مقداد نخستين سوار سلحشور اسلام و یار راستین امیر المومنین علی علیه السلام
مهر پيامبر (صلی الله علیه وآله) قلب و فكر او را از مسئوليتهاى حفظ جان و سلامت پيامبر پر ساخته بود . در مدينه هيچ سر و صدائى شنيده نمى شد مگر اينكه در يك چشم به هم زدن، مقداد پشت اسب خود مى پريد و شمشير هندى برنده خود را از غلاف مى كشيد و در مقابل خانه پيامبر مى ايستاد !.
مقداد بن عمرو
دوستان و رفقاى او درباره او مى گفتند: «نخستين كسى كه اسب خود را در راه خدا به حركت در آورده «مقداد بن اسود است».
مقصود از «مقداد بن اسود»،قهرمان داستان ما «مقداد بن عمرو» است.مقداد در دوران جاهليت با شخصى بنام «اسود بن عبد يغوث» پيمانى بست كه بموجب آن، اسود او را پسر خود خواند، روى اين اصل او را «مقداد بن اسود» مى خواندند تا آن كه آيه اى كه موضوع فرزند خواندگى را نسخ كرد، نازل شد (1) از آن به بعد، او را به پدرش «عمرو بن سعيد» نسبت داده «مقداد بن عمرو» مى خواندند.
مقداد از جمله نخستين ايمان آورندگان، و هفتمين شخص هفت نفرى است كه در مكه اسلام خود را آشكار و علنى ساختند، و در نتيجه، مقداد، سهم خود را از آزار و شكنجه قريش با كمال شجاعت و مردانگى كه به پيروان و ياران خاص پيامبر (صلی الله علیه وآله) اختصاص داشت، تحمل نمود.
در صفحات آينده خواهيد ديد نقشى كه او روز جنگ «بدر» ايفا نمود، تابلو جاويد و جالبى است كه يكدنيا ارزش دارد، نقشى كه هر كس آن را ديده بود آرزو مى كرد اى كاش او صاحب آن بود!
«عبد الله بن مسعود» يار پيامبر (صلی الله علیه وآله) مىگويد: «موقعيتى از مقداد مشاهده نمودم كه اگر من داراى آن باشم نزد من محبوب تر است از اين كه تمام دنيا مال من باشد».
آن روز (روز جنگ بدر) كه به دشوارى آغاز شد زيرا قريش با سپاه وحشت انگيز، و پا فشارى ناشى از كنيه ورزى و غرور و تكبر، به جنگ مسلمانان آمده بودند، آن روز كه عده مسلمانان كم بود و قبل از آن در هيچ جنگى بخاطر اسلام امتحان نشده بودند، و نخستين جنگى بود كه در آن شركت مى كردند، آرى آن روز پيامبر (صلی الله علیه وآله) خواست ايمان كسانى را كه با او بودند آزمايش كند و استعدادشان را براى برخورد با سپاهى كه پياده و سواره بر سر آنها هجوم آورده بودند، بسنجد، لذا ياران خود را جمع كرد و يك شوراى نظامى تشكيل داد. اصحاب پيامبر (صلی الله علیه وآله) مى دانستند هر وقت او مشورت مى كند و رأى مسلمانان را مى خواهد، كاملا به جاست، چون از هر يك از مسلمانان نظريه و حقيقت رأى او را مى خواهد، و مسلمانان در اظهار رأى كاملا آزادى دارند، و اگر فرضا يك نفر نظريه اى اظهار كرد كه مخالف رأى همه مسلمانان است، هيچ گونه باك و سرزنشى بر او نيست.
مقداد ترسيد در ميان مسلمانان كسانى باشند كه به مسأله جنگ و كشته شدن بى ميلى نشان دهند، از اين رو قبل از اين كه كسى پيش از او سخنى بگويد، خواست با سخنان قاطع خود، شعار پيكار را قالب ريزى كند و در ايجاد و نقش بندى روح و محور جنگ سهمى داشته باشد، ولى قبل از اين كه لب به سخن باز كند«ابو بكر»شروع به سخن كرد و مطالبى گفت، بدنبال ابو بكر،« عمر بن خطاب» سخنان و مطالبى گفت.آنگاه، مقداد جلو آمد و چنين گفت:
«يا رسول الله! هر آن چه خدا به تو امر نموده اجرا كن، در ركاب شما حاضر به همه گونه جان فشانى هستيم.سوگند بخدا ما، هرگز آن چنان كه بنى اسراییل به موسى گفتند، به تو نمى گوییم: تو برو باتفاق پروردگارت بجنگ، ما اينجا نشسته ايم (2) بلكه ما مى گوییم:
تو برو باتفاق پروردگارت بجنگ، ما نيز در ركاب شما مى جنگيم، سوگند بخدایى كه تو را بحق بر انگيخته اگر ما را تا مركز آب سرزمين «غماد» ببرى (3) باتفاق شمشير مى زنيم تا به آن نقطه برسيم، ما، در سمت راست و چپ روبرو و پشت سر تو جنگ مى كنيم تا خدا پيروزى را نصيب تو گرداند».
كلمات از ميان لب هاى مقداد هم چون تير رها شده بيرون جهيد و در هدف فرو نشست، صورت پيامبر (صلی الله علیه وآله) هم چون غنچه گل شكفته شد، و دعاى خيرى كه در حق مقداد كرد، در ميان لبانش درخشيد . شور و حماسه سخنان قاطعى كه مقداد بيان نمود، در دل مسلمانان پاك و با ايمان نفوذ كرد و با قدرت بيان و طرز اقناع خود، نوع گفتار و طرز سخن را براى هر كس كه مى خواست در آن شورا سخنى بگويد، شناساند.
آرى، سخنان مقداد در دلهاى مؤمنان به هدف خود رسيد و «سعد بن معاذ» رئيس «انصار» بپا خاست و چنين گفت:
«يا رسول الله!ما به تو ايمان آورده و تو را تصديق نموده ايم و شهادت دادهايم كه آيين تو حق است، و بر اين موضوع پيمان ها و عهدها با تو بسته ايم، پس هر آن چه مى خواهى بكن، ما در ركاب تو هستيم، سوگند بخدایى كه تو را بحق بر انگيخته اگر فرمان دهى كه وارد اين دريا شويم و خود وارد آن شوى ما باتفاق تو خويشتن را در دستخوش امواج دريا مى سازيم و يك نفر از ما بر جاى نمى ماند، و اگر همين فردا ما را با دشمن روبرو كنى، هرگز رو گردان نمى شويم.ما در صحنه پيكار، و هنگام برخورد با دشمن پايداريم و شايد خدا بواسطه ما آن چه مايه روشنى چشم تو است، پيش آورد، پس دستور بده حركت كنيم كه عنايت حضرت پروردگار رفيق راه ماست».
قلب پيامبر (صلی الله علیه وآله) از شادمانى لبريز گشت و به ياران خود فرمود: «حركت كنيد، مژده باد بر شما»دو سپاه بهم رسيدند...آن روز از مسلمانان فقط سه نفر اسب سوار بودند: «مقداد بن عمرو»،«مرثد بن ابى مرثد» و«زبير بن عوام» و بقيه مجاهدين، پياده و يا سوار شتر بودند .سخنانى كه قبلا از مقداد شنيديم نه تنها شجاعت او را نشان مى دهد، بلكه حكمت وزين، و تفكر عميق او را نيز تصوير مى كند.
راستى مقداد چنين بود، او حكيم و بصير بود، حكمت او فقط ضمن چند جمله سخن، خود نمائى نمى كرد، بلكه در مبادى نافذ و رفتار صحيح و همه جانبه او جلوه گر مى شد، بعلاوه، تجربه هاى مقداد، مايه كمال حكمت و پختگى و تيز هوشى او بود.
پيامبر (صلی الله علیه وآله)روزى او را عهده دار حكمرانى يكى از نقاط كرد، وقتى كه برگشت، پيامبر (صلی الله علیه وآله)سؤال فرمود: «فرمانروائى را چگونه يافتى؟»
او با كمال صراحت و صداقت جواب داد:«با تفويض فرمانروائى به من مرا چنان قرار دادى كه وقتى به خود نگاه مى كردم، مثل اين بود كه من بالاى سر مردم باشم و همه پائين تر از من قرار گرفته باشند.سوگند به خدائى كه تو را بحق بر انگيخته، بعد از اين ابدا حتى بر دو نفر حكمرانى نخواهم كرد.»
بايد پرسيد: اگر حكمت اين نباشد، پس چيست؟و اگر چنين آدمى حكيم نباشد، پس حكيم كيست؟
مردى است كه نه از خود گول مى خورد و نه از ضعف روحى خود، متصدى فرمانروائى مى شود، طبعا تكبر و خود پسندى بر روح او چيره مى گردد، اين ضعف روحى را در خود احساس مى كند، قسم ياد مى كند كه بعد از آن تجربه تلخ، از موجبات تكبر و خود پسندى دورى كرده، پشت پا به حكمرانى بزند و هرگز گرد آن نگردد.بعد هم به قسم خود عمل مى كند و از آن به بعد ابدا گرد حكمرانى و فرمانروائى نمى گردد.
او پيوسته حديثى را كه از پيامبر (صلی الله علیه وآله)شنيده بود، زمزمه مى كرد، و آن اين بود كه:
«سعادتمند كسى است كه از فتنه بر كنار باشد».
و وقتى فهميد كه در حكمرانى تكبر وجود دارد كه او را دچار فتنه مى سازد، يا ممكن است دچار سازد، متوجه شد كه سعادت او در خوددارى از حكمرانى است.
يكى ديگر از مظاهر حكمت مقداد، صبر و تأمل او در حكم نمودن به خوبى و بدى اشخاص بود، و اين يكى را نيز از پيامبر (صلی الله علیه وآله)آموخته بود، چون پيامبر (صلی الله علیه وآله)به مسلمانان ياد داده بود كه قلب انسان سريعتر از ديگ جوشان، از حالى به حال ديگر منقلب مىگردد.
لذا مقداد حكم نهائى درباره مردم را تا دم مرگ آنها به تأخير مى انداخت تا اين نكته را تأكيد كند كه مى خواهد حكمى درباره افراد صادر كند كه هرگز تغييرى در آن راه نيابد،و پس از صدور حكم، چيز تازه اى بر حيات آنها افزوده نگردد، زيرا بديهى است كه هيچ گونه تغيير يا چيز تازه اى بعد از مرگ وجود نخواهد داشت.
حكمت او از سخنانى كه يكى از ياران همنشين او براى ما نقل مى كند، در حديث يك پختگى و جهان بينى كاملى جلوه گر مى شود.وى مى گويد:
روزى در محضر مقداد نشسته بوديم، مردى از كنار ما عبور مى كرد، وى مقداد را مخاطب: قرار داد و گفت:
«خوشا به حال اين دو چشمى كه پيامبر(صلی الله علیه وآله) را ديده اند. سوگند به خدا دوست مى داريم آن چه تو ديده اى ما هم مى ديديم، و آن چه مشاهده نموده اى مشاهده مى كرديم».
مقداد رو به او كرد و گفت:«چرا بعضى از شما چيزى را آرزو مى كند كه خدا از چشم او پنهان ساخته است با اين كه نمى داند اگر او آن زمان حاضر بود، چگونه عكس العمل نشان مى داد؟
سوگند به خدا اقوامى با پيامبر (صلی الله علیه وآله) معاصر بودند كه خدا آنها را بسر به جهنم انداخت، آيا خدا را شكر نمى كنيد كه شما را از مثل امتحان آنها دور نگهداشت و شما را به پروردگار و پيامبر خويشتن مؤمن قرار داد»؟
اين است نمونه اى ديگر از حكمت مقداد!شما هيچ مؤمنى را كه خدا و پيامبر (صلی الله علیه وآله)را دوست مى دارد، پيدا نمى كنيد جز اين كه مى بينيد آرزو مى كند اى كاش در زمان پيامبر (صلی الله علیه وآله) زندگى مى كرد و آن حضرت را مى ديد.
ولى بصيرت مقداد روشندل و حكيم، موضوعى را كه در اين آرزو هيچ استعبادى ندارد، كشف مى كند :
آيا محتمل نيست اين كسى كه آرزو مى كند كاش در آن زمان زندگى مى كرد، اهل جهنم مى شد؟ آيا محتمل نيست او نيز مانند بسيارى از كفار، كافر مى شد؟ در اين صورت آيا خوب نيست خدا را شكر كند كه زندگى را در عصرى براى او روزى قرار داده كه اركان اسلام استوار گشته، و در نتيجه با ميل و رغبت خود به اسلام گرويده است؟
اين نظريه مقداد است كه نور حكمت و فطانت، در آن به چشم مى خورد، براستى او در تمام نقش هائى كه ايفا كرد، و در تمام سخنان و تجربه هايش، بصير و حكيم بود.
دلبستگى مقداد به اسلام عجيب بود، او علاوه بر اين، پاسدار اسلام بود، پاسدارى كه از حكمت بهره مند بود.
آرى محبت و مهر وقتى كه بزرگ و حكيمانه باشد صاحبش را انسان بلند قدرى مى سازد كه لذت اين مهر را نه در خود مهر، بلكه در مسئوليتهاى آن جستجو مى كند.
مقداد از همين قبيل بود: مهر پيامبر (صلی الله علیه وآله) قلب و فكر او را از مسئوليت هاى حفظ جان و سلامت پيامبر (صلی الله علیه وآله) پر ساخته بود، در مدينه هيچ سر و صدائى شنيده نمى شد مگر اين كه در يك چشم بر هم زدن مقداد بر پشت اسب خود مى پريد و شمشير هندى برنده خود را از غلاف مى كشيد و مقابل خانه پيامبر (صلی الله علیه وآله) مى ايستاد!
مهر اسلام، قلب او را چنان از مسئوليتهاى حمايت از اسلام پر ساخته بود كه نه تنها از بد انديشى دشمنان اسلام، بلكه حتى از خطا و لغزش دوستان اسلام نيز نگران بود.
روزى همراه سپاهى به جنگ رفت، دشمن، آنها را در محاصره قرار داد، فرمانده سپاه اسلام فرمان داد هيچ كس مركب خود را نچراند، اتفاقا يكى از مسلمانان كه از اين موضوع كاملا اطلاع نداشت، مسأله را سرسرى انگاشت و با دستور فرمانده مخالفت كرد، فرمانده او را كه شايد اصلا مستحق تنبيه نبود، بيش از حد استحقاق كيفر داد.
گذار مقداد بر آن مرد افتاد، ديد گريه و فرياد مى كند از علت گريه اش سؤال كرد، آن مرد آن چه واقع شده بود، باز گفت.
مقداد دست او را گرفت و نزد فرمانده برد و شروع به استيضاح فرمانده نمود، بالاخره خطاى فرمانده بر خودش ثابت شد، مقداد گفت:«حال، خودت قصاص او را بده و براى قصاص،به او تمكين كن»!
فرمانده تصديق كردو حاضر به دادن قصاص شد ليكن آن مرد نظامى از حق خود گذشت و او را عفو نمود، مقداد از عظمت نقشى كه بازى كرده بود و از عظمت دينى كه اين عزت را به آنها بخشيده بود، سر مست شد و در حالى كه راه مى رفت، با خود چنين زمزمه مى كرد:
«بايد تا دم مرگ من، اسلام عزيز باشد»
آرى، آرزوى او اين بود كه تا هنگام مرگ او اسلام عزيز باشد، و در راه تحقق اين آرزو، همراه ساير پاسداران اسلام، چنان پاسدارى درخشانى نسبت به اسلام كرد كه او را شايسته اين قرار داد كه پيامبر (صلی الله علیه وآله) درباره او بگويد: «مقداد!خدا مرا به دوستى تو امر نموده است و به من خبر داده كه خود نيز تو را دوست مى دارد» .
لازم به ذکر است که مقداد از یاران وفادار امیر المومنین علی علیه السلام بود و جزو معدودی از افراد بود که بعد از وفات رسول اکرم صلی الله علیه و اله و سلم حتی به اندازه چشم بر هم زدنی در ولایت امیر المومنین شک نکرد و پشتیبانی شایسته برای آن حضرت بود.
....................................................................................................
پي نوشت :
1ـ«...و ما جعل ادعيائكم ابنائكم ذلك قولكم بافواهكم و الله يقول الحق و هو يهدى السبيل ادعوهم لابائهم هو اقسط عند الله فان لم تعلموا آبائهم فاخوانكم فى الدين و مواليكم ...»
(سوره احزاب آيه3ـ4):خدا پسر خواندگان شما را پسران شما قرار نداده است اين صرفا گفتار شماست كه بر زبان مىآوريد، خدا سخن حق مى گويد و به راه راست هدايت مى كند.پسر خواندگان را بنام پدرانشان بخوانيد، اين، در پيشگاه خداوند عادلانهتر است، و اگر پدران آنها را نمى شناسيد، برادران دينى و يا غلامان شما مى باشند.
2ـفاذهب انت و ربك فقاتلا انا هيهنا قاعدون(سوره مائده آيه 24)
3ـ سرزمينى است در حجاز(مترجم)
منبع:قهرمانان راستين ص 253، خالد محمد خالد
مترجم : مهدى پيشوايى
راسخون
