سلام بر ميهمانان خدا!
سلام بر روزه داران!
سلام بر آنان كه با نيروى ايمان، جنبش ها و تمايلات نفسانى را مهار كرده و مى توانند خود را از آلودگى هاى شهوت و غضب، و از پليدى و زشتى كنار كشيده و پاك و بى غلّ و غش زندگى كنند.
سلام بر كسانى كه حرمت ماه رمضان را نگاه داشته; و از بركات و فضيلت هاى اين ماه برخوردارند.
روزه دار عزيز! تو ميهمان خدايى! تو مشمول آمرزش و رحمت او هستى! نفس كشيدن تو ثواب تسبيح و خواب تو ثواب عبادت را دارد; پس قدر خود را بدان!
بدان كه بزرگ ترين مكتب تربيتى و روحانى اسلام براى همه طبقات اعم از غنىّ و فقير، شاه و گدا و عالم و جاهل، افتتاح شده و شعبه هاى آن در كاخ هاى شهرى و خانه هاى روستايى، در همه شهرها و نقاط مسلمان نشين باز گرديده و در عالم اسلام، وجد و نشاط و بيدارى ضمير و توجّه به معنويّات، همه چيز را تحت الشّعاع قرار داده است.
به راستى كه چه فرصت خوب و چه اوقات عزيزى است; اگر ما قدر آن را بدانيم. تا چه اندازه اين ماه به ما نيرو مى دهد؟ ما را اميدوار و سر زنده و تازه مى كند و احساسات انسانى را بيدار مى سازد؟
درود بر آن رهبرانى كه در وصف روزه فرمودند:
«اَلصَّومُ جُنَّةٌ» (2)
:روزه سپر (زره) است.
به راستى روزه، سپر از گناه، از پليدى و زشتى و از آفات خشم و شهوت است.
برنامه اخلاقى اسلام
در اين دنياى پر غوغا كه بسيارى از مردم از فشار مادّيّات و مدنيّت (منهاى انسانيّت) خسته شده و از سر گردانى هايى كه توجّه به مادّيّات براى بشر فراهم نموده، به ستوه آمده و از رواج فساد اخلاق، فحشا و بى عفّتى و خدعه و نيرنگ رنج مى برند، نياز جامعه به معنويّات و اخلاق هر روز آشكارتر مى شود .
جمعيّتى به نام تسليحات اخلاقى تشكيل شده است كه متأسّفانه چون برنامه كار آن ها به طور جامع و مستقيم از تعاليم مقدسّه اسلام الهام نمى گيرد، موفقيّتى به دست نمى آورند و اگر هم سر و صدايى بلند كنند، بسيار محدود و گاهى ممكن است با اغراض سياسى توأم باشد. از اين گونه جمعيّت ها و سازمان هاى ضعيف، كارى ساخته نيست; و نمى توانند در قلب و روح بشر وارد شده و او را در برابر همه اين خطرات بيمه نمايند.
يگانه راهى كه بشر را به سر منزل رستگارى مى رساند، راه اسلام است. همان آيينى كه تعاليم و برنامه هاى آن، همه جانبه و در هر عصر و زمان مترقّى ترين تعاليم است. همان دينى كه معنويّت و روحانيّت آن، دل هاى بشر را تحت نفوذ گرفته و ماه رمضانش، وضع و اوقات كار و پيشه، اداره و برنامه زندگى و... را عوض مى كند.
اسلام برنامه تسليحات اخلاقى عميقى از چهارده قرن پيش به اجرا گذارده كه اگر همه با هم همكارى كنند تا اين برنامه از هر لحاظ اجرا شود، سطح اخلاق فاضله به ميزان بى سابقه اى بالا خواهد رفت.
اين برنامه تسليحاتى اسلام در مقابل سپاه خشم و شهوت، بى عفّتى و ناپاكى، جنايت و خيانت، حبّ مال و جاه، بى رحمى، حرص، حسد، ظلم و ستم، تجاوز به حقوق ضعفا، ضعف اعصاب و ضعف روح، ناتوانى اراده و آفات ديگر، همان برنامه ماه رمضان است.
البتّه اسلام برنامه هاى اخلاقى و اجتماعى ديگر، بسيار دارد كه چون موضوع گفتار ما نمى باشد، بحث درباره آن را به فرصتى ديگر محوّل مى كنيم.
براى ما توجّه به برنامه هاى ماه رمضان لازم و مفيد است; زيرا مى توانيم با برنامه هاى آن نقاط ضعف و نواقص امور خود را برطرف كنيم.
آرى، ماه رمضان، ماه روزه، قرائت قرآن، دعا و ذكر خدا، توبه و اعاده حيثيّت، ماه كمك به مستمندان و صله رحم، ادب و حسن خلق بوده و دستوراتش به قدرى جالب و ارزنده است كه ارزش آن را با جواهرات و اموال اين دنيا نمى توان سنجيد. ثواب تمام اعمال حسنه و كارهاى نيك در اين ماه بيش از ماه هاى
ديگر است.
قرائت قرآن مجيد ـ به ويژه اگر با تأمّل در معانى آيات آن توأم باشد ـ ما را به معارف حقيقى و به عالم انسانيّت، آشنا كرده و امراض روحى را شفا مى بخشد.
رمضان و ادعيّه
ادعيّه اى كه در اين ماه خواندن آن ها توصيّه شده، رشد فكرى، علمى، اخلاقى و اجتماعى مسلمانان را قوّت مى بخشد و آنان را به مصالح اجتماع و كوشش در قضاى حوايج مردم، علاقه مند مى سازد; و آتش حرص و آز را فرو مى نشاند. (3)
دعاى «افتتاح»، معارف اسلام و عقايد حقيقى و حمد و سپاس خدا و كيفيّت صلوات و عرض ادب به محضر پيغمبر اكرم و ائمه طاهرين ـ صلوات الله عليهم اجمعين را مى آموزد.
سحر گاهان خواندن دعاهاى سحر مخصوصاً دعاى «ابى حمزه ثمالى» انسان را در عوالمى ملكوتى و روحانى سير مى دهد و او را به افق اعلى صعود مى دهد.
آن چه در اين دعا درج است از موادّ لازم براى ترقّى روح، و از تمام موادّى كه استفاده از آن براى تغذيّه جسم و تربيت بدن احتياج مى باشد، گران بهاتر است.
اين دعا، براى تربيت روح و اصلاح امور اجتماعى و هدايت فكرى، اعتقادى و تنظيم امور معيشت، مانند كتاب جامعى است كه حاوى تمام دستورات بهداشتى جسم باشد; هر چند اين مثال هم در معرّفى اين دعا ناقص است.
تمام جملات اين دعا، ارزنده و با اهميّت است و هر بندى از آن ما را به يك يا چند وظيفه از وظايف انسانى، اجتماعى و اخلاقى متوجّه مى سازد و از همه بالاتر، روحانيّت و حقيقتى است كه خواننده در اين دعا احساس مى نمايد.
نماز جماعت، مظهر اتّحاد
نماز جماعت كه يكى از بزرگ ترين شعاير اسلام است و همواره بايد مظهر شوكت و اتّحاد و نشانه اتّفاق و عظمت مسلمين باشد، در ماه رمضان رونق بيشترى يافته و مساجد از نمازگزاران ـ كه كار و شغل خود را رها كرده و در برابر خدا با هم كيشان خود از سياه و سپيد، سر به سجده مى گذارند ـ موج مى زند.
روح عدالت، مساوات و آزادى اسلامى ظاهر مى شود. آقا و نوكر، استاد و شاگرد، فقير و غنى، همه در كنار هم مى ايستند و چه بسا كه گاهى سرباز در صف جلو و افسر ارشد در پشت سر او مشغول نماز و نيايش ذات پروردگار است. (4) و از آن ها كسى به خدا نزديك تر است كه تقوا و پرهيزكاريش بيشتر باشد و چنين همه با هم «اللهُ اَكبَر» و «سُبحانَ رَبِّىَ العَظِيم» و «رَبِّىَ الاَعلى» و «بِحَولِ الله وَقُوَتِه اَقُومُ وَاَقعد» مى گويند.
ارشاد و تربيت در رمضان
علما و گويندگان و خطبا بر منبرهاى وعظ و ارشاد، توفيق هدايت و دعوت به دين و بيان احكام و تهذيب اخلاق را در اين ماه بيشتر دارند.
در حقيقت بايد گفت: ماه رمضان يك مؤسّسه تربيتى و ارشادى و مدرسه اى است كه همه ساله تشكيل مى شود و تعاليم آن عمومى و همگانى است. مدرسه اى كه هم وظيفه آموزش و پرورش و هم وظيفه شهربانى خوب و مأموران امين انتظامات و هم وظيفه بهدارى و هم عمران و آبادى و هم وظيفه سازمان هاى خيريّه و تعاون و نيكو كارى و هم راهنمايى هاى دينى و اجتماعى را انجام مى دهد.
به طور قطع اگر بشر بخواهد با تمام وسايل مادى و بودجه هاى هنگفت و كلان چنين مدرسه اى بگشايد كه روحانيّت و حقيقت آن را رهبرى نمايد، قادر نخواهد بود.
امّا به نيروى نفوذ كلمه يگانه رهبر بزرگ جهان بشريّت حضرت محمّد بن عبدالله، پيامبر اسلام ـ صلّى الله عليه وآله وسلّم ـ همه ساله اين مدرسه و اين دانشگاهى كه بيش از ششصد ميليون دانشجو دارد و شعبه هاى آن مساجد و خانه ها و اطاق ها و منازل مسلمين است، افتتاح و معلّمين روحانى از فراز منابر و درون مساجد به درس و راهنمايى و هدايت مردم انجام وظيفه مى كنند.
اگر مسلمين به طور صحيح از اين فرصت عالى براى تهذيب اخلاق و تحكيم مبانى ايمان و صداقت و صحّت عمل، بهره بردارى نمايند، به طور قطع به موفقيّت هاى درخشانى نايل مى گردند.
در اين برنامه هيچ عيب و نقصى نيست و كامل تر از اين برنامه تربيتى پيدا نمى شود; ولى متأسّفانه ما در استفاده از آن كوتاهى مى كنيم.
روزه دار عزيز! ما مى دانيم كه در روزه دارى فقط به طاعت پروردگار نظر دارى; امّا بدان كه روزه عبادتى است كه مصالح و فوايد آن بسيار است و فايده آن منحصر به تهذيب نفس و تمرين خوددارى و ايستادگى و مقاومت در برابر تمايلات اهريمنى نفس سركش و صفاى باطن و نورانيّت ضمير نيست.
نقش بهداشتى روزه
روزه از نظر بهداشت جسم و جلوگيرى از بيمارى ها و از نظر علاج امراض هم مفيد و مؤثّر است. و اگر انسان بخواهد از سلامت مزاج برخوردار شود، بايد همه ساله اين يك ماه را به رژيم اسلام در غذا و ساير تمتّعات عمل نمايد.
مؤلّف كتاب «روزه و نفس» مى گويد: روزه از نظر صحّى و بهداشتى، وسيله اى براى تطهير بدن از سموم ضارّه و از غذاهاى غير لازمه مى باشد.
دكتر روبرت بارتلو مى گويد: شكّى نيست كه روزه از وسايل مؤثّر در نجات از ميكروب هاى مضرّه است.
دكتر عبدالعزيز سليمان مى گويد: روزه در موارد بسيارى مورد استفاده و طريق علاج است و در حالات بيش ترى سبب حفظ صحّت و سلامت بدن است.
وى پس از آن مى گويد: حكمت بسيارى از اوامر دينى با پيشرفت علم ظاهر مى شود و از آن جمله در مورد روزه ظاهر شده است; كه در حالات بسيارى مفيد و نتيجه بخش و در حالات ديگر علاج منحصر به فرد است.
سپس مواردى را كه روزه به عنوان علاج تجويز مى شود (مانند: اضطرابات مزمنه امعاء والتهاب حاد و مزمن كليه و امراض قلب) را ذكر كرده و مى گويد: روزه در هر سال، يك ماه (5) بهترين وسيله پيش گيرى از جميع امراض است كه در حقيقت اين بيان همان ترجمه حديث معروف «صُومُوا تَصِّحُوا» است.
دكتر ظواهرى مى گويد: كَرَم ماه رمضان شامل بيماران بيمارى هاى جلدى نيز شده است; زيرا بعضى امراض جلدى با روزه بهبود مى پذيرد.
وى بعد از يك سلسله تحقيقات علمى درباره امراض جلدى مى گويد: بهترين علاج براى اين حالات، خوددارى و امساك (روزه دارى) از طعام و نوشيدنى ها است.
سپس، نظرات علمى خود را راجع به تأثير روزه در جلوگيرى از افزايش ميكروب هاى ضارّه اظهار داشته و مى گويد: ماه روزه ماه استراحت از اين سموم و ضررهاى آن مى باشد.
او امراضى را معرّفى مى كند كه «روزه» علاج آن ها شناخته شده است.
بعضى از دانشمندان مطّلع مى گويند: روزه وسيله حفظ الصّحه و علاج امراضى است كه تمدّن و رفاه پرستى، سبب پيدايش يا انتشار آن شده و هر چه وسعت دايره تمدّن بيش تر شود، رژيم روزه دارى اسلام بيشتر لزوم پيدا مى كند. و سرّ اين كه اسلام از ساير اديان به روزه بيشتر اهميّت داده، اين است كه اسلام آخرين شريعت آسمانى است; و در زمانى آمده كه امراض به واسطه افراط در خوش گذرانى و خوش خوراكى، روز افزون بوده است.
بنا به نقل يكى از كتب علمى، تازه ترين نظرات علم بهداشت اين است كه: بر هر شخصى خصوصاً سالمندان واجب است در هر هفته يك روز يا در هر ماه يك هفته را روزه بگيرند; و بهتر اين است كه در سال، يك ماه روزه بدارند.
يكى از مشهورترين مراكز بهداشتى دنيا، مركز بهداشتى دكتر «هنريج لاهمان» در «سدن سكسونيا» است. در اين مركز صحّى، بيماران را با روزه معالجه مى كنند و علاوه بر اين، مراكز ديگر مانند: مركز بهداشتى دكتر «برشريز» و دكتر «مولر» و... نيز وجود دارد كه به اين روش، به معالجه بيماران مبادرت مىورزند.
يكى از پايه هاى علاج در اين مراكز، يكى پاك كردن جسم بيمار از فضولات زائده بر حاجت جسم است كه اسباب سستى فعّاليّت ساير اعضا مى شود. و ديگرى، فرصت استراحت دادن به اعضا و جهاز هاضمه است.
غالباً اين روش علاج، در امراض مهمّى مثل: اضطراب هضم، امراض قلب و كبد و كليه و بالا رفتن فشار خون، مؤثّر واقع شده است.
***
پس اى روزه دار عزيز! قدر خود را بدان و فرق خود را با روزه خواران نادان و شكم پرست كه بى عذر شرعى روزه خوارى مى كنند، بشناس.
متوجّه باش كه تو نيرومند و قوى هستى! تو هستى كه سرسختانه و با احاطه بر اميال نفسانى، پيروز شده و كشورى را كه قهرمانان زورمند و پيلتن از فتح آن عاجز شده اند، فتح كرده اى!
روزه رمز صبر و بردبارى بشر مى باشد. كدام صبر بالاتر از صبر بر گرسنگى و تشنگى است كه سفره غذاهاى لذيذ گسترده باشد و انسان يك لقمه از آن را به دهان نزديك نبرد و قَدَح آب خنك حاضر باشد و با غلبه بر تشنگى، شكيبايى ورزد و آب نياشامد.
اين نيروى ايمان است كه مى تواند به جان آدمى چنين صبر و ثبات بخشد و هر جا كه خواست خواهش هاى نفس را كنترل كند; و او را به نظم و ترتيب و حفظ مقرّرات و انضباط عادت دهد.
اين روزه داران بودند كه با عدّه كم، قشون هاى بسيار را شكست دادند و ممالك و كشورهاى زيادى را فتح نمودند.
همين روزه دارن بودند كه با دست خالى، امّا با دلى پر از ايمان و فضيلت و با سلاح صبر و استقامت و اسلحه اى كه ماه رمضان به آنان عطا كرده بود، صفوف سپاهيان مسلّح دنيا را از هم شكافتند; و در ميادين جنگ، در حالى كه روزه دار بودند، شربت شهادت مى نوشيدند.
روزه دار پاكدل! تمام اين فوايد در مقابل ثواب و اجرهايى كه براى روزه مقرّر شده و در برابر تقرّبى كه روزه دار به درگاه آفريدگار جهان حاصل مى كند و معنويّت و وسعت روح و نشاطى كه در خود احساس مى كند، ناچيز است.
روزه دار موفّق و با اراده! حال كه در دانشگاه الهى (ماه رمضان) به ياد گرفتن اصول عالى انسانيّت و رياضت نفس و قدرت اراده اشتغال دارى، همه دروسى را كه در اين مدرسه به تو مى دهند، خوب به خاطر بسپار و آن ها را در زندگى خود به كار گير; و بدان كه تمام احكام اسلام ـ دينى كه من و تو به آن افتخار داريم ـ همين قِسم است و سعادت بشر در گرو عمل به اين دين است.
بيا در اين ماه رمضان تصميم بگير و تلاش كن هر قدر كه مى توانى به اسلام، به قرآن، به هدف عالى پيامبر و امامان، به توسعه فرهنگ و معارف اسلامى، به تهذيب اخلاق جوانان و نسل حاضر، كمك كنى، و دِين خود را به دين اسلام ادا كرده و خود نيز فردى صالح و شايسته، خيرخواه، خدمت گزار جامعه و مواظب وظايف دينيت باش! در اجتماعات مسلمين، در نماز جماعت و مجالس تبليغ هميشه شركت كن.
جوانان ارجمند! سالمندان بزرگوار! اساتيد دانشگاه و شخصيّت هاى كشورى و لشكرى! هر كه و در هر مقامى كه هستيد ماه رمضان را احترام كنيد. و خود را در معرض نسيم هاى رحمتى كه در اين ماه همواره در وزش است، قرار دهيد. حتماً در نماز جماعت ها و در مساجد شركت كنيد و با مردمى كه در حقوق انسانى از شما چيزى كم ندارند، در يك صف بنشينيد و مساوات اسلامى را به عالم نشان دهيد. خود را به برادران دينى خود نزديك كنيد تا همه با هم، هم فكر و هم رنگ، پيوند اتّحاد خود را محكم و استوارتر سازيد.
مگر بايد بعضى افراد را فقط در سينماها و مجالس شب نشينى معلوم الحال(!) ملاقات كنند؟! آيا بهتر نيست كه در مسجد و مركز تعليم و ارشاد و ايمان حضور يابيد و اين رسم را در اين مملكت اسلامى معمول سازيد؟ مگر در ممالك متمدّنه، مسيحى ها، شخصيّت ها و رئيس جمهورى ها، زمامداران و پروفسورها در مراسم كليسا شركت نمى كنند؟! ما يقين داريم كه بهترين وسيله براى تقويت اتّحاد و هماهنگى بين تمام طبقات، شركت جستن همه مقامات در مراسم دينى و اسلامى است. به اميد خدا و به انتظار همّت مسلمانان آگاه و غيرت مردان آزاده و پاكدل و ترقّى خواه.
