معاد در قرآن - 51
در قرآن كريم چند دسته مردم به عذاب دوزخ تهديد شده اند:
دسته اول، كافران: كسانى كه به خدا و معاد و نبوت ايمان ندارند. قرآن مى گويد: «كسانى كه كافر شدند و آيات خدا را تكذيب كنند آنان اهل دوزخند و در آنجا جاودانه خواهند بود.» (2)
دسته دوم، مشركان: كسانى كه در پرستش، غير از خدا را شريك قرار مى دهند. قرآن مى فرمايد: «كافران اهل كتاب و نيز مشركان در آتش دوزخند، و براى هميشه در آنجا خواهند بود. اينان بدترين انسانها مى باشند.» (1)
1. همان، ص315.
2. بقره (2) آيه 39: «وَالَّذِينَ كَفَرُوا وَكَذَّبُوا بِآياتِنا أُولـئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِـيها خالِدُونَ».
دسته سوم، منافقان: كسانى كه در باطن ايمان ندارند ولى با زبان مدعى ايمان هستند و در جمع مؤمنان زندگى مى كنند. قرآن مى گويد: «خدا به مردان و زنان منافق و كافران وعده آتش دوزخ داده است و در آنجا جاودانه اند. همين برايشان بس است. خدا آنها را لعن كرده و در عذابى پايدار گرفتار خواهند شد.» (2)
در اين آيات به اين سه گروه وعده دوزخ داده شده به علاوه توقفشان را در دوزخ جاودانه و هميشگى معرفى كرده است. و در اين خصوص از كلمه «خالد» و «خلود» استفاده كرده است. اما بايد توجه داشته باشيم كه جاودانگى يكى از معانى خلود است، در لغت معانى ديگر نيز دارد.
راغب مىنويسد: «مخلد» در اصل به معناى چيزى است كه مدت درازى باقى بماند و به همين جهت به مردى كه موهايش دير سفيد شود مى گويند: رجل مخلد. سپس كلمه مخلد به طور استعاره استعمال شده براى كسى كه جاودانه باشد. (3)
1. بينة (98) آيه 6 : «إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الكِتابِ وَالمُشْرِكِـينَ فِى نارِ جَهَنَّمَ خالِدِينَ فِـيها أُولـئِك َ هُمْ شَرُّ البَرِيَّةِ».
2. توبه (9) آيه 68 : «وَعَدَ اللّهُ المُنافِقِـينَ وَالمُنافِقاتِ وَالكُـفّارَ نارَ جَـهَـنَّمَ خالِدِينَ فِـيها هِىَ حَسْبُـهُمْ وَلَعَنَهُمُ اللّهُ وَلَهُمْ عَذابٌ مُقِـيمٌ».
3. المفردات، ص154، ذيل كلمه خلد.
ابن اثير نيز در تفسير حديث حضرت على عليهالسلام كه فرموده «من دان لها و اخلد اليها» يعنى به دنيا اعتماد نمايد و ملازم آن باشد، خلود را به معناى «جاودانگى» آورده است. (1)
بنابراين، در اين كه كافران و مشركان و منافقان مدتى بسيار طولانى در دوزخ معذب خواهند بود ترديدى نيست، چون قرآن بدين مطلب تصريح دارد، اما اين كه جاودانه خواهند ماند محل ترديد است، مخصوصاً با توجه به دو نكته مهم: يكى اين كه تعذيب دوزخيان به منظور كينه توزى و انتقامجويى نيست، بلكه به هدف زدودن تاريكى ها و آلودگى هاى حيوانى و شيطانى و قابليت يافتن براى الطاف الهى است، نكته دوم اين كه از سعه رحمت خداى متعال و سبقت آن بر غضبش نبايد غفلت كرد. بنابراين، اگر در اثر تعذيب طولانى دوزخيان فطرت توحيدى كه در باطن ذات آنها پنهان بود آشكار گشت و جنبه انسانيت آنها بر جنبه حيوانيت و شيطنت غلبه كرد امكان اين كه مشمول لطف و رحمت خداى ارحم الراحمين قرار گيرند منتفى نخواهد بود. ما با عقل ناقص و تنگ نظرى هاى خود حق داورى در مورد اين مسئله مهم را نداريم.
گروه چهارم، ظالمان و ستمكاران هستند. قرآن مى گويد: «آن گاه به ستمكاران گويند: عذاب جاويد را بچشيد، آيا نه اين است كه در برابر اعمالتان كيفر مى بينيد.» (2)
1. النهايه، ج2، ص61 ، ذيل كلمه خلد.
2. يونس (10) آيه 52 : «ثُمَّ قِـيلَ لِلَّذِينَ ظَلَمُوا ذُوقُوا عَذابَ الخُلْدِ هَلْ تُجْزَوْنَ إِلاّ بِما كُنْتُمْ تَكْسِبُونَ».
گروه پنجم، كسانى كه انسان يا انسانهايى را بدون جرم به قتل برسانند. قرآن مىگويد: «هر كس مؤمنى را به عمد بكشد كيفر او جهنم است كه در آن جاويدان خواهد بود، خدا بر او خشم گيرد و لعنت كند و برايش عذابى بزرگ آماده سازد. (1)
در اين كه اين دو گروه گناه بسيار بزرگى را مرتكب شدهاند و بايد به كيفر اعمال زشتشان مدتى طولانى در دوزخ باشند ترديد نيست اما اين كه در جهنم جاويدان باشند، چنان كه ظاهر آيات است محل ترديد مى باشد، مخصوصاً با توجه به آنچه قبلاً بدان اشاره شد.
گروه ششم، گناهكاران و مجرمان. در قرآن مىفرمايد: «آرى، هر كس كه كار زشتى انجام داد و گناهش بر او احاطه كرد اينان اهل جهنم اند و جاودانه خواهند بود.» (2)
و مى فرمايد: همانا كه مجرمان (گناهكاران) در عذاب جهنم جاويدان خواهند بود. (3)
چنان كه ملاحظه مىفرماييد مجرمان و گناهكاران به دخول در دوزخ و عذاب جاويدان تهديد شده اند. اما با توجه به آيات و احاديث فراوان، دخول در دوزخ آنان مشروط به اين است كه اولاً: بدون توبه و جبران مافات از دنيا رفته باشند و ثانياً: عذابهاى دوزخى و سختىهاى قيامت آنان به حدى نبوده كه لياقت شفاعت پيدا كنند، وگرنه داخل دوزخ نخواهند شد. در اين آيات كسانى هم كه داخل دوزخ شدهاند به عذاب دائم تهديد شده اند ولى با توجه به آنچه گفته شد مدت توقف آنان در دوزخ به مقدار گناهانشان (كم يا زياد) خواهد بود. و بعد از پاك شدن و لياقت شفاعت به وسيله شافعان و رحمت و لطف بى پايان الهى از عذاب دوزخ نجات خواهند يافت.
1. نساء (4) آيه 93: «وَمَنْ يَقْتُلْ مُؤْمِناً مُتَعَمِّداً فَجَزاؤُهُ جَهَنَّمُ خالِداً فِـيها وَغَضِبَ اللّهُ عَلَيْهِ وَلَعَنَهُ وَأَعَدَّ لَهُ عَذاباً عَظِـيماً».
2. بقره (2) آيه 81 : «بَلى مَنْ كَسَبَ سَيِّـئَةً وَأَحاطَتْ بِهِ خَطِـيئَتُهُ فَأُولـئِكَ أَصْحابُالنّارِ هُمْ فِـيها خالِدُونَ».
3. زخرف (43) آيه 74: «إِنَّ المُجْرِمِـينَ فِى عَذابِ جَهَنَّـمَ خالِدُونَ».
گروه هفتم، كافران بى خبر. در بين مردم افرادى هستند كه به خدا و پيامبر و معاد ايمان ندارند ولى نه از روى عناد و تعمد بلكه از روى جهل و بىخبرى محض. به طور وحشى يا نيمه وحشى در جنگل يا محيط هاى دور افتاده همانند حيوانات زندگى مى كنند و جز خوردن و آشاميدن و شهوترانى چيزى نمى دانند. يا به دين آبائى و اجدادى خود آن چنان يقين دارند كه احتمال نمى دهند تا در صدد تحقيق برآيند. اين گونه افراد گرچه استحقاق بهشت ندارند در دوزخ هم معذب نخواهند شد، چون تعذيب چنين افراد بى خبرى با عدل خدا سازگار نيست. خدا در قرآن مى گويد: «ما هيچ قومى را عذاب نمى كنيم تا آن گاه كه پيامبرى برايشان بفرستيم.» (1)
1. اسراء (17) آيه 15: «وَما كُنّا مُعَذِّبِـينَ حَتّى نَبْعَثَ رَسُولاً».
منبع : معاد در قرآن
نویسنده : آیت الله امینی
