امام صادق (ع ) فرمود:
ربوبيّت ، كُنِه عبوديّت است ، پس آنچه كه در عبوديّت يافت نشود، در ربوبيّت يافت شود وآنچه را كه از ربوبيّت نشناسى ، در عبوديّت به دست آيد.
خداوند تعالى مى فرمايد:
(به زودى نشانه هامان در آفاق وانفسشان را بدانان بنمايانيم تا بر آنان آشكار شود كه او حق است ، وآيا خدايت را كفايت نكند كه بر هر چيزى گواه است )؛ يعنى او در همه جا حاضر است وچيزى از او پنهان نماند.
وتفسير عبوديت ، گذشتن از چيزهايى است كه موجب مى شود كه نفس از خواست وهوايش منع شود وبر آنچه كه خوش ندارد مجبور گردد.
وكليد آن ، ترك آسايش وميل به گوشه گيرى وعزلت است وراهى است براى اظهار نياز به درگاه خداى متعال .
رسول خدا (ص ) فرموده است :
خداوند را به گونه اى بندگى كن كه گويى او را مى بينى واگر او را نمى بينى ، او تو را مى بيند.
كلمه (عبد) از سه حرف فراهم آمده كه هر يك را مفهومى است :
(ع ) و(ب ) و(د).
1 (عين ) علم (شناخت ) او نسبت به خدا؛
2 (باء) بون (دورى ) او از غير خدا؛
3 (دال ) دنّو (نزديك شدن ) او به خداوند، بدون هيچ مانعى .
همچنين امام صادق (ع ) فرمود:
O معاملات را اصولى است چهارگانه :
1 معامله با خدا؛
2 معامله با نفس ؛
3 معامله با خلق ؛
4 معامله با دنيا؛
O اما اصول معامله با خداى تعالى ، هفت چيز است :
1 اداى حقّ خدا؛
2 رعايت حدود او؛
3 شكر بر عطاى او؛
4 رضا به قضاى او؛
5 صبر بر بلاى او؛
6 بزرگ داشتن حرمت او؛
7 شتافتن به ديدار او.
O واصول معامله با نفس هفت است :
1 ترس از فريب نفس ؛
2 كوشش در راه جهاد با نفس ؛
3 تحمل آزارى كه از مردم به انسان رسد؛
4 رياضت (در راه بندگى )؛
5 صداقت واخلاص در كارها ودورى از كژى ؛
6 دور ساختن نفس از آنچه دوست دارد؛
7 در تحصيل دانش ، آن را به تحمل سختى واداشتن .
O واصول معامله با خلق ، بر هفت است :
1 بردبارى در ناملايمات ؛
2 گذشت ؛
3 فروتنى ؛
4 بخشش ؛
5 خيرخواهى ؛
6 عدالت وانصاف .
O واصول معامله با دنيا هفت چيز است :
1 رضامندى به اندك ؛
2 ايثار به آنچه موجود است ؛
3 نخواستن آنچه در دسترس نباشد؛
4 بيزارى از افزون طلبى ؛
5 زهدطلبى ؛
6 شناخت آفات دنيا؛
7 ترك شهوات ورياست .
پس ، چون اين صفات در كسى جمع شود، محققا صاحبش از خاصّان خدا وبندگان مقرّب واولياى راستين وى شود.
الباب المائة ، (فى حقيقة العبوديّة )
قال الصّادق عليه السّلام :
العبوديّة جوهرة كنهها الرّبوبيّة ، فما فقد من العبوديّة وجد فى الرّبوبيّة ، وما خفى عن الرّبوبيّة اصيب فى العبوديّة .
قال اللّه تعالى : (سنريهم آياتنا فى الافاق وفى انفسهم حتّى يتبيّن لهم انّه الحقّ او لم يكف بربّك انّه على كلّ شى ء شهيد).(89)
اى موجود فى غيبتك وفى حضرتك .
وتفسير العبوديّة بذل الكلّ، وسبب ذلك منع النّفس عمّا تهوى ، وحملها على ما تكره ، ومفتاح ذلك ترك الرّاحة وحبّ العزلة ، وطريقه الافتقار الى اللّه تعالى .
قال النّبىّ صلّى اللّه عليه وآله : اعبد اللّه كانّك تراه ، فان لم تكن تراه فانّه يراك .
وحروف العبد ثلاثة : (ع ) و (ب ) و (د).
فالعين علمه باللّه ؛
والباء بونه عمّن سواه ؛
والدّال دنوّه من اللّه تعالى بلا كيف ولاحجاب .
قال الصّادق عليه السّلام اءيض !:
O اصول المعاملات تقع على اربعة اوجه :
معاملة اللّه ، ومعاملة النّفس ، ومعاملة الخلق ، ومعاملة الدّنيا، وكلّ وجه منها منقسم على سبعة اركان .
O امّا اصول معاملة اللّه تعالى فسبعة اشياء:
اداء حقّه ، وحفظ حدّه ، وشكر عطائه ، والرّضا بقضائه ، والصّبر على بلائه ، وتعظيم حرمته ، والشّوق اليه .
O واصول معاملة النّفس سبعة :
الخوف ، والجهد، وحمل الاذى ، والرّياضة ، وطلب الصّدق والاخلاص ، واخراجها من محبوبها، وربطها فى الفقه .
O واصول معاملة الخلق سبعة :
الحلم ، والعفو، والتّواضع ، والسّخاء، والشّفقة ، والنّصح ، والعدل والانصاف .
O واصول معاملة الدّنيا سبعة :
الرّضا بالدّون ، والايثار بالموجود، وترك طلب المفقود، وبغض الكثرة ، واختيار الزّهد، ومعرفة آفاتها، ورفض شهواتها مع رفض الرّياسة .
فاذا حصلت هذه الخصال بحقّها فى نفس ، فهو من خاصّة اللّه وعباده المقرّبين واوليائه حقّا.
