بابُ اَنَّ لِلقَلبِ اُذُنِينِ يَنفُثُ فِهِما المَلَكُ والشَّيطانُ
عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَا مِنْ قَلْبٍ إِلَّا وَ لَهُ أُذُنَانِ عَلَى إِحْدَاهُمَا مَلَكٌ مُرْشِدٌ وَ عَلَى الْأُخْرَى شَيْطَانٌ
مُفْتِنٌ هَذَا يَأْمُرُهُ وَ هَذَا يَزْجُرُهُ الشَّيْطَانُ يَأْمُرُهُ بِالْمَعَاصِى وَ الْمَلَكُ يَزْجُرُهُ عَنْهَا وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَنِ الْيَمِينِ وَ عَنِ الشِّمالِ قَعِيدٌ ما يَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلاّ لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ
اصول كافى ج : 3 ص : 366 رواية :1
ترجمه روايت شريفه :
امام صادق (ع ) فرمود: قلبى نيست جز آنكه دو گوش دارد، بر سر يكى از آندو فرشته ايـسـت راهـنـمـا و بر سر ديگرى شيطانيست فتنه انگيز، اين فرمانش دهد و آن بازش دارد. شـيـطـان بـه گـنـاهـان فـرمـانـش دهـد، و فـرشته از آنها بازش دارد، و اين است كه خداى عـزوجـل فـرمـايـد: (((در جانب راست و چپ نشسته ايست ، بگفته ئى زبان نگشايد، جز آنكه نزدش رقيب و عقيد حاضرند، 17سوره 50))).
شرح :
كـلمه قلب به دو معنى استعمال مى شود: 1ـ گوشت صنوبرى شكلى كه در جانب چپ سـيـنـه قـرار دارد و قـسمتى از درونش مجوف است و ميان آن خون سياهى است كه منبع و سر چـشـمـه روحـسـت ، از ايـن رو شريفترين و مهمترين اعضاء بدنست ، و بلكه زندگى و بقاء سـايـر اعـضـاءبـدن بـاو بـسـتـگى دارد. 2ـ گوهر روحانى و لطيفه ربانى كه به قلب صنوبرى ارتباط و تعلقى دارد كه در بيان حقيقت و نحوه ارتباطش حكماء و فلاسفه سخن بسيارگفته اند، ولى بعد از همه گفته ها بايد گفت :
مجلس تمام گشت و به آخر رسيد عمر
ما همچنان در اول وصف تو مانده ايم
در ايـنـجـا مـرحـوم مـجـلسـى فـرمايد: و چه خوب فرمايد: معرفت حقيقت قلب و صفاتش بر بـيـشـتـر مـردم مخفى مانده ، و ائمه ما عليهما السلام جز بكنايه و اشاره بيان نكرده اند و احـتـيـاط ايـن اسـت كـه ما به آنچه آنها درباره قلب بيان كرده اند اكتفا كنيم ، و آنچه آنها بـيـان كـرده انـد صـلاح و فـسـاد وآفـات و درجـات قـلب اسـت و سـپـس در تكميل و تهذيب قلب از صفات شيطانى و آراستنش به ملكات روحانى بكوشيم . پايان
مـتـرجـم گـويـد: بـه عـقيده ما همان عدم بيان ائمه عليهما السلام علت طولانى و اختلافات بـسـيـار حـكـمـا و فـلاسفه شده است ، مانند بسيارى از مطالب ديگر كه چون ذوات عليهما السـلام بـراى ايـن كـه صـلاح نـدانـسـتـه از آن سـخـن بـه مـيـان نـيـاورده انـد، بشر وارد خيالبافى و خرافات تراشى شده است ،برخلاف آنچه را كه براى دنيا يا آخرت بشر مفيد دانسته و بيان كرده اند كه امروز پس از گذشتن چهارده قرن و با وجود خرابكاريهاى جاعلين و محرفين آن مطالب تا حدى براى ما روشن و واضحست ، مثلا در موضوع معاد آنچه براى انسان مفيد است ، اين است كه بداند كردار و رفتار او حساب و كتاب و پاداش و عقاب دارد تـا از سـتـم و تـجاوز دورى كند، وقتى در قرآن و احاديث دقت مى كنيم مى بينيم ، هدف اصـلى و لبـه تـيـز سـخـن در مـوضـوع مـعادهمين اصل است ، ولى كتب فلاسفه و عرفا را بنگريد كه در اطراف حشر و صراط و بهشت و دوزخ چه لاطائلاتى بافته اند، و نيز در مـوضـوع عـلم خـدا قـرآن مجيد مى گويد: يعلم خائنة الاعين و ما تخفى الصدور(((خدا خيانت چـشـمـها و آنچه را سينه ها پنهان مى كنند مى داند)))و نهج البلاغه مى گويد: يعلم عجيج الوحـوش فـى الفلوات و معاصى العباد فى الخلوات (((خدا فرياد حيوانات وحشى را در بـيـابـانها و گناه بندگانرا در خلوتها مى داند)))و نيز صدها آيه و حديث ديگر به اين مضمون وارد شده است تا بشر را آگاه كند كه ناظرى بسيار دقيق و حساس گفتار و رفتار او را كـنـترل ميكند، ولى فلاسفه و عرفا در موضوع علم خدا سخن ازحصولى و حضورى و اجـمالى و تفصيلى و اعيان ثابته و مثل افلاطونى و صدها اصطلاح مخترع ديگر به ميان مـى آورد و عـاقـبـت نـتـيـجـه آن مـى شـود كـه مـرحـوم حـاجـى سـبـزوارى نقل مى كند:
قد قيل لا علم له بذاته
و قيل لا يعلم معلوماته
و مثبت لعلمه بما جمل
اما يقول انه عنه انقصل
او ليس مفصولافا ما المبتدا
اما هو المعدوم ثابتا بدا
عينا فهذا مذهب المعتزله
او ذهنا الصوفية ذاقائله
و هـمـچنين تا 12 صفحه ديگر از كتاب منظومه اش به اين موضوع ادامه مى دهد، ولى حتى يـك سـطـر آن هـم نـاظر به هدف قرآن و حديث نمى باشد و آن منظور عالى را تاءمين نمى كند.
خـواننده متتبع با اندكى تاءمل در اين دو مثال كه ذكر نموديم ، مى تواند مثالهاى بسيارى پيدا كند و پس از دقت ، كافى گفته ما را تصديق نمايد كه : قرآن و اخبار مطالبى را مى گـويـنـد كـه بـراى دنـيـا و آخـرت بـشـر مـفـيـد بـاشـد و مـطـالب بـيـهـوده و لاطائل تنها در نوشتجات بشر خيالباف پيدا مى شود.
سـپـس مـرحوم مجلسى از قول بعضى از محققين نقل مى كند كه : قلب مايه شرف و فضيلت انسانيت كه به سبب آن بر معضم مخلوقات برترى يافته است . به وسيله قلب خدا را مى شـنـاسـد و به صفات جمال و كمال او آشنا مى شود و در آخرت مستعد ثواب و ذحائر الهى مـى گـردد، پـس درحـقـيـقـت قـلب عـالم بـه خـدا، و عـامـل براى خدا و كوشا به سوى خدا و نـزديـكـى جـويـنـده بـه خـداست و اعضاء و جوارح ديگر بدن پيروان و خدمتگزاران و آلات وابـزارى هـسـتـنـد كـه قـلب آنـهـا را اسـتـخـدام كـرده و كـار مـى فـرمـايـد، وخـطـاب و سـئوال و ثـواب و عـقـاب خدا با قلب است پس اگر انسان قلب را شناخت خود را شناخته و چون خود را شناخت خدا را شناخته است (به نحو اختصار)
مـرحـوم مـجـلسـى سـپـس بـراى هـر يـك از نـفـس و روح و عـقـل دو مـعـنـى ذكـر مـيـكـنـد كـه يكى از آندو با معنى دو قلب مطابقت مى كند و در اين باره توضيح بسيارى ميدهد مرآت ؟ ج 2 ص 237.
پـيـداسـت كـه مقصود از قلب در اين حديث شريف معنى دوم آنست و اثبات گوش براى آن از باب استعاره و تشبيه است و مقصود از دميدن فرشته ، الهامات و خاطرات پسنديده و خيرى اسـت كـه گـاهـى بـدل انـسـان القـا مـى شـود و مـقـصود از دميدن شيطان وساوس و خيالات فاسدى است كه گاهى او را فرا ميگيرد.
الْحـُسـَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ سَعْدَانَ عَنْ أَبِى بَصِيرٍ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قـَالَ إِنَّ لِلْقـَلْبِ أُذُنـَيـْنِ فـَإِذَا هـَمَّ الْعَبْدُ بِذَنْبٍ قَالَ لَهُ رُوحُ الْإِيمَانِ لَا تَفْعَلْ وَ قَالَ لَهُ الشَّيْطَانُ افْعَلْ وَ إِذَا كَانَ عَلَى بَطْنِهَا نُزِعَ مِنْهُ رُوحُ الْإِيمَانِ
اصول كافى ج : 3 ص : 368 رواية :2
ترجمه روايت شريفه :
امام صادق (ع ) فرمود: قلب دو گوش دارد چون بنده آهنگ گناهى كند، روح ايمان (فرشته يـا عـقـل يـا نـيـروى انـسـان ) بـاو گـويـد: نـكـن ، شـيـطـان بـاو گـويـد بـكـن ، و هرگاه (مـشغول ارتكاب گناه شود، مثل اينكه ) روى شكم زن زانيه افتاده باشد، روح ايمان از او بر كنار شود.
مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ عَنْ أَبـَانِ بـْنِ تـَغْلِبَ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَا مِنْ مُؤْمِنٍ إِلَّا وَ لِقَلْبِهِ أُذُنَانِ فِى جَوْفِهِ أُذُنٌ يَنْفُثُ فِيهَا الْوَسْوَاسُ الْخَنَّاسُ وَ أُذُنٌ يَنْفُثُ فِيهَا الْمَلَكُ فَيُؤَيِّدُ اللَّهُ الْمُؤْمِنَ بِالْمَلَكِ فَذَلِكَ قَوْلُهُ وَ أَيَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ
اصول كافى ج : 3 ص : 368 رواية :3
ترجمه روايت شريفه :
امـام صـادق (ع ) فـرمـود: مـؤ مـنـى نـيـست جز آنكه قلبش از درون دو گوش دارد: گوشيكه وسـواس خـنـاس در آن دمـد. 2ـ گـوشـيـكـه فـرشته در آن دمد، و خدا مؤ من را بسبب فرشته تـقـويـت كـنـد، و هـمين است گفتار خدايتعالى : (((آنها را بوسيله روحى از جانب خود تقويت كرده است 22 سوره 58))).
