مدارك خطبه فدك
در طول تاريخ تاكيد خاصى بر حفظ متن براى اين خطبه بوده كه هم درياى معارف اعتقادى است و هم يادگار مادر شيعه و سند مظلوميت اوست .
بيش از 230 كتاب مستقل به زبانهاى فارسى ، عربى ، اردو، تركى ، انگليسى و فرانسوى در موضوع فدك تاءليف شده ، كه 100 كتاب آن درباره خطابه حضرت زهرا سلام الله عليها و شرح و تفسير آن است .
مدارك، اسناد ،منابع و راويان خطبه ي فدك را در ادامه مطلب ببينيد:
O سند خطابه حضرت زهرا سلام الله عليها
اسناد بلند و معتبر خطابه زهرا سلام الله عليها از اميرالمؤ منين عليه السلام و فرزندان آن حضرت آغاز مى شود. زينب كبرى سلام الله عليها دختر پنج ساله فاطمه سلام الله عليها در آن غوغاى حق كشى صداى مادر را در سينه ضبط نمود و به نسلهاى مسلمين رساند و تا امروز اثر آن زنده مانده است .
همچنين امام حسين و امام زين العابدين و امام باقر و امام صادق عليه السلام بعنوان ناقلين خطبه مادرشان فاطمه سلام الله عليها آن را به اصحابشان آموخته اند.
نكته اى كه در اين مورد جلب توجه مى كند جنبه ادبى بسيار بالاى خطبه است كه باعث شده عده اى از راويان و مولفين غير شيعه نيز اين خطبه مفصل را با جزئياتش نقل كنند.
از نمونه هاى بسيار جالب ، نقل اين خطبه در كتاب المنظوم و المنثور من الكلام نسوان العرب من الخطب و الشعر است كه مولف آن از علماى متقدم سنى است ، و نسخه خطى اين كتاب در خزانه موكل عباسى در قرن دوم بوده است .
O منابع خطابه حضرت زهرا سلام الله عليها
خطابه حضرت زهرا سلام الله عليها با اسناد زيادى نقل شده كه بسيارى از آنها به دست ما نرسيده و يا اگر رسيده متن كامل خطبه را همراه نداشته و فقط قسمتهايى از آن را نقل كرده است . اسنادى كه تاكنون به دست ما رسيده و خطبه كامل حضرت را براى ما نقل كرده باشد 22 سند است كه ذيلا بعنوان پشتوانه متن آماده شده خطبه عينا ذكر مى شود. اين اسناد از 17 منبع به شرح زير استخراج شده است :
1. دلائل الامه ، ابوجعفر محمد بن جرير طبرى امامى از علماى قرن پنجم ، چاپ قم ، موسسه بعثت ، 1413: ص 109 - 129.
2. الاحتجاج ، ابومنصور احمد طبرسى متوفاى 548 چاپ قم ،: ج 1 ص 131 - 146.
3. كشف الغمه فى معرفه الائمه عليه السلام ، ابوالحسن على بن عيسى اربلى متوفاى 693، چاپ بيروت ، دار الكتاب الاسلامى ، ج 2 ص 105 - 120.
4. شرح نهج البلاغه ، ابن ميثم بحرانى متوفاى 679، چاپ بيروت ، 1401، دار العالم الاسلامى : ج 5 ص 105.
5. الشافى فى الامامه ، سيد مرتضى عليم الهدى متوفاى 436، چاپ تهران ، موسسه الصادق ، 1410: ج 4 ص 69 - 78.
6. شرح الاخبار فى فضائل الائمه الاطهار عليه السلام ، قاضى نعمان مغربى متوفاى 363، چاپ قم ، جامعه مدرسين : ج 3 ص 34 - 40.
7. الطرائف ، سيد رضى الدين على بن طاووس متوفاى 664، چاپ قم ، 1400: ص 263 - 266.
8. الدر النظيم فى مناقب الائمه اللهاميم ، جمال الدين يوسف بن حاتم شمامى از علماى قرن هفتم ، چاپ قم ، جامعه مدرسين 1420: ص 465 - 483.
9. الكتاب المبين ، محمد بن عبدالنبى نيشابورى متوفاى 1232، نسخه خطى كتابخانه آيه الله مرعشى قم ، شماره 1875، ص 190.
10. انوار اليقين فى امامه اميرالمؤ منين عليه السلام ، حسين بن بدرالدين حسنى يمنى متوفاى 670، نسخه خطى كتابخانه مركز الابحاث العقائده فم : ص 27، 276 - 287.
11. منال الطالب فى شرح طوال الغرائب ، مبارك بن محمد بن اثير متوفاى 606، چاپ مكه ، جامعه ام القرى ، 1399، ص 501 - 507، 528 - 529.
12. شرح نهج البلاغه ، ابن ابى الحديد المتوفى 656، چاپ مصر، دار احياء الكتب العربيه ، ج 16 ص 211 - 215، ص 223 - 234.
13. التذكره الحمدونيه ، ابن حمدون محمد بن حسن متوفاى 562، چاپ بيروت ، دار صار، 1996، ج 6 ص 255 - 259 ح 628.
14. نثر الدار، ابوسعد منصور آبى متوفاى 421، چاپ مصر، الهيئه المصريه العامه الكتاب : ج 4 ص 8 - 15.
15. بلاغات النساء ابن طيفور احمد بن ابى طاهر متوفاى 280، چاپ قم ، انتشارات بصيرتى : ص 12، 14.
16. الفاضل فى صفه الادب الكامل ، ابوالطيب محمد بن احمد وشاء متوفاى 325، چاپ بيروت ، 1411، دار الغرب العربى ، ص 210 - 213.
17. نسخه علامه قزوينى ، كه در كتاب فدك ص 145 آورده و ويژگى خاصش را مقابله آن توسط چند نفر از علماى نسخه شناس بيان نموده است .
لازم به تذكر است كه سه منبع زير نيز قسمتهايى از خطبه را نقل كرده اند:
1. معانى الاخبار، شيخ صدوق متوفاى 381، چاپ قم ، مكتبه الداورى : ج 2 ص 295 - 296، ج 1 ص 384 - 385.
2. امالى طوسى ، شيخ طوسى متوفاى 460، چاپ قم ، مكتبه المفيد: ص 384.
3. نسخه علامه مجلسى ، كه در بحارالانوار: ج 29 ص 311 آورده و مى گويد:
در حاشيه نسخه قديمى از كتاب كشف الغمه يافتم كه نوشته بود: به خط سيد مرتضى يافتم كه ... و بعد قسمتى از خطبه را نقل مى كند. اين نسخه هم اكنون در كتابخانه آستان قدس رضوى به شماره 1081 موجود است .
O اسناد خطابه حضرت زهرا سلام الله عليها
اسناد خطابه حضرت زهرا سلام الله عليها در مسجد با 22 سند نقل شده كه تفصيل آن چنين است :
O روايت حضرت زينب كبرى سلام الله عليها
1. قال ابو جعفر بن جرير الطبرى فى دلائل الامامه اخبرنى ابوالحسين محمد بن هارون بن موسى التلعكبرى ، قال حدثنا ابى ، قال : حدثنا ابوالعباس احمد بن محمد بن سعيد الهمدانى ، فقال : حدثنى محمد بن المفضل بن ابراهيم بن المفضل بن قيس الاشعرى ، قال : حدثنا على بن حسان ، عن عمه عبدالرحمن بن كثير، عن ابى عبدالله جعفر بن محمد، عن ابيه ، عن جده على بن الحسين عليه السلام ، عن عمه زينب بنت اميرالمؤ منين عليه السلام .
2. قال الطبرى ايضا فى دلائل الامه : قال العباس : حدثنا محمد بن المفضل بن ابراهيم الاشعرى ، قال : حدثنى ابى ، قال : حدثنا احمد بن محمد بن عمرو بن عثمان الجعفى ، قال حدثنى ابى ، عن جعفر بن محمد عليه السلام ، عن ابيه ، عن جده على بن الحسين عليه السلام ، عن عمته زينب بنت اميرالمؤ منين عليه السلام و غير واحد.
3. قال الطبرى ايضا فى دلائل الامامه : حدثنى القاضى ابو اسحاق ابراهيم بن مخلد بن جعفر بن سهل بن حمران الدقاق ، قال : حدثنى ام الفضل خديجه بنت محمد بن احمد بن ابى الثلج ، قال : حدثنا ابوعبدالله محمد بن احمد الصفوانى ، قال : حدثنا ابواحمد عبدالعزيز بن يحيى الجلودى البصرى ، قال : حدثنا محمد بن زكريا، قال : حدثنا جعفر بن عماره الكندى ، قال : حدثنى ابى ، عن الحسن بن صالح بن حى ، قال : حدثنى رجلان من بنى هاشم ، عن زينب بنت على عليه السلام .
4. قال ابن ابى الحديد فى شرحه على نهج البلاغه : قال ابوبكر احمد بن عبدالعزيز الجوهرى : حدثنا محمد بن زكريا، قال : حدثنا جعفر بن محمد بن عماره الكندى ، قال : حدثنى ابى ، عن الحسين بن صالح بن حى ، قال : حدثنى رجلان من بنى هاشم ، عن زينب بنت على عليه السلام .
5. قال الحسن بن بدرالدين محمد الحسنى اليمنى فى انوار اليقين : حدثنا ابوزرعه احمد بن محمد بن موسى الفارسى ، قال : حدثنا القاسم بن محمد بن صعب الكوفى ، قال : حدثنى ابى ، قال : حدثنى يحيى بن الحسين بن زيد بن على ، عن ابيه ، عن جده ، عن عمته زينب بنت على عليه السلام .
6. قال احمد بن ابى طاهر ابن طيفور فى بلاغات النساء حدثنى جعفر بن محمد رجل من اهل ديار مصر - لقيته بالراقفه - قال : اخبرنا جعفر الاحمر، عن زيد بن على بن الحسين عليه السلام ، عن عمته زينب عليه السلام .
7. قال جمال الدين يوسف بن حاتم الشامى فى الدر النظيم : روى عبدالله بن على بن ابى طالب عليه السلام .
O روايت امام حسين عليه السلام
8. قال ابوجعفر الطبرى فى دلائل الامامه : حدثنا العباس بن بكار، قال : حدثنا حرب بن ميون ، عن زيد بن على ، آبائه عليه السلام ، و هو ينهى الى الحسين عليه السلام .
9. قال ابن طيفور فى بلاعات النساء عن ابى الحسين زيد بن على بن الحسين عليه السلام ، قال : حدثنيه ابى ، عن جدى الحسين عليه السلام .
O روايت امام باقر عليه السلام
10. قال ابوجعفر الطبرى فى دلائل الامه قال الصفوانى : حدثنى ابى عن عثمان قال : حدثنا نائل بن نجيح ، عن عمرو بن شمر، عن جابر الجعفى ، عن ابى جعفر محمد بن على الباقر عليه السلام .
11. قال ابن ابى الحديد فى شرح نهج البلاغه : قال ابوبكر احمد بن عبدالعزيز الجوهرى : حدثنى عثمان بن عمران العجيفى ، عن نائل بن نجيح ، عن عمرو بن شمر، عن جابر الجعفى ، عن ابى جعفر محمد بن على عليه السلام .
12. قال ابن ابى الحديد فى شرح نهج البلاغه : قال ابوبكر احمد بن عبدالعزيز الجوهرى : حدثنى محمد بن زكريا، قال : حدثنى جعفر بن عماره قال : حدثنى ابى ، عن الحسين بن صالح بن حى : قال : جعفر بن محمد بن على بن الحسين عليه السلام ، عن ابيه جعفر محمد بن على عليه السلام .
O روايت ابن عباس
13. قال ابوجعفر الطبرى فى دلائل الامامه حدثنا ابوالمفضل محمد بن عبدالله بن المطلب الشيبانى ، قال : حدثنا ابوالعباس احمد بن محمد (بن احمد) بن سعيد الهمدانى ، قال : حدثنا احمد بن محمد بن ابى نصر البزنطى ، عن السكونى ، عن ابان بن عثمان الاحمر، عن ابان بن اغلب الربعى ، عن عكرمه عن ابن عباس .
O روايت عبدالله بن حسن بن حسين
14. قال ابوجعفر الطبرى فى دلائل الامامه قال الصفوانى : حدثنى محمد بن محمد بن يزيد مولى بنى هاشم ، قال حدثنى عبدالله بن محمد بن سليمان عن عبدالله بن الحسن بن الحسن ، عن جماعه من اهله .
15. قال ابن طيفور فى بلاغات النساء قد حدث به الحسين بن علوان ، عن عطيه العوفى ، انه سمع عبدالله بن الحسن يذكره ، عن ابيه .
16. قال ابن ابى الحديد فى شرح النهج : قال ابوبكر احمد بن عبدالعزيز الجوهرى : حدثنى احمد بن محمد بن يزيد، عن عبدالله بن محمد بن سليمان ، عن ابيه ، عن عبدالله بن الحسن بن الحسن .
O روايت عايشه
17. قال السيد المرتضى فى الشافى اخبرنا ابو عبدالله (خ ل : ابوعبيدالله ) محمد بن عمران المرزبانى (و زاد فى خ ل : قال : حدثنى محمد بن احمد الكاتب )، قال : حدثنا احمد بن عبيد بن ناصح النحوى ، قال : حدثنى الزيادى ، قال ، حدثنا الشرقى بن القطامى ، عن محمد بن اسحاق ، قال : حدثنا صالح بن كيسان ، عن عروه بن الزبير، عن عائشه .
18. قال السيد ابن طاووس فى الطرائف و الشيخ محمد النيشابورى فى الكتاب المبين : ذكر الشيخ اسعد بن سقروه (خ ل : سعيد بن سقر) فى كتاب الفائق عن الاربعين عن الشيخ ابى بكر احمد بن موسى بن مردوديه الاصفهانى فى كتاب المناقب ، قال : اخبرنا اسحاق بن عبدالله بن ابراهيم ، قال : حدثنا احمد بن عبيد بن ناصح النحوى : قال : حدثنى الزيادى محمد بن زياد، قال : حدثنا شرقى بن قطامى ، عن صالح بن كيسان ، عن الزهرى ، عن عروه عن عائشه .
O روايت ابوهشام محمد
19. قال ابوجعفر فى دلائل الامه : قال الصفوانى : حدثنا عبدالله بن الضحاك : قال : حدثنا هشام بن محمد، عن ابيه .
O روايت عوانه
20. قال ابوجعفر الطبرى فى دلائل الامه : قال الصفوانى : حدثنا عبدالله بن الضحاك ، قال : حدثنا هشام بن محمد، عن عوانه .
O روايت ابن عايشه
21. قال السيد المرتضى فى الشافى قال المرزبانى : حدثنا ابوبكر احمد بن محمد المكى ، قال : حدثنا ابوالعيناء محمد بن القاسم اليمانى ، قال : حدثنا ابن عائشه .
22. قال ابوجعفر الطبرى فى دلائل الامامه : قال الصفوانى : حدثنا ابن عائشه .
