راوى مى گويد: به امام كاظم عليه السلام گفتم:
إنّ امرأتي وامرأة ابن مارد تخرجان في المآتم فأنْهاهما، فتقول لي امرأتي: إن كان حراماً فانْهِنا عنه حتّى نتركه وإن لم يكن حراماً فلأيّ شيء تمنعناه؟ فإذا مات لنا ميّت لم يجئنا أحد;
همسر من و همسر ابن مارد براى شركت در مجالس عزا از خانه خارج مى شوند و من آن دو را نهى مى كنم. همسرم در پاسخ مى گويد: اگر رفتن ما حرام است، بگو تا ما نرويم و اگر حرام نيست، پس چرا ما را منع مى كنى؟ پس اگر كسى از ما از دنيا برود، ديگر كسى در مجلس عزاى ما شركت نمى كند!
در پاسخ امام كاظم عليه السلام دقّت كنيد. حضرتش در پاسخ فرمودند:
عن الحقوق تسألني؟ كان أبي عليه السلام يبعث أمّي وأمّ فروة تقضيان حقوق أهل المدينة;1
تو درباره حقوق اجتماعى از من سؤال كردى. پدرم (امام صادق عليه السلام) همواره مادر و همسرشان را (به خانه هاى مردم مدينه جهت شركت در عزاى آن ها) مى فرستادند تا حقوق ايشان را ادا كنند.
بنابراين، از اين روايت مى توان اين گونه استفاده نمود:
1 . شركت در مجالس ديگران از حقوق اجتماعى است; از اين رو از باب اداى حقّ و دَين بايد در مراسم عزاى ديگران شركت كنيم كه اين رفت و آمدها و تسليت گفتن ها نوعى حقّ محسوب مى شود;
2 . در مراسم عزادارى ديگران شركت كنيم تا ديگران نيز در مراسم ما شركت كنند و اين در زمره آداب مكتب اهل بيت عليهم السلام است;
3 . اين اداى حقّ برنامه اى مستمر بوده; زيرا كه حضرتش فرمود: «كان أبي يبعث أمّي وأمّ فروة...»; پدرم (امام صادق عليه السلام) همواره مادر و همسرشان را (به خانه هاى مردم مدينه جهت شركت در عزاى آن ها) مى فرستادند;
4 . مردها بى جهت نبايد مانع شركت زن هايشان در عزاى مؤمنان ديگر شوند.
در روايتى ديگر امام باقر عليه السلام مى فرمايند:
إنّما تحتاج المرأة في المأتم إلى النوح لتسيل دمعتها;2
همانا زن در مجالس عزادارى به نوحه سرايى احتياج دارد تا اشك بريزد.
به اين نكته دقّت كنيد! امام صادق عليه السلام نمى فرمودند كه خادمه من برود و در فلان مجلس عزا شركت كند; بلكه مادرشان را با آن مقام عالى به مجالس عزاى اهل مدينه مى فرستادند. اين بيان گر اهميّت مطلب و نشان دهنده وجود حقّ و حقوقى اجتماعى است كه اين آداب بايستى در ميان مردم مراعات شود.
حال اگر در ميان مردم چنين حق و حقوقى وجود داشته كه ائمّه عليهم السلام به اداى آن ها تشويق مى كرده اند، درباره مراسم عزادارى اهل بيت عليهم السلام چه حقوقى بر گردن ماست؟ ما كه بر آنيم حقوق اهل بيت عليهم السلام را ادا كنيم، چگونه بايد رفتار كنيم؟
وقتى ابراهيم فرزند پيامبر اكرم صلى اللّه عليه وآله از دنيا رفت، حضرتش در عزاى او گريه كرد.3 اين حديث را عامّه نيز روايت كرده اند كه وقتى رقيّه دختر رسول اللّه صلى اللّه عليه وآله و خواهر صديقه طاهره سلام اللّه عليها از دنيا رفت، فاطمه سلام اللّه عليها به گونه اى گريه كردند كه اشك هاى ايشان به داخل قبر مى ريخت.4 وقتى رسول خدا صلى اللّه عليه وآله خبر شهادت جعفر بن ابى طالب و زيد بن حارثه را شنيدند، به شدّت گريه كردند و مواردى ديگر از اين قبيل.5
در اين روايت دقّت كنيد! امام باقر عليه السلام، مبلغى پول را كنار گذاشتند تا پس از ايشان بر آن حضرت اقامه عزا شود; زيرا اين سنّت پيامبر اكرم صلى اللّه عليه وآله بوده است كه دستور دادند براى خانواده جعفر طيّار غذا ببرند; چرا كه اين خانواده مشغول عزادارى هستند.6
اين دستورها در روايت هاى ما اماميّه است و اگر ما عمل نكنيم، چه كسى مى خواهد عمل كند؟
در روايتى ديگر آمده است كه دخترى از فرزندان امام صادق عليه السلام از دنيا رفت. آن گاه كه خبر به امام صادق عليه السلام مى رسد، «فناح عليها سنةً». سپس فرزند ديگرى از دنيا مى رود، بر او نيز نوحه سرايى مى كنند.
و آن گاه كه اسماعيل بن جعفر نيز در زمان امام صادق عليه السلام از دنيا مى رود، ايشان در مرگ او جزع شديدى مى كنند. آن گاه از آن حضرت سؤال شد: چرا اين اندازه جزع و عزادارى در خانه شما وجود دارد؟
ايشان فرمودند:
إنّ رسول اللّه صلى اللّه عليه وآله قال ـ لمّا مات حمزة ـ : لكن حمزة لابواكي له;7
هنگامى كه حمزه به شهادت رسيد، رسول خدا صلى اللّه عليه وآله فرمودند: حمزه از دنيا رفت، ولى گريه كنندگانى (از خانواده خويش) براى او وجود ندارد.
1 . همان: 239، باب 69، حديث 1.
2 . همان: 242، باب 71، حديث 1.
3 . همان: 280، باب 87 ، حديث 3.
4 . همان: 279، باب 87 ، حديث 1.
5 . همان: 280، باب 87 ، حديث 6.
6 . همان: 238، باب 68، حديث 1.
7 . همان: 241، باب 70، حديث 1.
