193- جابر از امام باقر (عليه السلام ) روايت كند كه فرمود: اميرمؤ منان خطبه اى خواند و در آن خطبه چنين فرمود:
سپاس خاص خداى پست كننده (گردنكشان ) و بالا برنده (دوستان و اولياء خود) زيان رسان (به مستحقين عذاب و بلا) و سود دهنده ، بخشنده فراخ رحمت ، آنكه ستايشش والا، و نامهايش راست و درست است آنكه بناديدنيها و آنچه بر دلها خطور كند محيط و آگاه است ، آن (خداى بزرگ ) كه مرگ را از روى عدالت در ميان خلق خود برقرار كرده و زندگى و حيات را از روى فضل و احسان برايشان انعام فرموده پس زنده كند و بميراند و روزى و خوراك هر كس را روى اندازه اى مقرر فرموده ، و از روى دانش و علم خود به اندازه اى معين تقدير كرده و از روى تدبير به حكمت خود آن را محكم ساخته و به راستى كه او آگاه و بينا است ، او است جاويدانى كه نيستى ندارد، بداند آنچه را در زمين و آنچه را كه در آسمان است و هرچه در بين آن دو و هر چه را كه در زير خاك پنهان است .
ستايشش گويم بستايش خالص در گنجينه اش ، بستايشى كه فرشتگان و پيمبران او را ستايش كنند، ستايشى كه عددش در شمار نيايد، و زمان بر او پيشى نگيرد، و هيچكس به مانندش نياورد، بدو ايمان دارم و بر او توكل كنم و از او راهنمائى و كفايت خواهم و خير را از او جويم و خوشنودى او را خواستارم .
و گواهى دهم كه معبودى نيست جز خداى يگانه اى كه شريك ندارد، و گواهى دهم كه محمد بنده و رسول او است كه او را به راهنمايى و دين حق فرستاده تا بر همه اديان پيروزش كند و گرچه مشركان خوش ندارند - درود خدا بر او و آلش باد.
اى مردم به راستى كه دنيا خانه (ماندنى و) قرار گاه نباشد، و همانا شما در اين دنيا همانند كاروانى هستيد كه براى استراحت دمادم صبح باراندازند و شترانرا بخوابانند سپس برخاسته و كوچ كنند، سبكبار (يا شتابان ) بدنيا در آيند و سبكبار (يا شتابان ) بروند، از رفتن چاره ندارند، و نه بدانچه به جاى گذارده اند راه بازگشتى دارند، آنانرا بشتاب واداشتند آنان نيز شتافتند، (ولى ) آنها دل به دنيا بستند و مهيا(ى رفتن به آن سراى ) نشدند تا وقتى كه گلوگاهشانرا گرفتند و به خانه مردمى رسيدند كه خامه هاشان خشكيده (و قدرت و نيروشان از دست رفته ) و از بيشتر آنان نه خبرى و نه اثرى به جاى مانده ، اندكى در دنيا درنگ كردند و شتابان بسراى آخرت شتافتند، و شماها در خانه هاى ايشان در آمديد و بر آثار ايشان گام زنيد، مركبها شما را به خوبى برانند، راهى كه نه خستگى دارد و نه سستى ، روز شما بدنهاتانرا با رنج و تعب به پيش راند و شبتان جانهاتانرا با خود برد، و شما (و وضعتان ) نماينده و حاكى حال (و وضع ) آنها گشته ايد و راهى را كه پيش گرفته ايد نمونه آنهائيد، زندگى اينجهان شما را نفريبد كه به راستى شما در اينجهان مسافرانى تازه وارديد و مرگ هم به شما وارد خواهد شد، پيكانهاى جان ستان خود را به سوى شما پرتاب كند و مركبهاى راهوارش گزارش كارهاى شما را به خانه ثواب و عقاب و پاداش و حساب مى رساند.
پس خدا رحمت كند آن بنده اى را كه نگران پروردگار خود باشد و از گناه كناره گيرد، و با خواهش دل بجنگد و آرزوى خود را دروغ بداند، آن بنده اى كه نفس سركش خود را به مهار تقوى و پرهيز كارى مهار كرده ، و با لگام ترس از پروردگار خود دهنه بر دهانش زده ، و مهارش را به سوى طاعت (و فرمانبردارى خدا) كشانده و با دهنه اى كه بر آن زده از نافرمانى بازش داشته ، (آن بنده اى كه ) ديده بروز معاد خود دوخته و هر آنى انتظار مرگ خود را دارد، هميشه در فكر و انديشه بسر مى برد، بى خوابى شبش را طولانى و دراز، و از ماندن در دنيا خسته و روگردان است ، كوشا براى سفر آخرت و مراقب آنجا است .
آن بنده اى كه صبر و بردبارى را مركب (و وسيله ) نجات خويش ، و تقوى و پرهيزكارى را توشه روز مرگ و درمان دردهاى سوزان درونيش ساخته ، و بدينجهت (از گذشتگان ) پند گرفته ، و خود را (به آنها) سنجيده ، و در دنيا و مردم را واگذاشته ، براى فهم حقايق دين و پابرجا شدن (در طريقه آئين ) دانش آموزد و دلش از ياد روز رستاخيز سنگين بار گشته و (از اين رو) بستر خواب را درهم پيچيده و از بالش استراحت دورى گزيده ، بر سر پا ايستاده و در (خرقه و) عباى خويش خزيده ، براى خداى عزوجل خاشع و فروتن گشته ، ميان صورت و دو كف دستش (در نهادن بر خاك مذلت و خوارى ) نوبت گذارده .
در نهان برابر پروردگارش خاشع است ، اشگش ريزان و دلش لرزان و سيلاب سرشگ از ديده اش ريزان است ، از ترس خدا بندهاى تنش مى لرزد، شوق و رغبتش در آنچه نزد خدا است بسيار و هراسش از او سخت است ، در كار زندگى به اندازه گذران خوشنود و آنچه را (از كارهاى نيك ) آشكار سازد كمتر است از آنچه پوشيده دارد، و (در مقام صحبت و اظهار فضل و علم ) به كمتر از آنچه مى داند اكتفا كند.
اينهايند وديعه هاى خدا (و سپرده هايش ) در بلاد و شهرها كه خدا بوسيله آنها بلا را از بندگانش دور سازد، اگر يكى از آنها خداى را براى انجام كارى سوگند دهد خداوند آن را انجام دهد يا به كسى نفرين كند خداوند ياريش كند، راز او را بشنود (و بدان دل دهد) و دعايش را مستجاب گرداند، خداوند سرانجام (كار و پيروزى ) را براى تقوى و پرهيزكارى مقرر داشته و بهشت را ماءوى و مسكن پرهيزكاران قرار داده است ، خواسته آنها در آنجا بهترين خواسته ها است (و آن اين است كه هرگاه چيزى خواهند بگويند): 0 سبحانك اللهم ) (يعنى منزهى تو خدايا) مولاشان آنها را دعوت كرده بدانچه به آنها عطا فرموده (و آخرين خواسته شان در آنجا اين است كه (گويند) ستايش خاص خدا پروردگار جهانيان است ). ))
خُطْبَةٌ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع
عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ الْمُؤَدِّبُ وَ غَيْرُهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِى الْحَارِثِ الْهَمْدَانِيِّ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِى جَعْفَرٍ ع قَالَ خَطَبَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الْخَافِضِ الرَّافِعِ الضَّارِّ النَّافِعِ الْجَوَادِ الْوَاسِعِ الْجَلِيلِ ثَنَاؤُهُ الصَّادِقَةِ أَسْمَاؤُهُ الْمُحِيطِ بِالْغُيُوبِ وَ مَا يَخْطُرُ عَلَى الْقُلُوبِ الَّذِى جَعَلَ الْمَوْتَ بَيْنَ خَلْقِهِ عَدْلًا وَ أَنْعَمَ بِالْحَيَاةِ عَلَيْهِمْ فَضْلًا فَأَحْيَا وَ أَمَاتَ وَ قَدَّرَ الْأَقْوَاتَ أَحْكَمَهَا بِعِلْمِهِ تَقْدِيراً وَ أَتْقَنَهَا بِحِكْمَتِهِ تَدْبِيراً إِنَّهُ كَانَ خَبِيراً بَصِيراً هُوَ الدَّائِمُ بِلَا فَنَاءٍ وَ الْبَاقِى إِلَى غَيْرِ مُنْتَهًى يَعْلَمُ مَا فِى الْأَرْضِ وَ مَا فِى السَّمَاءِ وَ مَا بَيْنَهُمَا وَ مَا تَحْتَ الثَّرَى أَحْمَدُهُ بِخَالِصِ حَمْدِهِ الْمَخْزُونِ بِمَا حَمِدَهُ بِهِ الْمَلَائِكَةُ وَ النَّبِيُّونَ حَمْداً لَا يُحْصَى لَهُ عَدَدٌ وَ لَا يَتَقَدَّمُهُ أَمَدٌ وَ لَا يَأْتِى بِمِثْلِهِ أَحَدٌ أُومِنُ بِهِ وَ أَتَوَكَّلُ عَلَيْهِ وَ أَسْتَهْدِيهِ وَ أَسْتَكْفِيهِ وَ أَسْتَقْضِيهِ بِخَيْرٍ وَ أَسْتَرْضِيهِ وَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ أَرْسَلَهُ بِالْهُدَى وَ دِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ الدُّنْيَا لَيْسَتْ لَكُمْ بِدَارٍ وَ لَا قَرَارٍ إِنَّمَا أَنْتُمْ فِيهَا كَرَكْبٍ عَرَّسُوا فَأَنَاخُوا ثُمَّ اسْتَقَلُّوا فَغَدَوْا وَ رَاحُوا دَخَلُوا خِفَافاً وَ رَاحُوا خِفَافاً لَمْ يَجِدُوا عَنْ مُضِيٍّ نُزُوعاً وَ لَا إِلَى مَا تَرَكُوا رُجُوعاً جُدَّ بِهِمْ فَجَدُّوا وَ رَكَنُوا إِلَى الدُّنْيَا فَمَا اسْتَعَدُّوا حَتَّى إِذَا أُخِذَ بِكَظَمِهِمْ وَ خَلَصُوا إِلَى دَارِ قَوْمٍ جَفَّتْ أَقْلَامُهُمْ لَمْ يَبْقَ مِنْ أَكْثَرِهِمْ خَبَرٌ وَ لَا أَثَرٌ قَلَّ فِى الدُّنْيَا لَبْثُهُمْ وَ عُجِّلَ إِلَى الْآخِرَةِ بَعْثُهُمْ فَأَصْبَحْتُمْ حُلُولًا فِى دِيَارِهِمْ ظَاعِنِينَ عَلَى آثَارِهِمْ وَ الْمَطَايَا بِكُمْ تَسِيرُ سَيْراً مَا فِيهِ أَيْنٌ وَ لَا تَفْتِيرٌ نَهَارُكُمْ بِأَنْفُسِكُمْ دَءُوبٌ وَ لَيْلُكُمْ بِأَرْوَاحِكُمْ ذَهُوبٌ فَأَصْبَحْتُمْ تَحْكُونَ مِنْ حَالِهِمْ حَالًا وَ تَحْتَذُونَ مِنْ مَسْلَكِهِمْ مِثَالًا فَلَا تَغُرَّنَّكُمُ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا فَإِنَّمَا أَنْتُمْ فِيهَا سَفْرٌ حُلُولٌ الْمَوْتُ بِكُمْ نُزُولٌ تَنْتَضِلُ فِيكُمْ مَنَايَاهُ وَ تَمْضِى بِأَخْبَارِكُمْ مَطَايَاهُ إِلَى دَارِ الثَّوَابِ وَ الْعِقَابِ وَ الْجَزَاءِ وَ الْحِسَابِ فَرَحِمَ اللَّهُ امْرَأً رَاقَبَ رَبَّهُ وَ تَنَكَّبَ ذَنْبَهُ وَ كَابَرَ هَوَاهُ وَ كَذَّبَ مُنَاهُ امْرَأً زَمَّ نَفْسَهُ مِنَ التَّقْوَى بِزِمَامٍ وَ أَلْجَمَهَا مِنْ خَشْيَةِ رَبِّهَا بِلِجَامٍ فَقَادَهَا إِلَى الطَّاعَةِ بِزِمَامِهَا وَ قَدَعَهَا عَنِ الْمَعْصِيَةِ بِلِجَامِهَا رَافِعاً إِلَى الْمَعَادِ طَرْفَهُ مُتَوَقِّعاً فِى كُلِّ أَوَانٍ حَتْفَهُ دَائِمَ الْفِكْرِ طَوِيلَ السَّهَرِ عَزُوفاً عَنِ الدُّنْيَا سَأَماً كَدُوحاً لاِخِرَتِهِ مُتَحَافِظاً امْرَأً جَعَلَ الصَّبْرَ مَطِيَّةَ نَجَاتِهِ وَ التَّقْوَى عُدَّةَ وَفَاتِهِ وَ دَوَاءَ أَجْوَائِهِ فَاعْتَبَرَ وَ قَاسَ وَ تَرَكَ الدُّنْيَا وَ النَّاسَ يَتَعَلَّمُ لِلتَّفَقُّهِ وَ السَّدَادِ وَ قَدْ وَقَّرَ قَلْبَهُ ذِكْرُ الْمَعَادِ وَ طَوَى مِهَادَهُ وَ هَجَرَ وِسَادَهُ مُنْتَصِباً عَلَى أَطْرَافِهِ دَاخِلًا فِى أَعْطَافِهِ خَاشِعاً لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ يُرَاوِحُ بَيْنَ الْوَجْهِ وَ الْكَفَّيْنِ خَشُوعٌ فِى السِّرِّ لِرَبِّهِ لَدَمْعُهُ صَبِيبٌ وَ لَقَلْبُهُ وَجِيبٌ شَدِيدَةٌ أَسْبَالُهُ تَرْتَعِدُ مِنْ خَوْفِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَوْصَالُهُ قَدْ عَظُمَتْ فِيمَا عِنْدَ اللَّهِ رَغْبَتُهُ وَ اشْتَدَّتْ مِنْهُ رَهْبَتُهُ رَاضِياً بِالْكَفَافِ مِنْ أَمْرِهِ يُظْهِرُ دُونَ مَا يَكْتُمُ وَ يَكْتَفِى بِأَقَلَّ مِمَّا يَعْلَمُ أُولَئِكَ وَدَائِعُ اللَّهِ فِى بِلَادِهِ الْمَدْفُوعُ بِهِمْ عَنْ عِبَادِهِ لَوْ أَقْسَمَ أَحَدُهُمْ عَلَى اللَّهِ جَلَّ ذِكْرُهُ لَأَبَرَّهُ أَوْ دَعَا عَلَى أَحَدٍ نَصَرَهُ اللَّهُ يَسْمَعُ إِذَا نَاجَاهُ وَ يَسْتَجِيبُ لَهُ إِذَا دَعَاهُ جَعَلَ اللَّهُ الْعَاقِبَةَ لِلتَّقْوَى وَ الْجَنَّةَ لِأَهْلِهَا مَأْوًى دُعَاؤُهُمْ فِيهَا أَحْسَنُ الدُّعَاءِ سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ دَعَاهُمُ الْمَوْلَى عَلَى مَا آتَاهُمْ وَ آخِرُ دَعْوَاهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ
