باب نهم: روزه و پرورش وجدان

ramazan-maktabe-tarbiat

در نهاد انسان نيرويى آسمانى و قوّه اى ملكوتى است كه او را به كارهاى نيك تشويق كرده و از كارهاى زشت باز مى دارد.

همه اين نيرو را در اعماق باطن خود مىيابند و پيروى از آن را كمال و فضيلت مى دانند. و تنها از كسانى مى توان انتظار و توقّع امانت دارى، صداقت و عدالت داشت و به خير و نيكى آنان دل بست كه اين نيرو در آنان زنده و بيدار است. و اين نور در نهاد هر كس به خاموشى گراييد، ديگر نبايد از او انتظار عدالت، فضيلت، شرف و آدميّت داشت.

در اصطلاح علماى اخلاق به اين نيرو «وجدان» مى گويند. حقيقت اين نيرو هر چه باشد و اسمش «وجدان» باشد يا «ضمير» يا «قلب»، تفاوت نمى كند. چنين نيرويى در بشر وجود دارد كه با انجام كار نيك، شاد و خوشحال مى شود (مانند: كسى كه از عهده تكليف و مسؤوليّت بزرگى بيرون آمده باشد كه در اين صورت، احساس راحتى و آسايش قلبى مى نمايد.) و هرگاه كار بد و عمل زشت و گناهى از انسان سر زند، اين نيرو او را توبيخ و سرزنش مى كند، و او را از كرده خود پشيمان ساخته و بسا كه آثار ندامت و كراهت در چهره گرفته او خوانده مى شود و در ضمير، احساس ندامت كرده و مى گويد: كاش اين كار را نكرده بودم! و...

نداى وجدان و صداى ضمير، همواره به او نهيب مى زند و او را مى ترساند و از او مى خواهد تا نقطه ضعف ها را برطرف كند، و شكستگى و خسارت حاصل از گناه را جبران نمايد.

قرآن مجيد چنين حالت وجدانى را «نفس لوّامه» ناميده است.

بارها افرادى را ديده ايم كه تحت تأثير اين نداى وجدان و براى خلاصى از تألّمات روحى، صفحه زندگى آن ها ـ كه از جرم، خيانت، گناه، ستم و فساد سياه شده بود ـ عوض شده و در فصل ديگرى از زندگى به صورت انسانى پاك و خيرخواه، نوع پرور، خداپرست و با شرافت ظاهر گرديدند.

پيروى از اين نيروى خداداد و ذاتى و به كار بستن آن، باعث رشد و ترقّى آن مى شود; چنان چه بى اعتنايى و اهمال و سستى نسبت به آن، سبب ضعف و فناى آن مى گردد; و از اين رو وقتى براى اوّلين بار، انسان با وجدان خويش مخالفت نمايد، سخت ناراحت و نادم است و در آتش عذاب روحى مى سوزد و اگر آن مخالفت را دنبال كند، وجدان او به تدريج تاريك مى شود; تا حدّى كه از آن كار زشت و ناپسند، هيچ گونه عكس العملى در نهاد خويش نمى يابد و مصداق:

(خَتَمَ اللهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ وَعَلى سَمْعِهِمْ وَعَلى اَبصارِهِمْ غِشاوَةٌ) (1)

مى گردد.

يكى از اهداف و برنامه هاى دينى اين است كه وجدان بشر هميشه زنده بماند و از ضعف و سستى آن جلوگيرى شود.

نماز، حج، دعا، اذكار، مواعظ، نصايح، تلاوت قرآن و ساير احكام تربيتى اسلام و به طور كلّى، اطاعت از تمام اوامر و نواهى شرع، اين نيرو را رشد مى دهد و وجدان عالى تر و نيرومندترى به نام «وجدان دينى و شعور به مسؤوليّت» مى سازد.

اين وجدان، مظهرى از خوف و ترس از خدا و خشيت الله است.

اين وجدان دينى است كه هنگام وسوسه هاى شيطانى و انديشه هاى اهريمنى به كمك مردم پرهيز كار بر مى خيزد و آنان را از خطر سقوط در پرتگاه گناه نجات مى دهد:

(اِنَّ الَّذِينَ اتَّقَوْا إِذَا مَسَّهُمْ طائِفٌ مِنَ الشَّيْطانِ تَذَكَّرُوْا فَإِذَاهُمْ مُّبصِرُونَ.) (2)

: در حقيقت، كسانى كه]از خدا [پروا دارند، چون وسوسه اى از جانب شيطان به ايشان رسد]خدا را[ به ياد آورند و بناگاه بينا شوند.

اين وجدان ايمانى و مذهبى، گناه را مانند سنگ بزرگى ـ كه بيم فرود آمدن آن بر سر شخص وجود دارد ـ خطرناك و مهيب جلوه مى دهد:

«اِنَّ المُؤمِنَ يَرى ذَنَبهُ كَاَنَّهُ صَخَرةٌ يَخافُ اَن تَقعَ عَليَه.» (3)

يكى از فوايد تربيتى روزه «پرورش وجدان» است. روزه از جمله عباداتى است كه با خلوص و پاكى نيّت و پيروى از وجدان دينى انجام مى شود و رياكارى و اَغراض باطل در آن كمتر وارد مىگردد; زيرا روزه، صبر و امساك از مفطرات و خويشتن دارى است. و كسى كه نيّت پاك، شوق به اطاعت فرمان خدا و پاسخ به نداى وجدان نداشته باشد، امساك و خويشتن دارى نيز ننموده و در خلوت از خوردن و آشاميدن پرهيز نخواهد كرد; چرا كه مى تواند در حضور مردم از خوردن غذا خوددارى كند، و به طور محرمانه روزه خود را افطار كند.

پس بى ترديد كسى كه در حضور و غياب مردم امساك دارد و روزه است، داراى نيّت قربت و اخلاص است و اطاعتش، واقعى و حقيقى است و اين است معناى فرمايش اميرالمؤمنين ـ عليه السّلام ـ :

«وَالصِّيامُ ابِتلاءً لاِخلاصِ الخَلق» (4)

اين روزه دار يقيناً داراى وجدان رشد يافته دينى است و حتماً روزه او سبب رشد بيش تر وجدان و شعور او به مسؤوليّت مى شود.

پس اى برادر ايمانى واى حبيب روحانى! اگر خواهان رشد وجدان و بيدارى ضمير هستى، روزه بگير و آن را كه يكى از اركان اسلام است، كوچك مشمار; كه در حديث آمده است:

«بِنَى الاِسلامُ عَلى خَمسةِ اَشياء ، عَلَى الصَلوةِ، وَ الزَكاةِ،وَالحَجِ ، وَلاصَومِ ، وَالولاَية.» (5)

: اسلام بر پنج چيز بنا شده است: نماز، زكاة، حج، روزه و ولايت.

توسط RSS یا ایمیل مطالب جدید را دریافت کنید. ایمیل:

 

اضافه کردن نظر


کد امنیتی
تازه کردن