بَابُ دَعَائِمِ الْكُفْرِ وَ شُعَبِهِ
1- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عُمَرَ الْيَمَانِيِّ عَنْ عُمَرَ بـْنِ أُذَيـْنَةَ عَنْ أَبَانِ بْنِ أَبِى عَيَّاشٍ عَنْ سُلَيْمِ بْنِ قَيْسٍ الْهِلَالِيِّ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ص قَالَ بُنِيَ الْكُفْرُ عَلَى أَرْبَعِ دَعَائِمَ الْفِسْقِ وَ الْغُلُوِّ وَ الشَّكِّ وَ الشُّبْهَةِ وَ الْفِسْقُ عَلَى أَرْبـَعِ شـُعـَبٍ عـَلَى الْجـَفَاءِ وَ الْعَمَى وَ الْغَفْلَةِ وَ الْعُتُوِّ فَمَنْ جَفَا احْتَقَرَ الْحَقَّ وَ مَقَتَ الْفـُقـَهـَاءَ وَ أَصـَرَّ عـَلَى الْحـِنـْثِ الْعـَظِيمِ وَ مَنْ عَمِيَ نَسِيَ الذِّكْرَ وَ اتَّبَعَ الظَّنَّ وَ بَارَزَ خَالِقَهُ وَ أَلَحَّ عَلَيْهِ الشَّيْطَانُ وَ طَلَبَ الْمَغْفِرَةَ بِلَا تَوْبَةٍ وَ لَا اسْتِكَانَةٍ وَ لَا غَفْلَةٍ وَ مَنْ غَفَلَ جَنَى عَلَى نَفْسِهِ وَ انْقَلَبَ عَلَى ظَهْرِهِ وَ حَسِبَ غَيَّهُ رُشْداً وَ غَرَّتْهُ الْأَمَانِيُّ وَ أَخَذَتْهُ الْحـَسْرَةُ وَ النَّدَامَةُ إِذَا قُضِيَ الْأَمْرُ وَ انْكَشَفَ عَنْهُ الْغِطَاءُ وَ بَدَا لَهُ مَا لَمْ يَكُنْ يَحْتَسِبُ وَ مَنْ عَتَا عَنْ أَمْرِ اللَّهِ شَكَّ وَ مَنْ شَكَّ تَعَالَى اللَّهُ عَلَيْهِ فَأَذَلَّهُ بِسُلْطَانِهِ وَ صَغَّرَهُ بِجَلَالِهِ كـَمـَا اغـْتـَرَّ بـِرَبِّهِ الْكـَرِيـمِ وَ فـَرَّطَ فـِى أَمـْرِهِ وَ الْغُلُوُّ عَلَى أَرْبَعِ شُعَبٍ عَلَى التَّعَمُّقِ بـِالرَّأْيِ وَ التَّنـَازُعِ فِيهِ وَ الزَّيْغِ وَ الشِّقَاقِ فَمَنْ تَعَمَّقَ لَمْ يُنِبْ إِلَى الْحَقِّ وَ لَمْ يَزْدَدْ إِلَّا غـَرَقـاً فـِى الْغـَمـَرَاتِ وَ لَمْ تَنْحَسِرْ عَنْهُ فِتْنَةٌ إِلَّا غَشِيَتْهُ أُخْرَى وَ انْخَرَقَ دِينُهُ فَهُوَ يـَهـْوِى فـِى أَمْرٍ مَرِيجٍ وَ مَنْ نَازَعَ فِى الرَّأْيِ وَ خَاصَمَ شُهِرَ بِالْعَثَلِ مِنْ طُولِ اللَّجَاجِ وَ مَنْ زَاغَ قـَبـُحـَتْ عـِنـْدَهُ الْحـَسـَنـَةُ وَ حـَسـُنـَتْ عِنْدَهُ السَّيِّئَةُ وَ مَنْ شَاقَّ اعْوَرَّتْ عَلَيْهِ طُرُقُهُ وَ اعـْتـَرَضَ عـَلَيـْهِ أَمـْرُهُ فـَضَاقَ عَلَيْهِ مَخْرَجُهُ إِذَا لَمْ يَتَّبِعْ سَبِيلَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الشَّكُّ عَلَى أَرْبـَعِ شـُعـَبٍ عـَلَى الْمـِرْيـَةِ وَ الْهـَوَى وَ التَّرَدُّدِ وَ الِاسـْتـِسـْلَامِ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَبِأَيِّ آل اءِ رَبِّكَ تَتَم ارى وَ فِي رِوَايَةٍ أُخْرَى عَلَى الْمِرْيَةِ وَ الْهَوْلِ مِنَ الْحَقِّ وَ التَّرَدُّدِ وَ الِاسـْتـِسْلَامِ لِلْجَهْلِ وَ أَهْلِهِ فَمَنْ هَالَهُ مَا بَيْنَ يَدَيْهِ نَكَصَ عَلَى عَقِبَيْهِ وَ مَنِ امْتَرَى فِى الدِّيـنِ تـَرَدَّدَ فـِى الرَّيـْبِ وَ سـَبـَقـَهُ الْأَوَّلُونَ مـِنَ الْمـُؤْمـِنـِيـنَ وَ أَدْرَكَهُ الْآخَرُونَ وَ وَطِئَتْهُ سَنَابِكُ الشَّيْطَانِ وَ مَنِ اسْتَسْلَمَ لِهَلَكَةِ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ هَلَكَ فِيمَا بَيْنَهُمَا وَ مَنْ نَجَا مِنْ ذَلِكَ فـَمـِنْ فـَضْلِ الْيَقِينِ وَ لَمْ يَخْلُقِ اللَّهُ خَلْقاً أَقَلَّ مِنَ الْيَقِينِ وَ الشُّبْهَةُ عَلَى أَرْبَعِ شُعَبٍ إِعْجَابٍ بِالزِّينَةِ وَ تَسْوِيلِ النَّفْسِ وَ تَأَوُّلِ الْعِوَجِ وَ لَبْسِ الْحَقِّ بِالْبَاطِلِ وَ ذَلِكَ بـِأَنَّ الزِّيـنـَةَ تَصْدِفُ عَنِ الْبَيِّنَةِ وَ أَنَّ تَسْوِيلَ النَّفْسِ يُقَحِّمُ عَلَى الشَّهْوَةِ وَ أَنَّ الْعِوَجَ يـَمِيلُ بِصَاحِبِهِ مَيْلًا عَظِيماً وَ أَنَّ اللَّبْسَ ظُلُمَاتٌ بَعْضُهَا فَوْقَ بَعْضٍ فَذَلِكَ الْكُفْرُ وَ دَعَائِمُهُ وَ شُعَبُهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه :104 رواية :1
ترجمه :
امـيـرالمـؤ منين (عليه السلام ) فرمود: كفر بر چهار پايه استوار شده : فسق ، غلو. شك ، شبهه . و فسق (نيز) بر چهار شعبه است : جف ، كورى ، غفلت ، سركشى .
پس هر كه جفا كن حق را كوچك شمرده ، و فقهاء را دشمن داشته ، و بر گناه بزرگ اصرار كـرده اسـت ، و هـر كـه كـور دل شـود ذكـر (حـق ) را فـرامـوش كـنـد، و (در اصـول ديـن يـا در تـمـام احـكـام آن ) پـيـروى از گمان كند، و با آفريننده خود جنگ كند، و شـيطان بر او چيره گردد، و بدون توبه (و پشيمانى از كرده خويش ) و (همچنين ) بدون زارى (در طلب آمرزش ) و بدون غفلت نبودن از گناه (از خدا) آمرزش خواهد.
و هـر كـه غـفـلت كـنـد بـرخـود خـيـانـت كرده (و خود را بهلاكت افكنده ، و از دين خود) بپشت برگشته ، و گمراهى خود را رشد و صلاح پنداشته ، آرزوها (و وعده هاى دروغين شيطان ) او را فـريـب دهـد (و سـرگـرم كـنـد) و حسرت و پشيمانى در هنگاميكه كار از كار بگذرد و پـرده بـرداشـتـه شـود او را فرا گيرد، و برايش آشكار گردد كه آنطور كه او ميپنداشت نـبـوده . و هـر كـه از فـرمـان خـدا سركشى كن بشك افتاده ، و هر كه بشك افتد خدا بر او بـزرگـى (و عـضـب ) كـنـد، و او را بـسـلطـنـت (و قـدرت ) خـود خوار سازد، و (نزد خلايق ) بوسيله جلال (و عظمت ) خود او را كوچك كند چنانچه بپروردگار كريم خود فريفته شده و مغرور شود (و كرم او را دستاويز كرده ) و در فرمان او كوتاهى كند.
(مجلسى (ره ) از برخى از افاضل نـقـل كـنـد كـه گـفـتـه است (((از مغرورين آنانند كه حشر و نشر را منكر شوند، و از آنجمله هستند:
كسانى كه پندارند تهديد پيغمبران از براى بيم دادنست و كيفرى در آخرت نيست .
و كسانى كه گويند لذتهاى دنيا يقيتى است و كيفر آخرت مشكوك و يقين را بخاطر شك رها نكنند.
و كسانى كه نافرمانى كنند و گويند خداوند غفور و رحيم است .
و كسانى كه پندارند دنيا نقد است و آخرت نسيه و نقد از نسيه بهتر است .
و كـسـانـى كـه بـخـودشـان و كـردارشـان مـغـرور و از آفـات آن غافل باشند.
و كـسـانـى كـه بـعـلم خـود مـغـرور شـونـد، آنـكـه پـنـدارد كـه بـحـد كمال رسيده و مانندش كسى نيست گويا آنچه درباره دانشمندان مغرور بدانش رسيده نشنيده .
و كسانى كه بعلم و عمل اكتفا كرده و از شستشوى باطن از اخلاق زشت غفلت نموده و پندارد كه بهمان اندازه مستحق ثواب شايان است .
و آنـانـكـه بـخـود دانـش فـريـفـتـه شـده و بـعـلوم دنـيـائى پـرداخـتـه و از تحصيل علم آخرت باز مانده .
و كسانى كه بعبادت فريفته شده .
و آنـانـكـه بـمـال و مـنـال مـغرور گشته . يا باولاد و انصار فريفته شده . يا بجاه و مقام گول خورده . و غير اينها از اسباب بزرگ منشى كه در شماره نيايد))).
(و بـهـر صـورت امـيـرالمؤ منين (عليه السلام ) دنباله حديث فرمود: و غلو بر چهار شعبه اسـت : بـر تـعـمق در راءى (و دقت بسيار نمودن ). تنازع در راءى . كجى (و اغراق از حق ). شقاق (و دشمنى كردن با حق پرستان )،
پـس هـر كـه بسيار دقت (خرده بينى ) كند بحق نگرايد، و جز غرق شدن در امواج خروشان (شـبـهـات و ابـاطـيـل ) نـيـفزايد، فتنه از او دور نشود (و گروهى از عقدهاى اعتقادى او باز نـشـود) جـز ايـنـكه فتنه ديگرى (و مشكل تازه اى ) گريبانگيرش شود و پرده دينش (با قـيـچـى فـتـنـه ) بـدرد، پـس در كـار درهـم و بـرهـمـى فـرو افـتـد (و حـق و بـاطـل بـر او مـخـتـلط گـردد). و هـر كـه در راءى نـزاع و ستيزه كند بحماقت (يابسستى و بـزدلى ) شـهـره گـردد (و ايـن ) بـخـاطـر لجـبـازى دنـبـاله دار (اواسـت ). و هـر كـه كـج دل شـد خوبى در نزد او زشت گردد، و بدى در نظر او زيبا گردد. و هر كه شقاق كند (و بـا حـق پـرسـتان دشمنى و نزاع كند) راههاى زندگى بر او تيره و تاريك گردد، و كار بر او دشوار شود، و بتنگنائى دچار گردد كه راه خلاصى از آن بسته شود، زيرا از راه مؤ منين پيروى نكرده است .
و شـك داراى چـهـار شـعـبـه اسـت : مـريـه (يـعـنـى تـرديـد. شـك و جـدل )، هـوى و تـردد، اسـتـسـلام (يـعـنـى تـن دادن و گـردن نـهـادن ) و ايـنست گفتار خداى عزوجل : (((پس بكدام نعمتهاى پروردگارت ستيزه جوئى ، (سوره نجم آيه 55)
و در روايـت ديـگـر اسـت (كـه فـرمـود: شـك ): بـرمـريـه اسـت ، و هراس از حق ، و تردد، و اسـتـسـلام در بـرابـر نـادانـى و اهـل آن ،. پس هر كه از آنچه در پيش او است (از حق و رغبت بـسـوى آخـرت ) بـهـراسـد بـپـشـت سـر (يـعـنـى بـسـوى باطل و دنيا) برگردد، و هر كه در دين ستيزه كند در شك بچرخد، و همرديفان او از مؤ منين از روى پيشى گرفته (چون شك ندارند) و باز ماندگان (در ايمان كه پس از او بودند) او را دريابند، و لگد مال شياطين گردد، و هر كه بهلاكت دنيا و آخرت تن دهد در اين ميان (نـيـز) بـهـلاكـت رسـد و هـر كـه از آن رهـائى يـابـد از فضل يقين است ، و خدا چيزى كمتر از يقين نيافريده است .
و شبهه بر چهار شعبه است : شادمان شدن بزينت (دنيا يا راءيهاى فاسده اى كه نزد خود زينت داده )، و خود آرائى (به اءباطيل )، و باز گرداندن كج (را براست بنظر خويشتن )، و در آمـيـخـتـن مـايـه افـتـادن در شـهـوت اسـت ، و كـجـى صـاحب خود را بانحراف بزرگى بـكشاند، و آميختن حق بباطلى تاريكيهائى است كه رويهم انباشته . اينست كفر و ستونها و شعبه هاى آن .
