بَابٌ آخَرُ مِنْهُ وَ فِيهِ زِيَادَةُ وُقُوعِ التَّكْلِيفِ الْأَوَّلِ
1- أَبـُو عـَلِيٍّ الْأَشـْعـَرِيُّ وَ مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبـَانِ بـْنِ عُثْمَانَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِى جَعْفَرٍ ع قَالَ لَوْ عَلِمَ النَّاسُ كَيْفَ ابْتِدَاءُ الْخَلْقِ مَا اخـْتـَلَفَ اثـْنـَانِ إِنَّ اللَّهَ عـَزَّ وَ جـَلَّ قـَبـْلَ أَنْ يـَخْلُقَ الْخَلْقَ قَالَ كُنْ مَاءً عَذْباً أَخْلُقْ مِنْكَ جـَنَّتـِى وَ أَهـْلَ طـَاعـَتـِى وَ كـُنْ مـِلْحـاً أُجـَاجـاً أَخـْلُقْ مـِنـْكَ نَارِى وَ أَهْلَ مَعْصِيَتِى ثُمَّ أَمَرَهُمَا فـَامـْتـَزَجـَا فـَمـِنْ ذَلِكَ صـَارَ يَلِدُ الْمُؤْمِنُ الْكَافِرَ وَ الْكَافِرُ الْمُؤْمِنَ ثُمَّ أَخَذَ طِيناً مِنْ أَدِيمِ الْأَرْضِ فـَعـَرَكـَهُ عـَرْكـاً شَدِيداً فَإِذَا هُمْ كَالذَّرِّ يَدِبُّونَ فَقَالَ لِأَصْحَابِ الْيَمِينِ إِلَى الْجَنَّةِ بـِسـَلَامٍ وَ قـَالَ لِأَصـْحـَابِ الشِّمـَالِ إِلَى النَّارِ وَ لَا أُبـَالِى ثـُمَّ أَمَرَ نَاراً فَأُسْعِرَتْ فَقَالَ لِأَصـْحـَابِ الشِّمـَالِ ادْخـُلُوهـَا فـَهـَابـُوهَا فَقَالَ لِأَصْحَابِ الْيَمِينِ ادْخُلُوهَا فَدَخَلُوهَا فَقَالَ كـُونـِى بـَرْداً وَ سَلَاماً فَكَانَتْ بَرْداً وَ سَلَاماً فَقَالَ أَصْحَابُ الشِّمَالِ يَا رَبِّ أَقِلْنَا فَقَالَ قـَدْ أَقـَلْتـُكـُمْ فـَادْخـُلُوهـَا فـَذَهـَبـُوا فـَهـَابـُوهـَا فـَثَمَّ ثَبَتَتِ الطَّاعَةُ وَ الْمَعْصِيَةُ فَلَا يَسْتَطِيعُ هَؤُلَاءِ أَنْ يَكُونُوا مِنْ هَؤُلَاءِ وَ لَا هَؤُلَاءِ مِنْ هَؤُلَاءِ
اصول كافى ج : 3 ص : 9 رواية :1
ترجمه روايت شريفه :
امام باقر (ع ) فرمود: اگر مردم بدانند، آغاز آفرينش چگونه بوده دو تن با يكديگر (در امر دين ) اختلاف نكنند. همانان خداى عزوجل پيش از آنكه مخلوق را بيافريند، فرمود: آبى گوارا پديد آى ، تا از تو بهشت و اهل طاعت خود را بيافرينم ، و آبى شور و تلخ پديد آى تـا از تـو دوزخ و اهـل مـعـصـيـتـم را بـيـافرينم ، سپس بآندو دستور فرمود تا آميخته شدند، از اينجهت است كه مؤ من كافر زايد و كافر مؤ من .
آنگاه گلى را از صفحه زمين بر گرفت و آنرا بشدت مالش داد، بنا گاه مانند مور بجنبش در آمـدنـد سـپـس بـاصـحـاب يـمـيـن فـرمـود: بـسـلامـت بـسـوى بـهـشـت و بـاصـحـاب شمال فرمود: بسوى دوزخ و باكى هم ندارم . آنگاه امر فرمود تا آتشى افروخته گشت و بـاصـحـاب شـمـال فـرمـود: در آن داخـل شـويـد، از آن تـرسـيـدنـد و پرهيز كردند، سپس بـاصـحاب يمين فرمود: داخل شويد: آنها داخل شدند، پس فرمود: سرد و سلامت باش آتش سرد و سلامت شد. اصحاب شد. اصحاب شمال گفتند: پروردگارا از لغزش ما در گذر و از نـو بـگـيـر، فـرمود: از نو گرفتم ، داخل شويد، ايشان برفتند و باز ترسيدند، در آنجا فرمانبردارى و نافرمانى پابرجا گشت ، پس نه ايندسته توانند از آنها باشند و نه آنها توانند از اينها باشند.
شرح :
گـويـا مـرا از آب و خـاك مـاده ايـسـتـكـه اسـتـعـداد قـبـول اشـكال مختلف دارد و نيز اين دو ماده در سرشت و خلقت انسان تركيب شده و مقصود از صـفـحـه زمـيـن ، مـركـز روئيـدن غـذاى انـسـانـسـت كـه نـطـفـه از آن حـاصـل شـود، و مقصود از مالش گل امتزاج و اختلاط مواد اوليه تركيب انسانست ، بنحويكه مـزاج انـسـان پـيـدا شـود و مستعد حيات گردد، و آميختن شور و شيرين بيكديگر، كنايه از امـتـزاج خـيـر و شـر و عـقـل و شـهـوت در سـرشـت انـسـانـسـت . از ايـنـرو بـا كـمـال ارتـبـاط و عـلاقـه ايـكـه پـدر بـا پـسـر دارد، گـاهـى پـدر تـابـع عـقـل و هـدايـتـها شود و پسر پيرو شهوات و وسواس گردد و يا بر عكس . اما راجع بعالم ذر، در احاديث آينده توضيح بيشترى بيان ميشود.
عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ أَنَّ رَجُلًا سَأَلَ أَبَا جـَعـْفـَرٍ ع عـَنْ قَوْلِ اللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنِى آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلى أَنْفُسِهِمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّكُمْ قالُوا بَلى إِلَى آخِرِ الْآيَةِ فَقَالَ وَ أَبُوهُ يَسْمَعُ ع حَدَّثَنِى أَبـِى أَنَّ اللَّهَ عـَزَّ وَ جـَلَّ قـَبَضَ قَبْضَةً مِنْ تُرَابِ التُّرْبَةِ الَّتِى خَلَقَ مِنْهَا آدَمَ ع فَصَبَّ عـَلَيـْهـَا الْمـَاءَ الْعـَذْبَ الْفـُرَاتَ ثُمَّ تَرَكَهَا أَرْبَعِينَ صَبَاحاً ثُمَّ صَبَّ عَلَيْهَا الْمَاءَ الْمَالِحَ الْأُجـَاجَ فـَتـَرَكـَهـَا أَرْبـَعـِيـنَ صـَبـَاحاً فَلَمَّا اخْتَمَرَتِ الطِّينَةُ أَخَذَهَا فَعَرَكَهَا عَرْكاً شَدِيداً فـَخـَرَجـُوا كـَالذَّرِّ مـِنْ يـَمـِيـنـِهِ وَ شِمَالِهِ وَ أَمَرَهُمْ جَمِيعاً أَنْ يَقَعُوا فِى النَّارِ فَدَخَلَ أَصْحَابُ الْيَمِينِ فَصَارَتْ عَلَيْهِمْ بَرْداً وَ سَلَاماً وَ أَبَى أَصْحَابُ الشِّمَالِ أَنْ يَدْخُلُوهَا
اصول كافى ج : 3 ص : 10 رواية : 2
ترجمه روايت شريفه :
زراه گـويـد: مـردى از امـام بـاقـر (ع ) دربـاره ايـن آيه پرسيد: (((چون پروردگارت از فـرزندان آدم ، از پشتهايشان ، نژادشان را بر گرفت و آنها را بر خودشان گواه ساخت كـه مـگـر مـن پروردگار شما نيستم ؟ گفتند: چراـ تا آخر آيه 172 سوره 7 ـ) حضرت در حالى كه پدرش ميشنيد پاسخ داد.
پدرم بمن حديث فرمود كه : خداى عزوجل يك مشت از خاك زمينيكه آدم (ع ) را از آن آفريد بر گـرفـت و آب گـواراى فـرات ((2)) بـر آن بـريـخـت ، و آنـرا چـهـل صـبـاح بـحـال خـود گـذاشـت ، سـپـس بـر آن آب شـور و تـلخ ريـخـت و چـهـل صـبـاح ديگر وا گذاشت . چن آن گل خمير شد، آنرا بر گرفت و بشدت ماليد، آنگاه آدمـيـان مـانـنـد مـور از راست و چپش بجنبش در آمدند، بهمگى دستور فرمود بآتش در آيند، اصـحـاب يـمـيـن داخـل شـدنـد و آتـش بـر آنـهـا سـرد و سـلامـت گـشـت و اصـحـاب شمال از داخل شدن سرپيچى كردند.
شرح :
درباره عالم ذر و اقرار گرفتن از مردم ، بعضى از دانشمندان بظهور روايتى كه از عـمـر رسـيـده جـمـود كـرده و گـفـتـه انـد: چـون خـدايـتـعـالى آدم را آفـريـد، نـسـل او را مـانـنـد مـورچـگـان از پـشـتـش در آورد و آنـهـا را زنـده سـاخـت و عـقـل و شـعـور داد و سـپـس از آنـهـاپـرسـيد. و برخى گفته اند: خدايتعالى در خلقت انسان دلائلى بـراى ربوبيت خود قرار داده و عقول ايشان را چنان رهبرى فرموده كه اگر بطبع و فـطـرت خـود بـيـنـديـشـنـد، بربوبيتش اقرار كنند. و دسته ئى گفته اند: اين اقرار و اعـتـراف بـلسـان قـابـليـت واسـتـعـداد جـواهـر و ذوات آنـهـاسـت مـانـنـد آيـه شـريـفـه :فـقـال لهـا و للارض ائتـيـهـا طـوعـا و كـرهـا، قـالتـا اءتـيـنـا طـائعـيـن و بـرخـى احـتمال داده اند كه اين اقرار بلسان ملكوتى بوده ، مانند يسبح لله ما فى السموات و ما فى الارض
عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عـَنْ أَبِيهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمَّا أَرَادَ أَنْ يَخْلُقَ آدَمَ ع أَرْسَلَ الْمَاءَ عَلَى الطِّينِ ثُمَّ قَبَضَ قَبْضَةً فَعَرَكَهَا ثُمَّ فَرَّقَهَا فِرْقَتَيْنِ بِيَدِهِ ثُمَّ ذَرَأَهُمْ فـَإِذَا هـُمْ يـَدِبُّونَ ثُمَّ رَفَعَ لَهُمْ نَاراً فَأَمَرَ أَهْلَ الشِّمَالِ أَنْ يَدْخُلُوهَا فَذَهَبُوا إِلَيْهَا فَهَابُوهَا فَلَمْ يَدْخُلُوهَا ثُمَّ أَمَرَ أَهْلَ الْيَمِينِ أَنْ يَدْخُلُوهَا فَذَهَبُوا فَدَخَلُوهَا فَأَمَرَ اللَّهُ جَلَّ وَ عَزَّ النَّارَ فـَكَانَتْ عَلَيْهِمْ بَرْداً وَ سَلَاماً فَلَمَّا رَأَى ذَلِكَ أَهْلُ الشِّمَالِ قَالُوا رَبَّنَا أَقِلْنَا فَأَقَالَهُمْ ثُمَّ قـَالَ لَهـُمُ ادْخـُلُوهَا فَذَهَبُوا فَقَامُوا عَلَيْهَا وَ لَمْ يَدْخُلُوهَا فَأَعَادَهُمْ طِيناً وَ خَلَقَ مِنْهَا آدَمَ ع وَ قـَالَ أَبـُو عـَبْدِ اللَّهِ ع فَلَنْ يَسْتَطِيعَ هَؤُلَاءِ أَنْ يَكُونُوا مِنْ هَؤُلَاءِ وَ لَا هَؤُلَاءِ أَنْ يَكُونُوا مـِنْ هـَؤُلَاءِ قـَالَ فـَيَرَوْنَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص أَوَّلُ مَنْ دَخَلَ تِلْكَ النَّارَ فَذَلِكَ قَوْلُهُ جَلَّ وَ عَزَّ قُلْ إِنْ كانَ لِلرَّحْمنِ وَلَدٌ فَأَنَا أَوَّلُ الْعابِدِينَ
اصول كافى ج : 3 ص : 11 رواية : 3
ترجمه روايت شريفه :
امـام صادق (ع ) فرمود: چون خداى عز وجل اراده فرمود آدم را بيافريند، آب را بسوى خاك ارسـال داشـت ، سـپـس مشتى بر گرفت و آنرا بماليد، آنگاه آنرا با دست قدرت خود، دو نـيـمـه سـاخـت ، و بـشـر را بـيافريد، ناگاه بجنبش در آمدند، سپس براى آنها آتشى بر افـروخـت و بـاهـل شـمـال دسـتـور داد، داخـلش شـونـد، آنـهـا بسويش رفتند و ترسيدند. و داخـل نـشـدنـد آنـگـاه بـاهـل يـمـيـن دسـتـور داد، داخـلش شـونـد، آن هـا بـرفـتـنـد و داخـل شـدنـد، خـداى عـزوجـل بـه آتـش امـر فـرمـود تـا بـر آنـها سرد و سلامت گشت . چون اهـل شـمـال چنان ديدند، گفتند: پروردگارا از ما در گذر و تجديد كن ، خدا تجديد كرد و بـانـهـا فـرمـود: بـه آتـش در آئيـد. آنـهـا رفـتـنـد و كـنـارش ايـسـتـادنـد و داخل نگشتند،
خدا ايشان را بطينت اول بر گردانيد و از آن طينت آدم (ع ) را آفريد.
امام صادق (ع ) فرمود از اينرو اينها نتوانند از آنها شوند و آنها نتوانند از اينها گردند. از ايـنـجـهـت (اهـل بـيـت عـليـهـم السـلام ) عـقـيـده دارنـد كـه رسـولخـدا صـلى الله عـليـه و آل نـخـسـتـيـن كـس بـود كـه داخـل آن آتـش شـد، و از ايـن بـا بـسـت قـول خـداى جـل و عـز:(((بـگـو اگر براى خداى رحمان فرزندى بود، من نخستين پرستنده بودم 81 سوره 43 ـ).
توضيح :
چون پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله نخستين كس بود كه در ميان تمام افراد بشر فرمان خدا برد و بآتش در آمد، پس اگر خدا رافرزندى ميبود. آنحضرت نخستين پرستنده و تـعـظـيـم كـنـنـده آن فـرزنـد مـيـبودو ديگران در پرستش فرزند خدا بر آنحضرت پيش نـمـيـافـتـادنـد، و چـون آنـحضرت كسى را بعنوان فرزند خدا نميپرستد، معلوم ميشود او را فرزندى نيست .
