معاد در قرآن - 43
اكنون اين سخن به ميان مى آيد كه چه كسانى امكان دارد مشمول شفاعت شافعين واقع شوند.
در پاسخ اين سؤال نيز بهتر است به قرآن مراجعه كنيم:
قرآن مى گويد: «روزى كه پرهيزگاران را به عنوان مهمانى به سوى خداى رحمان گردآوريم. و گناهكاران را به سوى دوزخ تشنه كام برانيم. از شفاعت بهره نمى برند جز كسى كه از خداى رحمان عهد و پيمانى داشته باشد.» (1)
1. مريم (19) آيات 85 ـ 87 : «يَوْمَ نَحْشُرُ المُـتَّقِـينَ إِلَى الرَّحْمـنِ وَفْداً * وَنَسُوقُ المُجْرِمِـينَ إِلى جَهَـنَّمَ وِرْداً * لا يَمْلِكُونَ الشَّفاعَةَ إِلاّ مَنِ اتـَّخَـذَ عِنْدَ الرَّحْمـنِ عَهْداً».
از آيه استفاده مى شود تنها كسانى از شفاعت بهره مى برند كه با خدا عهد و پيمانى داشته باشند. در تفسير اين عهد مى توان چنين گفت : خداوند سبحان در قرآن كريم عفو و بخشش خود را مبتنى بر ترك برخى گناهان يا انجام بعض كارهاى نيك ساخته است؛ مثلاً گفته: اگر از فلان اعمال اجتناب كنيد اعمال بد ديگرتان را مى بخشم، و اين خود يك نوع پيمان است، بين خدا و بندگانش، و خداى متعال حتماً به وعده هايش عمل خواهد كرد، مراد از شفاعت خدا و شافعين نزد خدا همين است. يكى از آن وعده ها نويد قبول توبه گناهكاران است كه در آيات قرآن بدان تصريح شده است.
قرآن مى گويد: «كسانى كه كارهاى بد را انجام داده اند و بعد از آن توبه كرده و ايمان آورده اند همانا كه پروردگارت آمرزنده و مهربان است.» (1)
و مى فرمايد: «اوست كه توبه را از بندگانش مىپذيرد و از گناهان مى گذرد و آنچه را مى كنيد مى داند.» (2)
و مى فرمايد: «جز كسى كه توبه كند و ايمان بياورد و عمل صالح انجام دهد. اينان از كسانى هستند كه خدا عمل هاى بد آنها را به حسنات تبديل مى كند و خدا بخشنده و مهربان است.» (3)
گروه ديگرى كه خدا به آنها وعده عفو داده كسانى هستند كه به خدا و پيامبر و معاد ايمان دارند، پرهيزگار هستند و از ارتكاب گناهان كبيره خوددارى مى كنند.
1. اعراف (7) آيه 153: «وَالَّذِينَ عَمِلُوا السَّـيِّـئاتِ ثُمَّ تابُوا مِن بَعْدِها وَآمَنُوا إِنَّ رَبَّك َ مِن بَعْدِها لَـغَفُورٌ رَحِـيمٌ».
2. شورى (42) آيه 25: «وَهُوَ الَّذِى يَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبادِهِ وَيَعْفُو عَنِ السَّيِّئاتِ وَيَعْلَمُ ما تَفْعَلُونَ».
3. فرقان (25) آيه 70: «إِلاّ مَنْ تابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلاً صالِحاً فَأُولـئِكَ يُـبَدِّلُ اللّهُ سَـيِّـئاتِـهِمْ حَسَناتٍ وَكانَ اللّهُ غَـفُوراً رَحِـيماً».
قرآن مى گويد: «اگر از گناهان كبيره اى كه از آن نهى شده ايد اجتناب كنيد از گناهان (كوچك) شما چشم پوشى مى كنيم، و شما را به جاى گاه بلندى در مى آوريم.» (1)
و مى فرمايد: «اين فرمان خداست كه به سوى شما فرستاده شده است، هر كس كه پرهيزگار باشد گناهانش را مى پوشاند و پاداشش را بزرگ مى گرداند.» (2)
و مى فرمايد: «اى مؤمنان از خدا پروا كنيد و به پيامبرش ايمان آوريد تا از رحمت خود دو برابر به شما عطا كند، و برايتان نورى قرار دهد تا به وسيله آن راه برويد و شما را بيامرزد و خدا آمرزنده و مهربان است.» (3)
و مى گويد: «اى مؤمنان از خدا پروا كنيد و سخن استوار بگوييد. تا كردارتان را شايسته گرداند و گناهانتان را بيامرزد، و هر كس از خدا و رسولش اطاعت كند به رستگارى بزرگى رسيده است.» (4)
آنچه گفته شد مربوط به وعده خداى متعال در چشمپوشى از برخى گناهان در شرايط خاص بود.
1. نساء (4) آيه 31: «إِنْ تَجْتَنِبُوا كَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ وَنُدْخِلْكُمْ مُدْخَلاً كَرِيماً».
2. طلاق (65) آيه 5 : «ذ لِك َ أَمْرُ اللّهِ أَنْزَلَهُ إِلَيْكُمْ وَمَنْ يَتَّقِ اللّهَ يُكَفِّرْ عَنْهُ سَيِّـئاتِهِ وَيُعْظِمْ لَهُ أَجْراً».
3. حديد (57) آيه 28: «يا أَ يُّها الَّذِينَ آمَنُوا اتَّـقُوا اللّهَ وَآمِنُوا بِرَسُولِهِ يُـؤْتِكُمْ كِفْلَيْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ وَيَجْعَلْ لَكُمْ نُوراً تَمْشُونَ بِهِ وَيَغْفِرْ لَكُمْ وَاللّهُ غَفُورٌ رَحِـيمٌ».
4. احزاب (33) آيه 71: «يا أَيُّها الَّذِينَ آمَنُوا اتـَّقُوا اللّهَ وَقُولُوا قَوْلاً سَدِيداً * يُصْلِـحْ لَكُمْ أَعْمالَكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَمَنْ يُطِـعِ اللّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ فازَ فَوْزاً عَظِـيماً».
خداى سبحان به نيكوكاران نيز وعده افزايش پاداش داده است. قرآن مى گويد: «هر كس كار نيك انجام دهد ده برابر آن پاداش مى گيرد. و هر كس كار بدى به جاى آورد جز به همان مقدار كيفر نمى بيند، و به آنان ستم نخواهد شد.» (1)
ابن ابى عمير گفت از حضرت موسى بن جعفر عليه السلام شنيدم كه فرمود: هر مؤمنى كه از گناهان كبيره اجتناب كند از گناهان صغيرهاش سؤال نمى شود. خدا فرموده «إِنْ تَجْتَنِبُوا كَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ وَنُدْخِلْكُمْ مُدْخَلاً كَرِيماً» سپس عرض كرد: شفاعت در باره چه كسى انجام مى گيرد؟ فرمود: «پدرم از پدرانش از حضرت على عليهالسلام و او از رسول خدا صلى الله عليه وآله روايت كرده كه فرمود: شفاعت من براى كسانى است كه مرتكب گناهان كبيره شده باشند. اما نيكوكاران كه مشكلى ندارند. ابن ابى عمير عرض كرد: يابن رسولاللّه، چگونه شفاعت شامل اهل كبائر مى شود؛ با اين كه خدا فرموده «وَلايَشْفَعُونَ إِلاّ لِمَنِ ارْتَضى» كسى كه مرتكب گناهان كبيره شود مورد رضايت خدا نخواهد بود. امام عليهالسلام فرمود: مؤمن واقعى هرگاه گناهى را انجام داد ناراحت و پشيمان مى شود و پيامبر فرمود: پشيمانى در توبه كفايت مى كند. و فرمود: هر كس كه از انجام كارهاى نيك خشنود و از كارهاى بد ناراحت مى شود مؤمن است. و هر كس كه بر گناهان خود پشيمان نمىشود مؤمن نيست و شفاعت شامل حالش نخواهد شد.» (1)
1. انعام (6) آيه 160: «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها وَمَنْ جاءَ بِالسَّـيِّـئَةِ فَلا يُجْزى إِلاّ مِثْلَها وَهُمْ لا يُظْلَمُونَ».
اگر ايمان را بدين معنا گرفتيم مى توان گفت: اكثر يا همه مؤمنان با شفاعت پيامبر اكرم داخل بهشت خواهند شد. قرآن مى گويد: «به زودى پروردگارت آن قدر به تو عطا كند تا راضى شوى.» (2)
پيامبر اكرم صلىاللهعليهوآله فرمود: «خداى متعال مسئلهاى را به من واگذار كرد پس من آن را به قيامت تأخير انداختم تا از مؤمنان امتم شفاعت كنم.» (3)
همچنين ايشان صلى الله عليه وآله فرمود: «هنگامى كه در مقام محمود استقرار يافتم براى صاحبان گناهان كبيره امتم شفاعت خواهم كرد و نزد خدا پذيرفته خواهد شد، ولى به خدا سوگند شفاعتِ كسانى كه فرزندانم را اذيت كردهاند نخواهم كرد.» (4)
1. وسائل الشيعه، ج15، ص335: محمّد بن أبيعمير قال: سمعت موسى بن جعفر عليهالسلام يقول: «من اجتنب الكبائر من المؤمنين لم يسأل عن الصغائر. قال اللّه تعالى: «إِنْ تَجْتَنِبُوا كَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ وَنُدْخِلْكُمْ مُدْخَلاً كَرِيماً»» قال: قلت: فالشفاعة لمن تجب؟ فقال: «حدّثني أبي عن آبائه، عن عليّ عليهالسلام قال: قال رسولاللّه صلىاللهعليهوآله : إنّما شفاعتي لأهل الكبائر من أمّتي. فأمّا المحسنون، فما عليهم من سبيل». قال ابن أبيعمير: فقلت له: يابن رسولاللّه! فكيف تكون الشفاعة لاهل الكبائر و اللّه تعالى يقول: «وَلايَشْفَعُونَ إِلاّ لِمَنِ ارْتَضى» و من يرتكب الكبائر لا يكون مرتضى؟ فقال: «يا أبا أحمد! ما من مؤمن يذنب ذنباً إلاّ ساءه ذلك و ندم عليه، و قد قال رسولاللّه صلىاللهعليهوآله : كفى بالندم توبة و قال: من سرّته حسنة و سائته سيئة فهو مؤمن فمن لم يندم على ذنب يرتكبه فليس بمؤمن و لم تجب له الشفاعة».
2. ضحى (93) آيه 5 : «وَلَسَوْفَ يُعْطِـيك َ رَبُّك َ فَتَرْضى».
3. بحارالأنوار، ج8 ، ص37: قال رسولاللّه صلىاللهعليهوآله : «إن اللّه أعطاني مسألة فأخّرت مسألتي لشفاعة المؤمنين من أمّتي يوم القيامة ففعل ذلك».
4. همان، ج8 ، ص37: قال رسولاللّه صلىاللهعليهوآله «إذا قمت المقامَ المحمودَ تشفّعت لأصحاب الكبائر من أمّتي، فيشفّعني اللّه فيهم، و اللّهِ! لاتشفّعتُ فيمن آذى ذرّيّتي».
با توجه به آيات و احاديث مذكور و دهها مانند اينها در اصل شفاعت به طور اجمال نبايد ترديد كرد، خداى متعال به گناهكاران وعده شفاعت داده و به طور يقين به وعدهاش عمل خواهد كرد. ولى وعده قبول شفاعت بدينگونه نيست كه پايه هاى احكام و قوانين و تكاليف شرعى را سست گرداند و موجب اين شود كه بندگان به اميد شفاعت مرتكب خلاف شوند. احكام و قوانين شريعت، واجبات و محرمات از مصالح و مفاسد واقعى نشأت گرفته اند، صراط مستقيم تكامل انسانيت و سير و سلوك به سوى خدا، تأمين كننده سعادت نفسانى و اخروى و نجات از مهالك مىباشند. و انحراف از اين مسير موجب خسران و هلاكت خواهد شد. بهشت و نعمتهاى بهشتى، دوزخ و عذابهاى دوزخى نتيجه عملهاى نيك و بد دنيوى خواهند بود. بنابراين هر كس عمل بدى را انجام دهد به طور حتم نتيجهاش را در جهان آخرت خواهد ديد مگر اين كه قبل از مرگ توبه كند و كردار بدش را جبران نمايد.
از چند نكته نيز نبايد غفلت كنيم:
اولاً: بر فرض اين كه برخى گناهكاران مشمول شفاعت قرار گيرند، بايد بدانند كه شفاعت مخصوص به قيامت است و چنان كه در احاديث آمده برزخ جاىگاه شفاعت نيست.
عمرو بن يزيد گفت: به حضرت صادق عليهالسلام عرض كردم: شنيدم كه فرموديد: همه شيعيان ما به بهشت خواهند رفت؟ فرمود: «بله، گفتم و درست گفتم، به خدا سوگند همه داخل بهشت خواهند شد، راوى عرض كرد: فدايت شوم، گناهان كبيره زياد هستند؟ فرمود: اما در قيامت به وسيله شفاعت پيامبر يا وصى او همه به بهشت خواهيد رفت، ولى به خدا سوگند! از عذابهاى برزخ بر شما بيمناك هستم. راوى عرض كرد: برزخ چيست؟ فرمود از هنگام مرگ و دخول در قبر تا روز قيامت.» (1)
عذابهاى برزخى و در مدت طولانى برزخ را نبايد كوچك شمرد و چنان كه در احاديث آمده نمونهاى است از عذابهاى دوزخى.
ثانياً: سختى ها و دشوارى هاى طاقت فرساى قيامت و محاسبه اعمالِ گناهكاران را نيز نبايد ناديده گرفت. ثالثاً: درست است كه جمع كثيرى از مؤمنين گناهكار با شفاعت پيامبر و ديگر شافعان از دخول در جهنم معاف مى شوند، ولى همه اين گونه نيستند، بلكه گروهى كه مرتكب گناهان بيشتر و سنگينترى شده اند براى پس دادن جريمه هاى خود داخل دوزخ خواهند شد و پس از مدتها، كم يا زياد، چشيدن عذاب در نهايت با شفاعت شافعان از عذاب دوزخ نجات مى يابند و داخل بهشت خواهند شد؛ به گونه اى كه هيچ فرد مؤمن و موحدى در دوزخ مخلد نخواهد ماند.
رابعاً: آنچه وعده داده شده شفاعت درباره مؤمنين و موحدين است و ارتكاب برخى گناهان بزرگ به ويژه اصرار بر آنها امكان دارد موجب سلب ايمان شود، و در چنين صورتى مشمول شفاعت واقع نخواهد شد.
1. همان، ج6 ، ص267: عمرو بن يزيد قال: قلت لأبيعبداللّه عليهالسلام : إنّي سمعتك و أنت تقول: «كل شيعتنا في الجنّة على ماكان فيهم»، قال: «صدقتك، كلّهم و اللّهِ في الجنّة»؛ قال: قلت: ـ جعلت فداك ـ إنّ الذنوب كثيرةً كبائر؟ فقال: «أمّا في القيامة كلكم في الجنّة بشفاعة النبيّ المطاع أو وصيّ النَبيّ، و لكنّي و اللهِ أتخوّف عليكم في البرزخ»، قلت: و ما البرزخ؟ قال: «القبر منذ حين موته إلى يوم القيامة».
خامساً: گرچه خداوند سبحان به مؤمنان گناهكار وعده شفاعت داده و لى به هر حال شفاعت بدون ملاك و معيار نخواهد بود. معلوم نيست شامل حال چه كسان و با چه ملاك و در چه حالى خواهد شد. از مجموع آنچه آمد نتيجه مى گيريم كه ارتكاب گناه به اميد شفاعت، بزرگترين اشتباه است.
منبع : معاد در قرآن
نویسنده : آیت الله امینی
