه آن انجمن در روز قيامت مايه حسرت و افسوس آنان بـاشد، سپس فرمود: (پدرم ) حضرت ابوجعفر عليه السلام فرمود: همانا ذكر ما ذكر خدا است و ذكر دشمن ما ذكر شيطان است .
3- وَ بـِإِسـْنـَادِهِ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع مَنْ أَرَادَ أَنْ يَكْتَالَ بِالْمِكْيَالِ الْأَوْفَى فَلْيَقُلْ إِذَا أَرَادَ أَنْ يَقُومَ مِنْ مَجْلِسِهِ سُبْحَانَ رَبِّكَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمَّا يَصِفُونَ وَ سَلَامٌ عَلَى الْمُرْسَلِينَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 254 رواية : 3
ترجمه :
3ـ حضرت باقر (ع ) فرمود: هر كه خواهد به پيمانه تمام مزد برد (و بكاملترين وجهى بـى كـم و كاست از خدا ثواب دريافت كند) بايد هنگامى كه مى خواهد از جاى خود برخيزد بگويد:
(((سـبـحان ربك رب العزة عما يصفون ه و سلام على المرسلين ، و الحمد للّه رب العالمين ))).
4- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عـَنْ أَبـِي حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ مَكْتُوبٌ فِي التَّوْرَاةِ الَّتِي لَمْ تُغَيَّرْ أَنَّ مـُوسـَى ع سـَأَلَ رَبَّهُ فـَقَالَ يَا رَبِّ أَ قَرِيبٌ أَنْتَ مِنِّي فَأُنَاجِيَكَ أَمْ بَعِيدٌ فَأُنَادِيَكَ فَأَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَيْهِ يَا مُوسَى أَنَا جَلِيسُ مَنْ ذَكَرَنِي فَقَالَ مُوسَى فَمَنْ فِي سِتْرِكَ يَوْمَ لَا سـِتْرَ إِلَّا سِتْرُكَ فَقَالَ الَّذِينَ يَذْكُرُونَنِي فَأَذْكُرُهُمْ وَ يَتَحَابُّونَ فِيَّ فَأُحِبُّهُمْ فَأُولَئِكَ الَّذِينَ إِذَا أَرَدْتُ أَنْ أُصِيبَ أَهْلَ الْأَرْضِ بِسُوءٍ ذَكَرْتُهُمْ فَدَفَعْتُ عَنْهُمْ بِهِمْ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 255 رواية : 4
ترجمه :
4ـ و نـيـز آن حـضـرت عـليـه السـلام فرمود: در آن توراتى كه دست نخورده (و مانند اين تـوراة فـعـلى كـه تـحـريـف شـده نـيـسـت ) نوشته است كه موسى عليه السلام از خداوند پـرسـشـى كـرده عـرض كـرد: پـروردگـارا آيـا تـو به من نزديكى تا با تو آهسته راز گـويـم يـا از مـن دورى تـا فـريـادت كـنـم ؟ خـداى عـزوجـل به او وحى فرمود: اى موسى من هم نشين آن كسم كه مرا ياد كند، موسى عرضكرد: كيست كه در پناه تو است روزى كه پناهى جز پناه تو نيست ؟ فرمود: آنانكه مرا ياد كنند پـس من نيز آنها را ياد كنم ، و در راه من (يا بخاطر خشنودى من ) با هم دوستى كنند، پس من نـيـز آنـهـا را دوسـت دارم ، ايـنـهـايـنـد كـه چـون خـواهـم بـه اءهـل زمـيـن بـلا و بـدى بـرسـانـم يـادشـان كـنـم و بـه خـاطـر آنـهـا آن بـدى را از اهل زمين دفع كنم .
شــرح :
مـجـلسـى (ره ) در شـرح كـلام اول حـضـرت مـوسـى (عـليـه السلام ) گويد: گويا غرض پرسش از آداب دعا است با اينكه مى دانست كه او بما از رگ گردن نزديكتر است ، يعنى :
آيـا دوسـت دارى مـانـنـد نـزديـكـان بـا تو راز گويم يا مانند دوران فريادت كنم ، و به بـيـانـى سـاده تـر: چون به تو نگاه كنم پس تو از هر نزديكى نزديكترى ، و چون به خـود نـظـر افـكـنم خود را در منتهاى دورى از تو بينم ، پس ندانم كه هنگام دعاء بدرگاهت به حال خودم نگاه كنم يا به حال تو.
5- أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ حُسَيْنِ بْنِ زَيـْدٍ عـَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَا مِنْ قَوْمٍ اجْتَمَعُوا فِي مَجْلِسٍ فَلَمْ يـَذْكـُرُوا اسـْمَ اللَّهِ عـَزَّ وَ جـَلَّ وَ لَمْ يـُصـَلُّوا عـَلَى نـَبِيِّهِمْ إِلَّا كَانَ ذَلِكَ الْمَجْلِسُ حَسْرَةً وَ وَبَالًا عَلَيْهِمْ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 255 رواية : 5
ترجمه :
5ـ حضرت صادق عليه السلام فرمود: رسول خدا (ص ) فرموده : هيچ مردمى نباشد كه در انـجـمـنـى گـرد هـم آيـند و نام خداى عزوجل را نبرند، و بر پيغمبر صلى اللّه عليه و آله صلوات نفرستند جز اينكه آن مجلس مايه حسرت و زيان بر آنها باشد.
6- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَ لَا بـَأْسَ بِذِكْرِ اللَّهِ وَ أَنْتَ تَبُولُ فَإِنَّ ذِكْرَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَسَنٌ عَلَى كُلِّ حَالٍ فَلَا تَسْأَمْ مِنْ ذِكْرِ اللَّهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 255 رواية : 6
ترجمه :
6ـ و نـيـز حـضـرت صـادق عـليـه السـلام فـرمـود: ذكـر خـدا در هـنـگـامـى كـه بول كنى عيب ندارد زيرا ذكر خدا در هر حالى نيكو است ، پس از ذكر خدا خسته مشو.
7- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ أَوْحـَى اللَّهُ عـَزَّ وَ جـَلَّ إِلَى مـُوسَى ع يَا مُوسَى ع لَا تَفْرَحْ بِكَثْرَةِ الْمَالِ وَ لَا تَدَعْ ذِكْرِي عَلَى كُلِّ حَالٍ فَإِنَّ كَثْرَةَ الْمَالِ تُنْسِي الذُّنُوبَ وَ إِنَّ تَرْكَ ذِكْرِي يُقْسِي الْقُلُوبَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 256 رواية : 7
ترجمه :
7ـ و نـيـز آن حـضـرت عـليـه السـلام فـرمـود: خـداى عـزوجـل بـه مـوسـى وحـى كـرد: اى مـوسـى بـه زيـادى مـال شـاد مـشـو، و ذكـر مـرا در هـر حـالى وا مـگـذار (از يـاد مـن بـيـرون مـرو) زيـرا زيـادى مال گناهان را فراموش سازد، و واگذاردن ذكر من دلها را سخت كند.
8- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عـَنْ أَبـِي حـَمـْزَةَ عـَنْ أَبـِي جـَعْفَرٍ ع قَالَ مَكْتُوبٌ فِي التَّوْرَاةِ الَّتِي لَمْ تُغَيَّرْ أَنَّ مُوسَى سـَأَلَ رَبَّهُ فـَقـَالَ إِلَهـِي إِنَّهُ يـَأْتـِي عـَلَيَّ مـَجَالِسُ أُعِزُّكَ وَ أُجِلُّكَ أَنْ أَذْكُرَكَ فِيهَا فَقَالَ يَا مُوسَى إِنَّ ذِكْرِي حَسَنٌ عَلَى كُلِّ حَالٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 256 رواية : 8
ترجمه :
8ـ امـام بـاقـر عـليـه السـلام فـرمـود: در آن تـوراتى كه تغييرى در آن داده نشده است (و محرف نيست ) نوشته است : كه همانا موسى از پروردگار پرسيد و عرضكرد: بارالها هر آيـنه گاهى مجلسى براى من پيش آيد كه من تو را عزيزتر و والاتر دانم از اينكه در آن مجلسها ياد تو كنم (و نامت را برم ).
فرمود: اى موسى ياد من كردن در هر حال خوب است .
9- عـِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِمُوسَى أَكْثِرْ ذِكْرِي بِاللَّيْلِ وَ النَّهَارِ وَ كُنْ عِنْدَ ذِكْرِي خَاشِعاً وَ عِنْدَ بَلَائِي صَابِراً وَ اطْمَئِنَّ عِنْدَ ذِكْرِي وَ اعْبُدْنِي وَ لَا تُشْرِكْ بـِي شـَيـْئاً إِلَيَّ الْمـَصـِيـرُ يَا مُوسَى اجْعَلْنِي ذُخْرَكَ وَ ضَعْ عِنْدِي كَنْزَكَ مِنَ الْبَاقِيَاتِ الصَّالِحَاتِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 256 رواية : 9
ترجمه :
9ـ حضرت صادق (ع ) فرمود: خداى عزوجل به موسى فرمود: در شب و روز مرا بسيار ياد كن و هنگام ذكر من خاشع باش ، و به هنگام بلايم شكيبا باش ، و پيش ذكر من آسوده باش (چـون بـا ذكـر مـن دل آسـوده شـود) و مرا بپرست و چيزى را شريك من قرار مده ، بازگشت بـسـوى مـن اسـت ، اى مـوسـى مرا (براى روز درمانگى ) ذخيره خود ساز، و گنج كردارهاى شايسته و پاينده خود را بمن بسپار.
10- وَ بـِإِسـْنـَادِهِ عـَنْ أَبـِي عـَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِمُوسَى اجْعَلْ لِسَانَكَ مِنْ وَرَاءِ قـَلْبـِكَ تـَسْلَمْ وَ أَكْثِرْ ذِكْرِي بِاللَّيْلِ وَ النَّهَارِ وَ لَا تَتَّبِعِ الْخَطِيئَةَ فِي مَعْدِنِهَا فَتَنْدَمَ فَإِنَّ الْخَطِيئَةَ مَوْعِدُ أَهْلِ النَّارِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 256 رواية : 10
ترجمه :
10ـ و نـيـز آن حـضـرت عـليـه السـلام فـرمـود: خـداى عـزوجل به موسى فرمود: زبانت را دنبال دلت قرار ده تا سالم بمانى ، و در شب و روز مرا بسيار ياد كن و گناه را از كان و معدنش دنبال مكن كه پشيمان شوى ، زيرا خطا كارى و گناه وعده گاه اهل دوزخ است .
شــرح :
فيض (ره ) گويد: (((زبانت را دنبال دلت قرار ده ))) يعنى در آنچه مى خواهى بدان تكلم كـنـى و بـگـوئى اول تاءمل كن (و ببين چگونه است ) آنگاه بگو، زيرا اگر چنين كردى از خـطـا و پـشـيـمـانـى سالم بمانى . و در جمله (((و گناه را از معدنش ..))) گويد: يعنى با اهـل خـطـا كـه مـعـدن آن هـسـتـنـد هم نشينى مكن زيرا تو نيز با آنان شريك گردى و بر آن پشيمان شوى .
11- وَ بـِإِسـْنـَادِهِ قـَالَ فِيمَا نَاجَى اللَّهُ بِهِ مُوسَى ع قَالَ يَا مُوسَى لَا تَنْسَنِي عَلَى كُلِّ حَالٍ فَإِنَّ نِسْيَانِي يُمِيتُ الْقَلْبَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 257 رواية : 11
ترجمه :
11ـ و نيز امام حضرت صادق عليه السلام فرمود: در آنچه خدا با موسى مناجات كرد (اين بـود كـه ) فـرمـود: اى مـوسـى مـرا در هـيچ حالى فراموش مكن زيرا كه فراموش كردن من دل را مى ميراند.
12- عـَنـْهُ عـَنِ ابـْنِ فـَضَّالٍ عَنْ غَالِبِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ بَشِيرٍ الدَّهَّانِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ يَا ابْنَ آدَمَ اذْكُرْنِي فِي مَلَإٍ أَذْكُرْكَ فِي مَلَإٍ خَيْرٍ مِنْ مَلَئِكَ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 257 رواية : 12
ترجمه :
12ـ و نـيـز حـضـرت صـادق عـليـه السـلام فـرمـود: خـداى عـزوجـل فـرمـايد: اى فرزند آدم مرا در ميان مردم ياد كن تا من تو را در ميان گروهى بهتر (يعنى فرشتگان ) ياد كنم .
شــرح :
فيض (ره ) گويد: شايد مقصود از ذكر در ملاء ستايش او باشد بطورى كه مردم بشنوند و آنـهـا را بـيـاد خـدا انـدازد. و مـجلسى (ره )گويد: اين خبر را عامه نيز روايت كرده اند، و مقصود از گروه بهتر فرشتگانند چنانچه عامه نيز گفته اند و آنانكه گويند: فرشتگان بهتر از افراد بشر هستند به اين حديث تمسك جسته اند.
13- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَنْ ذَكَرَنِي فِي مَلَإٍ مِنَ النَّاسِ ذَكَرْتُهُ فِي مَلَإٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 257 رواية : 13
ترجمه :
13ـ و نيز فرمود: خداى عزوجل فرموده : هر كه در ميان دسته اى از مردم مرا ياد كند من او را در ميان دسته اى از فرشتگان ياد كنم .
