امام على (ع) :
حَرَسَ اللّه ُ عِبادَهُ المُؤمِنينَ بِالصَّلَواتِ وَالزَّكَواتِ ومُجاهَدَةِ الصِّيامِ فِي الأَيّامِ المَفروضاتِ ؛ تَسكينا لِأَطرافِهِم ، وتَخشيعا لِأَبصارِهِم ، وتَذليلاً لِنُفوسِهِم ، وتَخفيضا لِقُلوبِهِم ، وإذهابا لِلخُيَلاءِ عَنهُم ، ولِما في ذلِكَ مِن تَعفيرِ عِتاقِ الوُجوهِ بِالتُّرابِ تَواضُعا ،وَالتِصاقِ كَرائِمِ الجَوارِحِ بِالأَرضِ تَصاغُرا، ولُحوقِ البُطونِ بِالمُتونِ مِنَ الصِّيامِ تَذَلُّلاً .
خداوند ، بندگان مؤمن خويش را با نمازها ، زكات ها و تلاش براى روزه گرفتن در روزهاى واجب شده ، نگهدارى كرده است تا اعضايشان آرامش يابد و چشمانشان خشوع پيدا كند و جان هايشان رام گردد و دل هايشان متواضع شود و غرور از آنان زدوده گردد ، به سبب حكمت هايى كه در آنهاست ، چون : خاكى شدن چهره هاى عزّتمند از روى تواضع ، به زمين چسبيدن اعضاى شريف از روى فروتنى، و چسبيدن شكم ها به پشت ها از روى رام شدن . (1)
امام على (ع) :
فَرَضَ اللّه ُ الصِّيامَ ابتِلاءً لاِءِخلاصِ الخَلقِ .
خداوند ، روزه را واجب فرمود ، تا آزمونى براى اخلاص آفريدگان باشد . (2)
امام صادق (ع)
فى بيان علّة الصّيام :
إنَّما فَرَضَ اللّه ُ عز و جل الصِّيامَ لِيَستَوِيَ بِهِ الغَنِيُّ وَالفَقيرُ ؛
وذلِكَ أنَّ الغَنِيَّ لَم يَكُن لِيَجِدَ مَسَّ الجوعِ فَيَرحَمَ الفَقيرَ ؛ لِأَنَّ الغَنِيَّ كُلَّما أرادَ شَيئا قَدَرَ عَلَيهِ ،
فَأَرادَ اللّه ُعز و جل أن يُسَوِّيَ بَينَ خَلقِهِ ، وأن يُذيقَ الغَنِيَّ مَسَّ الجوعِ وَالأَلَمِ ؛ لِيَرِقَّ عَلَى الضَّعيفِ فَيَرحَمَ الجائِعَ .
امام صادق عليه السلام درباره حكمت روزه دارى فرمودند :
خداوند متعال ، روزه را واجب ساخته است تا ثروتمند و تهى دست ، برابر شوند؛ چون [بدون روزه] ثروتمند ، رنج گرسنگى را نمى چشيد تا به فقير ترحّم كند؛ زيرا ثروتمند هر گاه چيزى را بخواهد ، بر آن تواناست .
پس خداى متعال خواست تا ميان بندگانش برابرى پديد آورد و ثروتمند هم طعم گرسنگى و رنج را بچشد تا بر ناتوان ، رقّت قلب يابد و بر گرسنه ترحّم نمايد. (3)
امام رضا (ع) :
فيما جَمَعَه الفضل بن شاذان من کلامه فى علل الفرايض :
فَإِن قيلَ : فَلِمَ اُمِروا بِالصَّومِ ؟قيلَ : لِكَي يَعرِفوا ألَمَ الجوعِ وَالعَطَشِ ، ويَستَدِلّوا عَلى فَقرِ الآخِرَةِ ، و لِيَكونَ الصّائِمُ خاشِعا ذَليلاً مُستَكينا ، مَأجورا مُحتَسِبا عارِفا ، صابِرا عَلى ما أصابَهُ مِنَ الجوعِ وَالعَطَشِ ؛ فَيَستَوجِبَ الثَّوابَ مَعَ ما فيهِ مِنَ الإِمساكِ عَنِ الشَّهَواتِ ، ولِيَكونَ ذلِكَ واعِظا لَهُم فِي العاجِلِ ، ورائِضا لَهُم عَلى أداءِ ما كَلَّفَهُم ، ودَليلاً لَهُم فِي الأَجرِ ، ولِيَعرِفوا شِدَّةَ مَبلَغِ ذلِكَ عَلى أهلِ الفَقرِ وَالمَسكَنَةِ فِي الدُّنيا فَيُؤَدّوا إلَيهِم ما فَرَضَ اللّه ُ لَهُم في أموالهِمِ .
امام رضا (ع) در مجموعه اى كه فضل بن شاذان از سخن ايشان درباره حکمت واجبات گردآورده است . فرمودند :
پس اگر گفته شود : چرا مأمور به روزه شدند ؟ گفته مى شود : تا رنج گرسنگى و تشنگى را بشناسند و نشانى بر نياز آخرت بيابند و تا روزه دار ، خاشع ، فروتن ، شكسته ، پاداش يافته ، اميدوار به اجر الهى و عارف گردد و بر گرسنگى و تشنگى اى كه به او مى رسد ، شكيبا شودتا شايسته پاداش گردد ، به علاوه خوددارى از برآوردن خواسته هاى نفْس، و براى اين كه روزه ، در دنيا مايه پند آنان شود و سبب تمرين آنان بر انجام دادن تكليف هاى خدا و راهنماى آنان در پاداش گردد و تا بدانند كه چه سختى هايى بر فقيران و بينوايان در دنيا مى گذرد؛ پس آنچه را خداوند براى فقيران در اموال آنان واجب ساخته ، به آنان بپردازند . (4)
امام رضا (ع) :
فى علّة الصّوم :
اِمتَحَنَهُم بِضَربٍ مِنَ الطّاعَةِ كَيما يَنالوا بِها عِندَهُ الدَّرَجاتِ ؛ لِيُعَرِّفَهُم فَضلَ ما أنعَمَ عَلَيهِم مِن لَذَّةِ الماءِ وطيبِ الخُبزِ ، وإذا عَطِشوا يَومَ صَومِهِم ذَكَروا يَومَ العَطَشِ الأَكبَرِ فِيالآخِرَةِ، وزادَهُم ذلِكَ رَغبَةً فِيالطّاعَةِ .
امام رضا عليه السلام درباره حكمت روزه مى فرمايند :
خداوند ، از آن رو بندگان را با انواع طاعت ها آزموده است كه نزد خداوند به درجاتى برسند ، تا ارزش آنچه را خداوند از لذّت آب و گوارايى نان ، روزىِ آنان ساخته است ، دريابند و هر گاه در روزِ روزه دارى خود تشنه شوند ، به ياد روز تشنگى بزرگ در قيامت بيفتند و اين ، مايه رغبت بيشتر آنان در طاعت گردد . (5)
پى نوشت ها:
1- نهج البلاغه : خطبه 192 .
2- نهج البلاغه : حکمت 252 .
3- کتاب من لا يحضره الفقيه : ج 2 ، ص 73 ، ح 1766 .
4- علل الشرايع : ص 270 ح 9 ، عيون أخبار الرضا عليه السلام : ج 2 ص 116 ح 1 وفيه الانكسار بدل الإمساك والآجل بدل الأجر ، بحار الأنوار : ج 6 ص 79 ح 1 وج 96 ص 369 ح 51 .
5- المناقب لابن شهرآشوب : ج 4 ص 355 ، بحار الأنوار : ج 6 ص 113 ح 6 .
