49 باب معنى قوله عز و جل وَ كانَ عَرْشُهُ عَلَى الْماءِ
1 حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِمْرَانَ الدَّقَّاقُ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْكُوفِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ الْبَرْمَكِيِّ قَالَ حَدَّثَنَا جُذْعَانُ بْنُ نَصْرٍ أَبُو نَصْرٍ الْكِنْدِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي سَهْلُ بْنُ زِيَادٍ الآْدَمِيُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ كَثِيرٍ عَنْ دَاوُدَ الرَّقِّيِّ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ كانَ عَرْشُهُ عَلَى الْماءِ فَقَالَ لِي مَا يَقُولُونَ فِي ذَلِكَ قُلْتُ يَقُولُونَ إِنَّ الْعَرْشَ كَانَ عَلَى الْمَاءِ وَ الرَّبُّ فَوْقَهُ فَقَالَ كَذَبُوا مَنْ زَعَمَ هَذَا فَقَدْ صَيَّرَ اللَّهَ مَحْمُولًا وَ وَصَفَهُ بِصِفَةِ الْمَخْلُوقِينَ وَ لَزِمَهُ أَنَّ الشَّيْءَ الَّذِي يَحْمِلُهُ أَقْوَى مِنْهُ قُلْتُ بَيِّنْ لِي جُعِلْتُ فِدَاكَ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ حَمَلَ عِلْمَهُ وَ دِينَهُ الْمَاءَ قَبْلَ أَنْ تَكُونَ أَرْضٌ أَوْ سَمَاءٌ أَوْ جِنٌّ أَوْ إِنْسٌ أَوْ شَمْسٌ أَوْ قَمَرٌ فَلَمَّا أَرَادَ أَنْ يَخْلُقَ الْخَلْقَ نَثَرَهُمْ بَيْنَ يَدَيْهِ فَقَالَ لَهُمْ مَنْ رَبُّكُمْ فَكَانَ أَوَّلُ مَنْ نَطَقَ رَسُولَ اللَّهِ ص وَ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ ع وَ الْأَئِمَّةَ ص فَقَالُوا أَنْتَ رَبُّنَا فَحَمَّلَهُمُ الْعِلْمَ وَ الدِّينَ ثُمَّ قَالَ لِلْمَلَائِكَةِ هَؤُلَاءِ حَمَلَةُ عِلْمِي وَ دِينِي وَ أُمَنَائِي فِي خَلْقِي وَ هُمُ الْمَسْئُولُونَ ثُمَّ قِيلَ لِبَنِي آدَمَ أَقِرُّوا لِلَّهِ بِالرُّبُوبِيَّةِ وَ لِهَؤُلَاءِ النَّفَرِ بِالطَّاعَةِ فَقَالُوا نَعَمْ رَبَّنَا أَقْرَرْنَا فَقَالَ لِلْمَلَائِكَةِ اشْهَدُوا فَقَالَتِ الْمَلَائِكَةُ شَهِدْنَا عَلَى أَنْ لَا يَقُولُوا إِنَّا كُنَّا عَنْ هذا غافِلِينَ أَوْ يَقُولُوا إِنَّما أَشْرَكَ آباؤُنا مِنْ قَبْلُ وَ كُنَّا ذُرِّيَّةً مِنْ بَعْدِهِمْ أَ فَتُهْلِكُنا بِما فَعَلَ الْمُبْطِلُونَ يَا دَاوُدُ وَلَايَتُنَا مُؤَكَّدَةٌ عَلَيْهِمْ فِي الْمِيثَاقِ
ترجمه :
1. داود رقعى مىگويد: از امام صادق (عليه السلام) درباره فرموده خداوند پرسيدم كه مىفرمايد: و عرش خداوند بر آب بود آن حضرت به من فرمودند: مردم در اين مورد چه مىگويند؟ عرض كردم: آنها مىگويند كه عرش، بر روى آب و پروردگار بالاى آن بود. حضرت فرمودند: دروغ مىگويند، كسى كه اين چنين گمان كند، خداوند را موجودى حمل شده قرار داده و او را به صفت آفريدگان، وصف كرده است و لازمهاش اين است كه آن چه خداوند را حمل مىكند از او قويتر باشد. عرض كردم: جانم به فدايت! اين مسئله را براى من روشن فرماييد. امام فرمودند: قبل از آنكه زمين با آسمان يا جن يا انسان يا خورشيد و يا ماه باشد، خداوند علم و دين خود را بر آب حمل نمود و زمانيكه خواست مخلوقات را بيافريند آن را در مقابل خود پراكنده ساخت (كه اشاره به عالم ذر دارد) و به آنها فرمود: پروردگار شما چه كسى است؟ اولين كسى كه به سخن در آمد، رسول گرامى اسلام (صلى الله عليه و آله و سلم)، امير مؤمنان (عليه السلام) و امامان بزرگوار بودند كه همگى عرضه داشتند: تو پروردگار ما هستى و اين بزرگواران دانش و دين الهى را بر عهده گرفتند. سپس خداوند به فرشتگان فرمود: اين گروه (رسول گرامى اسلام (صلى الله عليه و آله و سلم) و امامان بزرگوار) حمل كنندگان علم و دين من هستند و مورد اعتماد من در ميان مخلوقاتم مىباشند و آنان (بايد توسط مسلمانان) مورد سؤال قرار بگيرند. سپس خداوند به فرزندان آدم (تمام انسانها) فرمودند خداوند را به پروردگارى، و اين گروه را به اطاعت، اقرار نماييد. آنها نيز عرضه داشتند: بله اى پروردگار ما! ما اقرار كرديم و خداوند به فرشتگان فرمود: شهادت بدهيد. فرشتگان هم گفتند: ما شهادت مىدهيم تا آنها نگويند ما از اين مسئله غافل بوديم يا بگويند قبل از ما پدران ما مشرك بودند و ما فرزندانشان هستيم. آيا ما را به آنچه اهل باطل انجام مىدهند، نابود مىسازى؟ اى داود رقعى (راوى اين حديث) ولايت ما اهل بيت در زمان پيمان گرفتن خداوند (از مخلوقات) مورد تأكيد بر آنها بود.
2 حَدَّثَنَا تَمِيمُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ تَمِيمٍ الْقُرَشِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبِي عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِيٍّ الْأَنْصَارِيِّ عَنْ أَبِي الصَّلْتِ عَبْدِ السَّلَامِ بْنِ صَالِحٍ الْهَرَوِيِّ قَالَ سَأَلَ الْمَأْمُونُ أَبَا الْحَسَنِ عَلِيَّ بْنَ مُوسَى الرِّضَا ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ هُوَ الَّذِي خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ وَ كانَ عَرْشُهُ عَلَى الْماءِ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى خَلَقَ الْعَرْشَ وَ الْمَاءَ وَ الْمَلَائِكَةَ قَبْلَ خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ كَانَتِ الْمَلَائِكَةُ تَسْتَدِلُّ بِأَنْفُسِهَا وَ بِالْعَرْشِ وَ الْمَاءِ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ثُمَّ جَعَلَ عَرْشَهُ عَلَى الْمَاءِ لِيُظْهِرَ بِذَلِكَ قُدْرَتَهُ لِلْمَلَائِكَةِ فَيَعْلَمُوا أَنَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ثُمَّ رَفَعَ الْعَرْشَ بِقُدْرَتِهِ وَ نَقَلَهُ فَجَعَلَهُ فَوْقَ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ وَ هُوَ مُسْتَوْلٍ عَلَى عَرْشِهِ وَ كَانَ قَادِراً عَلَى أَنْ يَخْلُقَهَا فِي طَرْفَةِ عَيْنٍ وَ لَكِنَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَهَا فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ لِيُظْهِرَ لِلْمَلَائِكَةِ مَا يَخْلُقُهُ مِنْهَا شَيْئاً بَعْدَ شَيْءٍ وَ تَسْتَدِلَّ بِحُدُوثِ مَا يَحْدُثُ عَلَى اللَّهِ تَعَالَى ذِكْرُهُ مَرَّةً بَعْدَ مَرَّةٍ وَ لَمْ يَخْلُقِ اللَّهُ الْعَرْشَ لِحَاجَةٍ بِهِ إِلَيْهِ لِأَنَّهُ غَنِيٌّ عَنِ الْعَرْشِ وَ عَنْ جَمِيعِ مَا خَلَقَ لَا يُوصَفُ بِالْكَوْنِ عَلَى الْعَرْشِ لِأَنَّهُ لَيْسَ بِجِسْمٍ تَعَالَى اللَّهُ عَنْ صِفَةِ خَلْقِهِ عُلُوّاً كَبِيراً وَ أَمَّا قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ- لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا فَإِنَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ خَلْقَهُ لِيَبْلُوَهُمْ بِتَكْلِيفِ طَاعَتِهِ وَ عِبَادَتِهِ لَا عَلَى سَبِيلِ الِامْتِحَانِ وَ التَّجْرِبَةِ لِأَنَّهُ لَمْ يَزَلْ عَلِيماً بِكُلِّ شَيْءٍ فَقَالَ الْمَأْمُونُ فَرَّجْتَ عَنِّي يَا أَبَا الْحَسَنِ فَرَّجَ اللَّهُ عَنْكَ
ترجمه :
2. ابا صلت مىگويد: مأمون، از امام رضا (عليه السلام) درباره اين سخن خداوند پرسيد كه: خداوند كسى است كه آسمانها
و زمين را در شش روز آفريد و عرش او بر آب بود تا شما را آزمايش كند كه كدام يك از شما از نظر عمل بهتر است. آن حضرت فرمودند: خداوند قبل از آفرينش آسمانها و زمين، عرش و آب و فرشتگان را آفريد و فرشتگان به وسيله خود و عرش و آب به خداوند استدلال مىكردند، سپس خداوند عرش خود را بر آب قرار داد تا قدرت خود را به فرشتگان آشكار سازد و آنها بدانند كه خداوند بر هر چيزى توانا است. سپس عرش را با قدرت خود بلند كرد و جا به جا نمود و آن را بالاى آسمان هفتم قرار داد و آسمانها و زمين را در شش روز آفريد و خداوند بر عرش خود تسلط داشت و اين قدرت را داشت كه آنها را در يك چشم به هم زدن بيافريند و اما آنها را در شش روز آفريد تا آنچه را آفريده است به تدريج به فرشتگان آشكار سازد و آنچه ايجاد مىشود پشت سرهم، بر خداوند، استدلال كنند و خداوند، عرش را نيافريد به اين دليل كه به آن نياز دارد. زيرا خداوند از عرش و از تمام آنچه آفريده است، بىنياز مىباشد. خداوند به نشستن بر عرش وصف نمىشود. زيرا او جسم نيست و بزرگتر از آن است كه به صفت مخلوقات، وصف شود. اما اينكه خداوند فرموده است: تا شما را آزمايش كند كه كدام از نظر عمل بهتر هستيد كه خداوند مخلوقات را آفريد تا آنها را بوسيله تكليف بر اطاعت و بندگى خود، آزمايش كند نه اين كه آزمايش مانند امتحان و تجربه باشد زيرا خداوند هميشه نسبت به تمام چيزها آگاه بوده است. مأمون گفت: اى ابوالحسن! گره از مشكل من باز كردى، خداوند گره از مشكل تو باز كند
