اعمال عمومى ماه رمضان
1 ـ روزه داشتن: چنانچه افراد مكلّف عذر شرعى نداشته باشند، روزههاى اين ماه بر آنان واجب است.
2 ـ صدقه دادن(1)
3 ـ ترك گناه: از بهترين كارهاى اين ماه ترك گناه است.(2)
4 ـ تلاوت قرآن: بهار قرآن، ماه رمضان است، از امام صادق عليه
السلام نقل شده است: «با قرائت قرآن به استقبال اين ماه برويد.»(3)
5 ـ تعقيبات مخصوص: پس از نماز اين تعقيبات خوانده شود.
«اللّهم ارزقنى حج بيتك الحرام فى عامى هذا و فى كلّ عام...
ياعلىُّ ياعظيم، ياغفور يارحيم، انت الرّب العظيم...
اللّهم ادخل على اهل القبور السّرور، اللّهم اغن كلّ فقير...»
صورت كامل آنها در مفاتيح الجنان، آمده است.(4)
6 ـ پرهيز از پرخورى: كسانى كه در اين ماه از روزه داشتن مثل مسافران معافند، مكروه است كه پرخورى كنند.(5)
7 ـ خواندن دعاى مخصوص هر روز ماه مبارك رمضان كه در ضمن اعمال روزهاى اين ماه در مفاتيح ذكر شده است.(6)
8 ـ قبل از اينكه 23 روز از ماه رمضان بگذرد، مسافرتهاى غير ضرورى كراهت دارد.(7)
9 ـ احترام به كوچك و بزرگ:
حضرت محمد مصطفى صلىاللهعليهوآله هنگام ورود اين ماه در فرازى از مواعظ خود فرموده است:
«به بزرگان احترام گذاريد و كودكان را مورد مهربانى و عطوفت قرار دهيد، با نزديكان خود رفت و آمد داشته باشيد. آن كه در اين ماه اخلاقش را نيكو نمايد، جواز عبور از صراط را به دست آورده است.»(8)
10 ـ اطعام روزه داران(9)
11 ـ خواندن دعاى افتتاح در هر شب(10)
12 ـ خواندن نافله هر شب(11)
13 ـ غسل
در شبهاى فرد و تمام شبهاى دهه آخر ماه مبارك رمضان، غسل مستحب است.(12)
14 ـ رعايت آداب افطار:
الف ـ هنگام افطار، پس از تلاوت سوره قدر، دعاى زير خوانده شود.
«اللهم لَكَ صُمتُ وَ عَلى رزقِكَ افطرْتُ وَ عَلَيكَ تَوكلتُ؛ پروردگارا براى تو روزه گرفتم و با رزقِ تو افطار كردم و بر تو توكل كردم.»
ب ـ با غذاى حلال، روزه خود را باز نمايد و بهتر است با خرما باشد.
ج ـ بهتر است افطار بعد از نماز مغرب و عشا باشد، مگر آن كه ضعف بر او غلبه كرده باشد، يا گروهى منتظر او باشند.(13)
15 ـ دعاى افتتاح در هر شب ماه مبارك رمضان خوانده شود. (14)
16 ـ نافله مخصوص هر شب ماه مبارك رمضان.(15)
شب اول ـ چهار ركعت در هر ركعت بعد از حمد پانزده مرتبه سوره قل هو الله احد...
شب دوم ـ چهار ركعت، در هر ركعت بعد از حمد بيست مرتبه سوره اناانزلناه فى ليلة القدر...
شب سوم ـ ده ركعت در هر ركعت بعد از حمد پنجاه مرتبه سوره قل هو الله احد....
شب چهارم ـ هشت ركعت در هر ركعت بعد از حمد بيست مرتبه سوره انا انزلناه فى ليلة القدر...
شب پنجم ـ دو ركعت در هر ركعت بعد از حمد پنجاه مرتبه سوره قل هو الله احد....» و بعد از سلام صد مرتبه صلوات.
شب ششم ـ چهار ركعت در هر ركعت بعد از حمد يك مرتبه سوره تبارك الذى بيده الملك
شب هفتم ـ چهار ركعت در هر ركعت بعد از حمد سيزده مرتبه سوره انا انزلناه فى ليلة القدر...
شب هشتم ـ دو ركعت در هر ركعت بعد از حمد ده مرتبه سوره قل هو الله احد.... و بعد از سلام هزار مرتبه سبحان الله
شب نهم ـ شش ركعت در بين نماز مغرب و عشا خوانده شود كه در هر ركعت بعد از حمد هفت مرتبه آية الكرسى و بعد از اتمام، پنجاه مرتبه اللهم صل على محمد و آل محمد.
شب دهم ـ بيست ركعت در هر ركعت بعد از حمد سى مرتبه سوره قل هو الله احد...
شب يازدهم ـ دو ركعت در هر ركعت بعد از حمد، بيست مرتبه سوره انا اعطيناك الكوثر
شب دوازدهم ـ هشت ركعت در هر ركعت بعد از حمد سى مرتبه انا انزلناه فى ليلة القدر
شب سيزدهم ـ چهار ركعت در هر ركعت بعد از حمد بيست و پنج مرتبه سوره قل هو الله احد
شب چهاردهم ـ شش ركعت در هر ركعت بعد از حمد سى مرتبه سوره اذا زلزلت الارض زلزالها...
شب پانزدهم ـ چهار ركعت در دو ركعت اول بعد از حمد صد مرتبه سوره قل هو الله احد و در دو ركعت ديگر پنجاه مرتبه سوره قل هو الله احد
شب شانزدهم ـ دوازده ركعت در هر ركعت بعد از حمد دوازده مرتبه سوره الهيكم التكاثر
شب هفدهم ـ دو ركعت در ركعت اول بعد از حمد هر سوره كه بخواهد، بخواند و در ركعت دوم بعد از حمد صد مرتبه قل هو الله احد و بعد از سلام صد مرتبه لا اله الا الله
شب هيجدهم ـ چهار ركعت در هر ركعت بعد از حمد بيست و پنج مرتبه انا اعطيناك الكوثر
شب نوزدهم ـ پنجاه ركعت در هر ركعت بعد از حمد سوره اذا زلزلت الارض زلزالها...
شب بيستم تا شب بيست و چهارم ـ در هر يك هشت ركعت به هر سورهاى كه بخواهد بخواند.
شب بيست و پنجم ـ هشت ركعت در هر ركعت بعد از حمد ده مرتبه سوره قل هو الله احد
شب بيست و ششم ـ هشت ركعت در هر ركعت بعد از حمد صد مرتبه سوره قل هو الله احد
شب بيست و هفتم ـ چهار ركعت در هر ركعت بعد از حمد بيست و پنج مرتبه سوره قل هو الله احد
شب بيست و هشتم ـ شش ركعت در هر ركعت بعد از حمد صد مرتبه آية الكرسى و صد مرتبه قل هو الله احد و صد مرتبه سوره كوثر و بعد از نماز صد مرتبه صلوات
شب بيست و نهم ـ دو ركعت در هر ركعت بعد از حمد بيست مرتبه سوره قل هو الله احد
شب سى ام ـ دوازده ركعت در هر ركعت بعد از حمد بيست مرتبه قل هو الله احد و بعد از نماز صد مرتبه صلوات بر محمد و آل محمد بفرستد.
قابل توجه اينكه، در تمام نمازهاى ذكر شده هر دو ركعت، با يك سلام است.
اعمال مخصوص شبها و روزهاى ماه مبارك رمضان:
شب اول:
1 ـ زيارت حضرت ابا عبد الله الحسين عليه السلام (16)
2 ـ خواندن دعاى مخصوص شب اول ماه رمضان. اين دعا در مفاتيح الجنان در ضمن اعمال شب اول آمده است.(17)
روز اول:
1 ـ غسل(18)
2 ـ نماز؛ اين نماز دو ركعت است كه در ركعت اول بعد از حمد سوره فتح و در ركعت دوم بعد از حمد هر سورهاى كه خواست بخواند.(19)
3 ـ معطر كردن
4 ـ دعاى روز اول ماه رمضان خوانده شود.(20)
مناسبتهاى روز سوم:
1 ـ نزول انجيل بر حضرت عيسى عليهالسلام 2 ـ وفات شيخ مفيد در سال 413 ه . ق 3 ـ جنگ تبوك در سال 9 ه . ق.
روز ششم:
مناسبتهاى اين روز عبارتند از:
1 ـ نزول تورات بر حضرت موسى عليهالسلام 2 ـ ولايتعهدى امام رضا عليهالسلام در سال 201 ه . ق.
اعمال:
1 ـ نماز؛ اين نماز دو ركعت است كه در هر ركعت بعد از سوره حمد 25 مرتبه قل هو الله احد... خوانده شود.
2 ـ دعاى روز ششم.
شب سيزدهم:
اعمال شب سيزدهم ماه مبارك رمضان:
1 ـ نماز: دو ركعت است كه مطابق نماز سيزده رجب است كه در هر ركعت بعد از حمد سوره يس، ملك و اخلاق خوانده شود.(21)
2 ـ خواندن دعاى مجير(22)
شب چهاردهم:
1 ـ چهار ركعت نماز مطابق دستور شب سيزدهم رجب كه در دستور شب سيزدهم ماه رمضان ذكر شد.
2 ـ قرائت دعاى مجير
اعمال شب پانزدهم:
1 ـ شش ركعت نماز؛ مطابق نمازى است كه در شب سيزدهم و چهاردهم ذكر شد.
2 ـ دعاى مجير
3 ـ زيارت امام حسين عليه السلام (23)
روز پانزدهم:
مناسبت: ولادت با سعادت امام حسن مجتبى عليه السلام در سال سوم هجرى قمرى.
روز هفدهم:
جنگ بدر در سال دوم هجرت در اين روز اتفاق افتاد(24)
روز نوزدهم:
مناسبت: ضربت خوردن حضرت على عليه السلام در سال 40 ه . ق
شب نوزدهم ماه مبارك رمضان با شبهاى بيست و يكم و بيست و سوم ـ كه به عنوان شب قدر در روايات از آن ياد شده است ـ از فضايل بسيارى برخوردار بوده و داراى اعمال مشترك و اعمال مخصوص هستند كه در ذيل توضيح داده مىشود:
الف ـ اعمال مشترك:
1 ـ غسل ؛ بايد مقارن غروب آفتاب انجام شود، بهتر است كه نماز شام با اين غسل خوانده شود.(25)
2 ـ نماز؛ اين نماز دو ركعت است كه در هر ركعت بعد از حمد، هفت بار سوره توحيد و پس از نماز هفتاد مرتبه «استغفر الله و اتوب اليه» خوانده شود.
3 ـ احياء
4 ـ قرآن بر سر گرفتن
5 ـ خواندن صد ركعت نماز
6 ـ خواندن دعاى مخصوص (اللهم انى اَمسَيتُ لَكَ عبدا داخرا...(26)
7 ـ صدقه
8 ـ خواندن دعاى جوشن كبير
ب ـ اعمال مخصوص شب نوزدهم:
1 ـ خواندن صد مرتبه «استغفر الله ربى و اتوب اليه»
2 ـ خواند صد مرتبه «اللهم العن قتلة امير المؤمنين»
روز بيستم:
مناسبت: فتح مكه در سال هشتم ه . ق
روز بيست و يكم:
مناسبت: شهادت حضرت على عليه السلام در سال 40 ه . ق
شب؛ اعمال مشترك آن در شب نوزدهم توضيح داده شد.
روز؛ اعتكاف (يك عمل مستحبى است كه حداقل مدت سه روز يا بيشتر جهت عبادت در مسجد مى مانند)در دهه آخر ماه مبارك رمضان فضيلت بسيار دارد.
شب بيست و سوم
1 ـ اعمال مشترك كه در اعمال شب نوزدهم ذكر شد.
2 ـ خواندن دعاى «اللهم كن لوليك الحجة ابن الحسن...
3 ـ خواندن سوره هاى عنكبوت، روم و دخان.
4 ـ خواندن هزار بار سوره قدر
5 ـ خواندن دعاى مخصوص (اللهم امدد لى فى عمرى و اوسع لى فى رزقى...(27)
شب بيست و هفتم
اعمال مخصوص اين شب عبارتند از:
1- غسل
2- از امام زين العابدين عليه السلام نقل شده است كه اين دعا را در اين شب مكرر مىخواند: «اللهم ارزقنى التجافى عن دار الغرور و الاِنابة الى دار الخلود و الاستعداد للموت قبل حُلولِ الفوتِ؛(28)
خدايا! جدا شدن از اين دنيا را روزيم كن و رسيدن به مكان جاودانى را نصيبم فرما و آمادگى براى موت را قبل از رسيدن فوت برايم فراهم كن.»
روز بيست و نهم ماه
مناسبت: جنگ حنين در سال هشتم ه . ق
شب سى ام
دستورات ويژه شب سى ام:
1 ـ خواندن دعاى وداع با ماه رمضان (دعاى 45 صحيفه سجاديه)(29)
2 ـ زيارت امام حسين عليه السلام (30)
3 ـ محاسبه اعمال يك ماه (31)
4 ـ خواندن سوره هاى: كهف، انعام و يس(32)
5 ـ غسل (33)
6 ـ يك صد مرتبه «استغفرالله و اتوب اليه»(34)
7 ـ خواندن دعاى زير:
«اللهم لاتجعله آخرالعهد من صيامى لشهر رمضان و اعوذ بك اَن يَطْلُعَ فَجْرُ هذه الليلَةِ الاّ فقد غفرتَ لى؛ خدايا اين ماه رمضان را آخرين ماه رمضان عمر من قرار مده و پناه مىبرم به تو از اين كه اين شب پايان يابد و طلوع فجر دميده باشد، الا اين كه مرا مورد غفران و آمرزش خود قرار دهى.»
روز سى ام
دستورات ويژه روز سى ام:
1 ـ خواندن اين دعا را كه از امير المؤمنين عليه السلام نقل شده است: «اللهم انى اسئلك اخبات المخبتين و اخلاص الموقنين و موافقة الابرار و استحقاق حقايق الايمان و الغنيمة من كل بِر و السلامة مِن كل اثم و وُجوبَ رَحمَتِكَ و عزائم مغفرَتِكَ و الفوزَ بالجنَة و النجاة من النار؛(35) خدايا از تو فروتنى و خاكسارى در خواست مىكنم و همچنين اخلاص موقنين و همنشينى با نيكان را و رسيدن به حقايق ايمان و بهره مندى از هر نيكى را و سلامت ماندن از هر گناهى را و وصول به رحمت تو را و بخشش گناهانم را و رسيدن به بهشت و نجات از آتش را»
2 ـ توسل به ائمه اطهار عليهم السلام
مرحوم ميرزا جواد ملكى تبريزى در اين مورد در كتاب «المراقبات» آورده است: «چون اين روز (سى ام ماه مبارك رمضان) روز تقديم اعمال است، در آخر آن به ائمه توجه نموده و با تضرع و تواضع از آنان طلب اصلاح كارهاى خويش را بنمايد»(36)
پى نوشتها:
1 ـ بحار الانوار، ج 98، ص 82.
2 ـ همان، ج 96، ص 356، ح 25.
3 ـ همان، ج 1 و3، ص 386، ح 1 و 3.
4 ـ مفاتيح الجنان، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، ص 177 ـ 176.
5 ـ عروة الوثقى، ج 2، ص 221.
6 ـ مفاتيح الجنان، ص 202.
7 ـ عروة الوثقى، ج 2، ص 221.
8 ـ بحار الانوار، ج 96، ص 356، ح 25.
9 ـ مصباح كفعمى، ص 632.
10 ـمصباح المتهجد، ص 520.
11 ـ مفاتيح الجنان، ص 238.
12 ـ عروة الوثقى، ج 1، ص 459.
13 ـ مفاتيح الجنان، ص 178.
14 ـ مصباح المتهجد، ص 520 و مفاتيح الجنان، ص 179.
15 ـ بحار الانوار، ج 97، ص 358 و مفاتيح الجنان، ص 238 و زاد المعاد، علامه مجلسى، فصل آخر، اعمال ماه رمضان.
16 ـ بحارالانوار، ج 101، ص 99، ح 29.
17 ـ مفاتيح الجنان، ص 171، چاپ دفتر نشر فرهنگ.
18 ـ عروة الوثقى، ج 1، ص 459.
19 ـ مفاتيح الجنان، ص 220.
20 ـ همان، ص 239؛ مصباح كفعمى، ص 612.
21 ـ مفاتيح الجنان، ص 142.
22 ـ همان، 223 ـ مصباح الكفعمى، ص 268.
23 ـ بحارالانورا، ج 101، ص 99، ح 29.
24 ـ تقويم عبادى، ص 90.
25 ـمفاتيح الجنان، ص 225.
26 ـ همان.
27 ـ همان، ص 235.
28 ـ همان، ص 236.
29 ـ مصباح كفعمى، ص 634.
30 ـ بحار الانوار، ج 101، ص 99، ح 29؛ وسائل الشيعة، ج 10، ص 369.
31 ـ المراقبات، ص 161،
32 ـ مفاتيح الجنان، ص 236.
33 ـ وسائل الشيعه، ج 2، ص 952.
34 ـ مفاتيح الجنان، ص 236.
35 ـ همان.
36 ـ المراقبات، ص 166.
گردآورى : سيدعباس رفيعى پور
منبع : مبلغان، شماره 11
