((سكاكى )) مردى فلزكار و صنعت گر بود، توانست با مهارت و دقت ، دواتى بسيار ظريف با قفلى ظريفتر بسازد كه لايق تقديم به پادشاه باشد. انتظار همه گونه تشويق و تحسين از هنر خود داشت . با هزاران اميد و آرزو آن را به پادشاه عرضه كرد. در ابتدا همان طورى كه انتظار مى رفت مورد توجه قرار گرفت ، اما حادثه اى پيش آمد كه فكر و راه زندگى سكاكى را بكلى عوض كرد.
در حالى كه شاه مشغول تماشاى آن صنعت بود و سكاكى هم سرگرم خيالات خويش ، خبر دادند عالمى اديب يا فقيهى وارد مى شود. همينكه او وارد شد، شاه چنان سرگرم پذيرايى و گفتگو با آن شد كه سكاكى و صنعت و هنرش را يكباره از ياد برد. مشاهده اين منظره تحولى عميق در روح سكاكى به وجود آورد.
دانست كه از اين كار تشويق و تقديرى كه مى بايست نمى شود و آن همه اميدها و آرزوها بى موقع است . ولى روح بلند پرواز سكاكى آن نبود كه بتواند آرام بگيرد. حالا چه بكند؟ فكر كرد همان كارى را بكند كه ديگران كردند و از همان راه برود كه ديگران رفتند. بايد به دنبال درس و كتاب برود و اميدها و آرزوهاى گمشده را در آن راه جستجو كند. هرچند براى يك عاقل مرد كه دوره جوانى را طى كرده ، با طفلان نورس همدرس شدن و از مقدمات شروع كردن ، كار آسانى نيست ، ولى چاره اى نيست ، ماهى را هر وقت از آب بگيرند تازه است .
از همه بدتر اينكه : وقتى كه شروع به درس خواندن كرد، در خود هيچگونه ذوق و استعدادى نسبت به اين كار نديد. شايد هم اشتغال چندين ساله او به كارهاى فنى و صنعتى ، ذوق علمى و ادبى او را جامد كرده بود، ولى نه گذشتن سن و نه خاموش شدن استعداد، هيچكدام نتوانست او را از تصميمى كه گرفته بود باز دارد. با جديّت فراوان مشغول كار شد تا اينكه اتفاقى افتاد:
آموزگارى كه به او فقه شافعى مى آخوخت ، اين مساءله را به او تعليم كرد:((عقيده استاد اين است كه پوست سگ با دباغى پاك مى شود)).
سكاكى اين جمله را دهها بار پيش خود تكرار كرد تا در جلسه امتحان خوب از عهده برآيد، ولى همينكه خواست درس را پس بدهد، اين طور بيان كرد:((عقيده سگ اين است كه پوست استاد با دباغى پاك مى شود)).
خنده حضار بلند شد. بر همه ثابت شد كه اين مرد بزرگسال كه پيرانه سر، هوس درس خواندن كرده به جائى نمى رسد. سكاكى ديگر نتواست در مدرسه و در شهر بماند، سر به صحرا گذاشت . جهان پهناور بر او تنگ شده بود، از قضا به دامنه كوهى رسيد، متوجه شد كه از بلنديى قطره قطره آب روى صخره اى مى چكد و در اثر ريزش مداوم ، صخره را سوارخ كرده است . لحظه اى انديشيد و فكرى مانند برق از مغزش عبور كرد، با خود گفت : دل من هر اندازه غير مستعد باشد از اين سنگ سختر نيست . ممكن نيست مداومت و پشت كار بى اثر بماند. برگشت و آنقدر فعاليت و پشت كار به خرج داد تا استعدادش باز و ذوقش زنده شد. عاقبت يكى از دانشمندان كم نظير ادبيات گشت .(83)
83- روضات الجنات ، (چاپ حاج سيد سعيد،) ص 747.
