رسول اكرم(ص)در آخرين سفرحج(در عرفه)، در مكه، در غديرخم، درمدينه قبل از بيمارى و بعد از آن در جمع ياران يا در ضمنسخنرانى عمومى، با صراحت و بدون هيچ ابهام، از رحلتخود خبرداد. چنان كه قرآن رهروان رسول خدا(ص)را آگاه ساخته بود كهپيامبرهم در نياز به خوراك و پوشاك و ازدواج و وقوع بيمارى وپيرى مانند ديگر افراد بشر است و همانند آنان خواهد مرد.
در حجهالوداع در هنگام رمىجمرات فرمود: مناسك خود را از منفراگيريد، شايد بعد از امسال ديگر به حج نيايم. هرگز مرا ديگردر اين جايگاه نخواهيد ديد.
هنگام بازگشت نيز در اجتماع بزرگ حاجيان فرمود: نزديك استفراخوانده شوم و دعوت حق را اجابت نمايم.
عبدالله بن مسعود گويد:
پيامبراكرم(ص)يك ماه قبل از رحلت، ما را از وفات خود آگاهنمود... عرض كرديم: اى رسول خدا! رحلتشما در چه موقع خواهدبود؟ فرمود: فراق نزديك شده و بازگشتبه سوى خداوند است.
زمانى نيز فرمود: نزديك است فراخوانده شوم و دعوت حق رااجابت نمايم و من دو چيزگران در ميان شما مىگذارم و مىروم: كتاب خدا و عترتم، اهلبيتم... و خداوند لطيف و آگاه به من خبرداد كه اين دو هرگز از يكديگر جدا نشوند تا كنار حوض كوثر برمنوارد شوند. پس خوب بينديشيد چگونه با آن دو رفتار خواهيد نمود.
روزى به آن حضرت خبر دادند كه مردم از وقوع مرگ شما اندوهگينو نگرانند. پيامبر در حالى كه به فضل بن عباس و على بنابىطالب(ع)تكيه داده بود به سوى مسجد رهسپار گرديد و پس ازدرود و سپاس پروردگار، فرمود: به من خبر دادهاند شما از مرگپيامبر خود درهراس هستيد. آيا پيش از من، پيامبرى بوده است كهجاودان باشد؟! آگاه باشيد، من به رحمت پروردگار خود خواهمپيوست و شما نيز به رحمت پروردگار خود ملحق خواهيد شد... .
در فرصتى ديگر مردم را به رعايتحقوق انصار سفارش و در خطاببه انصار فرمود: اى گروه انصار، زمان فراق و هجران نزديك است، من دعوت شده ودعوت را پذيرفتهام... بدانيد دو چيز است كه از نظر من بين آندو هيچ تفاوتى نيست. اگر بين آن دو مقايسه شود به اندازه تارمويى بين آن دو فرقى نمىگذارم. هركس يكى را ترك كند مثل ايناست كه آن ديگرى راهم ترك كرده است... آن دو كتاب آسمانى واهلبيت رسالت هستند... سفارش مرا در مورد اهلبيت من رعايت كنيدو...
(نيز فرمود:)آيا شما را به چيزى راهنمايى نكنم كه اگر بدانچنگ زنيد، پس از آن هرگز به ضلالت نيفتيد؟ گفتند: بلى، اى رسولخدا. فرمود: آن(چيز)على است. با دوستى من دوستش بداريد و بهاحترام و بزرگداشت من، او را محترم و بزرگ بداريد. آنچه گفتمجبرئيل از طرف خداوند به من دستور داده بود.
ابن حجر هيثمى گويد: پيامبر اكرم(ص)در بيمارى خود كه بهرحلتش انجاميد، فرمود:
مرگ من به همين زودى فرا مىرسد و من سخن خود را به شمارساندم و راه بهانه و عذر را بر شما بستم. آگاه باشيد، من كتابپروردگارم و اهلبيتخود را در ميان شما مىگذارم و مىروم.(سپسدست على را گرفت و بالا برد و فرمود:)اين شخص على بن ابىطالباست كه همراه با قرآن است و قرآن با على است و از يكديگر جدانشوند تا روز قيامت كه با من ملاقات نمايند.
در روز دوشنبه آخرين روز از زندگى رسول اكرم(ص)آن بزرگوار درمسجد پس از انجام نماز صبح فرمود: اى مردم! آتش فتنهها شعلهورگرديده و فتنهها همچون پارههاى امواج تاريك شب روى آورده است.
رسول خدا(ص)در حالى جان سپرد كه سر در دامن علىبنابىطالب(ع)داشت.على(ع) شيون كنان، رحلت پيامبر(ص) را بهاطرافيان خبر داد. در اين زمان ابوبكر به محل سكونتخود در«سنح» رفته بود و عايشه به دنبال وى فرستاد تا بىدرنگ بهشهرآيد.
انكار رحلت رسول خدا(ص) توسط عمر
چون خبر وفات پيامبر(ص)زمزمه شد، عمر به نهيب فرياد برآورد: هرگز چنين نيست. اين بعضى از منافقانند كه مىپندارند پيامبرمرده است! مردم بدانيد، به خدا سوگند، رسول خدا نمرده استبلكهبه سوى پروردگار خود رفته، به همان گونه كه موسى به سوىپروردگار خود رفت، او چهل روز از پيروان خود غايب بود و پس ازاين كه گفته شد او مرده استبه نزد ايشان بازگشت. به خداسوگند، رسول خدا باز مىگردد و دست و پاى كسانى را كه گمانبردهاند او مرده است، قطع خواهد كرد.
او بىوقفه مردم را بيم مىداد و در هراس و ترديد مىگذارد و آنكلمات را به قدرى تكرار كرد كه دهانش كف نمود. مىگفت: هركسبگويد او مرده استبا اين شمشير سرش را از تن جدا خواهم كرد. خداوند تا وعدههايش را به دست او عملى نسازد، وى را نزد خودنمىبرد.
در آن هنگامه از خانواده حضرت كسى ترديد در رحلت رسولگرامى(ص)نداشت و از همين رو جز عباس، شنيده نشد كه كسى با عمرسخن گفته و به او توجهى كرده باشد. جز اين كه برخى چونآشوبآفرينى عمر را ديدند، گفتند: او چه مىگويد!! از وى بپرسيدمگر رسول خدا(ص)در اين باره به تو چيزى فرموده كه اين گونهسراسيمه و آشفته سخن مىگويى! و او در پاسخ گفت: نه، اصلا.
موضوع رحلتبراى خاندان پيامبر و مردم چنان قطعى و بديهى بودكه ابن ام مكتوم نابينا نيز كه جسد مطهر رسول خدا(ص)را نمىديدهمانند عباس در اعتراض به عمر گفت: تو از خود چه مىگويى؟! مگرقرآن نيست كه مىفرمايد:(و ما محمد الا رسول قد خلت من قبلهالرسل افان مات او قتل انقلبتم على اعقابكم و من ينقلب علىعقبيه فلن يضر الله شيئا و سيجزى الله الشاكرين
محمد جز فرستادهاى كه پيش از او هم پيامبرانى(آمده و)گذشتند،نيست. آيا اگر او بميرد يا كشته شود از عقيده خود(به شيوهجاهليت)برمىگرديد! هركس از عقيده خود بازگردد هرگز هيچ زيانىبه خدا نمىرساند و به زودى خداوند سپاسگزاران را پاداش مىدهد.
عباس مىافزود: ترديد نيست كه رسول خدا(ص)مرده است. بياييد اورا دفن كنيم. (با فرض قطعى كه وى مرده است.)آيا خداوند شما رايك بار طعم مرگ مىچشاند و رسولش را دوبار! او بزرگوارتر از آناست كه دوبار بميرد. بياييد او را دفن كنيم. اگر راستباشد كهاو نمرده بر خداوند دشوار نيست كه خاك را از روى او به يك سوزند و... .
با اين حال، عمر بدون كمترين توجه به اعتراض آنان، بر نظرخود پافشارى مىكرد تا آن كه چند ساعتى بعد ابوبكر از محل سكونتخود در سنح رسيد. و چون چشم به جسد مطهر پيامبر(ص)دوخت، همانآيه را كه پيشتر ديگران خوانده بودند خواند و عمر را به سكوتفراخواند و او نيز ساكتبر زمين نشست و گفت: گويا اين آيه راپيش از اين نشنيده بودم. آيا اين از قرآن است؟!
انگيزه انكار رحلت
محققان و مورخان اهل تسنن برپايه اعتراف عمر انگيزه او رازمينهسازى براى رسيدن ابوبكر به مدينه ياد كردهاند.
ابن ابىالحديد مىنويسد: عمر با اين اقدام مىخواست فرصتى براىرسيدن ابوبكر به محل فراهم آورده باشد; زيرا او در فرداى«سقيفه» قبل از سخنرانى ابوبكر در مسجد، ضمن عذرخواهى ازاظهارات روز گذشته درانكار وفات پيامبر(ص)، گفت: وقتى فهميدمرسول خدا(ص)از دنيا رفته است، ترسيدم برسر زمامدارى، جنجال وآشوب به پا شودو انصار و ديگران، زمامدارى را به دست گيرند يااز اسلام برگردند. در حقيقت اظهارات عمر، به منظور حفاظت از دينو دولتبود.(! )تاابوبكر برسد... چنين دروغ مصلحتآميز در هرآيينى مشروع مىباشد.
او مردم را در مورد مرگ حضرت تا حدى به شك انداخت و آنها رااز فكر در مورد اوضاع بعد از پيغمبر(ص)و حوادثى كه انتظار وقوعآن مىرود، غافل نمود.
عمر هر چند براى انديشيدن و چاره جويى به منظور توفيق درتصميم خود فرصت نداشت، طرح وى جوانب فراوانى را در برداشت:
1- طرح او براى مردم دوستدار پيامبر اميدوار كننده بود. آنها آرزو مىكردند اين سخن راست درآيد و رهبر خود را بدين زودىاز دست ندهند.
2- آن طرح با خود شاهدى از قرآن داشت و نويد مىداد كهمحمدخاتم(ص)نيز چون موسى به ملاقات خدا شتافته و بهزودى بازمىگردد.
3- برپايه آن ادعا چون پيامبر زنده است نيازى به كوشش براىتعيين جانشين او نيست.
4- فرد معتقد به مرگ پيامبر، منافق است و اقدام به بيعتباجانشين او علامت نفاق و تلاش براى ايجاد اختلاف ميان مسلماناناست.
5- با آن كه به مرگ پيامبر اعتقاد يابد و با كسى به عنوانجانشين پيامبر بيعت كند بايد دست و پايش را قطع كرد.
6- اين كه عمر تا پيش از ورود ابوبكر به سخن هيچ كس توجهنكرد و چون ابوبكر رسيد و جملهاى مىگويد و عمر آرام مىگيرد; زيركانه نقش ابوبكر را بزرگ مىنماياند. اين واقعه حتى اگر صحنهسازى از پيش طراحى شده نبود، تا همين جا مىتوانست مردم را بهنقش ابوبكر در رهبرى جامعه مسلمانان و آرام ساختن اوضاع متوجهسازد.
بسى جاى تعجب و تاسف است كه برخى نويسندگان غير شيعه، گاهدر دفاع و توجيه واكنش عمر مىنويسند: اين رفتار عمر از شدتعلاقهاش به پيامبر و به موجب دهشتزدگى او از رحلتحضرت بود! حالآنكه عمر خود در فرداى آن روز در حضور مردم در مسجد پيرامونرفتار ديروزش مطالبى گفته است كه هيچ اين توجيه و جانبدارى راتاييد نمىكند.
ابن ابىالحديد عذرخواهى عمر را چنين نقل كرده است: وقتىفهميدم رسول خدا(ص) از دنيا رفته است، ترسيدم برسرزمامدارى،جنجال و آشوبى به پا شود و انصار و ديگران، زمامدارى را به دستگيرند يا از اسلام بازگردند.
افزون براين، بايد پرسيد:
1- اگر رفتار او از دهشت وى از مرگ پيامبر(ص)بود، مىبايستپس از اعلام قطعى ابوبكر، بردهشت وى افزوده مىشد نه اين كه آرامگيرد و بر زمين نشيند!
2- پس از اطلاع چرا در مراسم عزادارى و تغسيل و تشييع پيامبرشركت نجست و بىدرنگ به سقيفه شتافت؟
3- چرا جز او چنين هراسان و دهشت زده نشد؟ آيا اندوه وى ازدختر گرامى پيامبر بيشتر بود؟ چرا ابوبكر كه خشونت و قساوت قلباو را نداشت دچار چنين حالى نشد؟
4- آيا آن رفتار نيز از علاقه به پيامبر بود كه درحال حياتحضرت به وى نسبت هذيان و بيهودهگويى داد و به ديگران نيز نهيبزد كه گوش به حرف او ندهيد، درك و حواس درستى ندارد كه چهمىگويد؟!
5- چرا شبهه وفات نكردن پيامبر تنها براى عمربن خطاب پيشآمد؟ او از كجا و به كدام آيه و روايت چنين حدس زد كه رسولخدا(ص)نمرده است و چون موسى به ميقات رفته و به زودى بازمىگردد و دست و پا قطع مىكند؟!
6- هنگامى كه اسامه براى تاخير درحركتسپاه خود عذر مىآوردكه نخواستم از مسافران حال تو را جويا شوم، خوب بود عمر مىگفت: اين بيتابى چرا؟! خداوند برشما منت نهاده است كه تا وعدههايشمحقق نشود، پيامبر(ص)از دنيا نخواهد رفت. اين كه عمر خود عذرمىآورد كه در اين روزهاى حساس نبايد پيامبر را بدين حال تنهاگذاشت دليل آن است كه آنها همه مىدانستند كه به زودى رسولخدا(ص)رحلتخواهد كرد.
7- چرا او پيش از تحقيق و اطمينان، اين گونه جنجالبرانگيخت؟
8- چه حكمت داشت كه تنها با تاييد ابوبكر آرام گرفت نه باسخن ديگران؟ «آياتى كه ابوبكر خواند، نبايد سبب شود كه اوتغيير عقيده دهد، زيرا مفاد آيات جز اين نيست كه پيامبر(ص)نيزبه سان مردم مىميرد، در صورتى كه خليفه منكر امكان مرگ او نبودبلكه مىگفت: هنوز وقت مرگ وى فرا نرسيده است، زيرا هنوزكارهايى ناتمام مانده و رسالتهايى انجام نگرفته است.»
به اعتراف ابنابىالحديد آن جنجال همه بهانه اتلاف وقتبراىرسيدن ابوبكر بود و جز اين، علتى نداشت.
يوسف بوشهرى
