معاد در قرآن - 38
حساب همه بندگان با هم و با سرعت انجام مى گيرد. در آيات متعدد قرآن بدين مطلب تصريح شده است:
ـ «اينان از آنچه كسب كرده اند بهره مى برند و خدا با سرعت به حساب مى رسد.» (1)
ـ «هر كس به آيات خدا كفر بورزد خدا به حسابها با سرعت رسيدگى مى كند.» (2)
ـ «اينان نزد پروردگارشان پاداش نيك دارند همانا كه خدا سريع الحساب است.» (3)
1. بقره (2) آيه 202: «أُولـئِكَ لَهُمْ نَصِـيبٌ مِمّا كَسَبُوا وَاللّهُ سَرِيعُ الحِسابِ».
2. آل عمران (3) آيه 19: «وَمَنْ يَكْفُرْ بِآياتِ اللّهِ فَإِنَّ اللّهَ سَرِيعُ الحِسابِ».
3. همان، آيه 199: «أُولـئِكَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ إِنَّ اللّهَ سَرِيعُ الحِسابِ».
ـ «پرهيزگار باشيد همانا كه خدا سريع الحساب است.» (1)
ـ «خدا حكم مى كند و حكم او فسخ نمى شود و او با سرعت به حساب بندگان مى رسد.» (2)
ـ «تا خدا هر كس را بدان چه عمل كرده پاداش دهد، همانا خدا سريع الحساب است.» (3)
ـ «آن روز هر كس را به همان چيز كه كسب كرده جزا مى دهند و به كسى ستم نمى شود. همانا كه زود به حساب بندگان مى رسد.» (4)
ـ «سپس به سوى خدا، مولاى حقيقى خويش باز گردانيده شوند، بدانيد كه حكم از خداست و او سريعترين حسابگران است.» (5)
از اين قبيل آيات استفاده مى شود كه خداى متعال با سرعت به همه اعمال كوچك و بزرگ بندگان رسيدگى مى كند و تكليفشان روشن مى گردد.
علامه طباطبائى در ذيل همين آيات و در توجيه سرعت حسابرسى خداى متعال به چند نكته مهم اشاره كرده است:
1. خداى متعال به كليه اعمال بندگان، كوچك وبزرگ، ريز و درشت، متقدم و متأخر علم حضورى دارد؛
2. عين اعمال نيك و بد بندگان ثبت مى شود و باقى مى ماند و به صورت ديگرى تبديل مى گردد، و همينها پاداش و جزاى بندگان خواهند بود؛
3. در دنيا و بعد از هر عمل نيك يا بدى جزاى آن به بندگان داده مى شود و حسابش براى خداى متعال روشن است، ولى ظرف ظهور آن براى خود بندگان قيامت مى باشد. (1)
1. مائده (5) آيه 4: «وَاتَّقُوا اللّهَ إِنَّ اللّهَ سَرِيعُ الحِسابِ».
2. رعد (13) آيه 41: «وَاللّهُ يَحْكُمُ لا مُعَـقِّبَ لِحُكْمِهِ وَهُوَ سَرِيعُ الحِسابِ».
3. ابراهيم (14) آيه 51 : «لِـيَجْزِىَ اللّهُ كُلَّ نَفْسٍ ما كَسَبَتْ إِنَّ اللّهَ سَرِيعُ الحِسابِ».
4. مؤمن (40) آيه 17: «اَلـْيَوْمَ تُجْزى كُلُّ نَفْسٍ بِما كَسَبَتْ لا ظُلْمَ اليَوْمَ إِنَّ اللّهَ سَرِيعُ الحِسابِ».
5. انعام (6) آيه 62 : «ثُمَّ رُدُّوا إِلَى اللّهِ مَوْلاهُم الحَقِّ أَلا لَهُ الحُكْمُ وَهُوَ أَسْرَعُ الحاسِبِـينَ».
شخصى از اميرالمؤمنين عليهالسلام سئوال كرد: خداى متعال چگونه به حساب بندگان رسيدگى مى كند در حالى كه بسيار زياد هستند؟ فرمود: «چنان كه با همين كثرت به آنها روزى مى رساند. عرض كرد: چگونه به حساب آنها مىرسد در حالى كه او را نمىبينند؟ فرمود: چنان كه به آنها روزى مى دهد در حالى كه او را مشاهده نمى كنند.» (2)
در توضيح حديث مى توان چنين گفت: رزق عبارت است از چيزهايى كه انسان در ادامه حيات و سلامت و رفاه خويش بدانها نياز دارد مانند انواع خوراكى ها، آب،پوشاك، نور، انرژى، هوا، دارو و... خدا به انسان رزق و روزى مى دهد؛ بدين معنا كه در نظام آفرينش به نياز انسانها عنايت داشته همه علل و عوامل رزق انسان را پيشبينى كرده و آفريده و ابزار بهره گيرى از آنها را در وجود او نهاده است. فعل و ايجاد خدا دفعى است و تدريج ندارد، ولى روزى گرفتن انسانها تدريجى و زمانى است. چنان نيست كه در روزى رساندن به هر يك از انسانها نياز به عنايت و اراده جديد باشد.
1. الميزان، ج15، ص132 و ج12، ص91.
2. بحارالأنوار، ج7، ص271: سئل عليّ عليهالسلام : كيف يحاسب اللّه الخلق على كثرتهم؟ فقال: «كما يرزقهم على كثرتهم». قيل: كيف يحاسبهم و لا يرونه؟ قال: «كما يرزقهم و لا يرونه».
خدا خالق زمان و مكان است؛ چنان كه ذات مقدسش نياز به زمان و مكان ندارد، فعلش نيز تدريجى و زمانى نيست: «وَما أَمْرُ السّاعَةِ إِلاّ كَلَمْحِ البَصَرِ أَوْ هُوَ أَقْرَبُ».
در مورد حساب بندگان نيز همين گونه است. خداى متعال به همه اعمال بندگان علم حضورى دارد، حساب و نتيجه هاى اعمالشان بر او روشن است و نيازى به حساب تك تك آنها وجود ندارد، گرچه ثمره آن براى بندگان در قيامت آشكار مى گردد.
منبع : معاد در قرآن
نویسنده : آیت الله امینی
