33. باب تفسير حروف الجمل
1 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ إِسْحَاقَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْهَمَدَانِيُّ مَوْلَى بَنِي هَاشِمٍ قَالَ حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ ع قَالَ حَدَّثَنَا كَثِيرُ بْنُ عَيَّاشٍ الْقَطَّانُ عَنْ أَبِي الْجَارُودِ زِيَادِ بْنِ الْمُنْذِرِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الْبَاقِرِ ع قَالَ لَمَّا وُلِدَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ ع كَانَ ابْنَ يَوْمٍ كَأَنَّهُ ابْنُ شَهْرَيْنِ فَلَمَّا كَانَ ابْنَ سَبْعَةِ أَشْهُرٍ أَخَذَتْ وَالِدَتُهُ بِيَدِهِ وَ جَاءَتْ بِهِ إِلَى الْكُتَّابِ وَ أَقْعَدَتْهُ بَيْنَ يَدَيِ الْمُؤَدِّبِ فَقَالَ لَهُ الْمُؤَدِّبُ قُلْ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ فَقَالَ عِيسَى ع بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ فَقَالَ لَهُ الْمُؤَدِّبُ قُلْ أَبْجَدْ فَرَفَعَ عِيسَى ع رَأْسَهُ فَقَالَ هَلْ تَدْرِي مَا أَبْجَدْ فَعَلَاهُ بِالدِّرَّةِ لِيَضْرِبَهُ فَقَالَ يَا مُؤَدِّبُ لَا تَضْرِبْنِي إِنْ كُنْتَ تَدْرِي وَ إِلَّا فَاسْأَلْنِي حَتَّى أُفَسِّرَ لَكَ قَالَ فَسِّرْهُ لِي فَقَالَ عِيسَى ع الْأَلْفُ آلَاءُ اللَّهِ وَ الْبَاءُ بَهْجَةُ اللَّهِ وَ الْجِيمُ جَمَالُ اللَّهِ وَ الدَّالُ دِينُ اللَّهِ هَوَّزْ الْهَاءُ هَوْلُ جَهَنَّمَ وَ الْوَاوُ وَيْلٌ لِأَهْلِ النَّارِ وَ الزَّايُ زَفِيرُ جَهَنَّمَ حُطِّي حُطَّتِ الْخَطَايَا عَنِ الْمُسْتَغْفِرِينَ كَلَمَنْ كَلَامُ اللَّهِ لا مُبَدِّلَ لِكَلِماتِهِ سَعْفَصْ صَاعٌ بِصَاعٍ وَ الْجَزَاءُ بِالْجَزَاءِ قَرَشَتْ قَرَشَهُمْ فَحَشَرَهُمْ فَقَالَ الْمُؤَدِّبُ أَيَّتُهَا الْمَرْأَةُ خُذِي بِيَدِ ابْنِكِ فَقَدْ عُلِّمَ وَ لَا حَاجَةَ لَهُ فِي الْمُؤَدِّبِ
ترجمه :
1. زياد بن منذر از امام باقر (عليه السلام) نقل مىكند كه آن حضرت فرمودند: زمانى كه حضرت عيسى به دنيا آمد، زمانى كه يك روز داشت مثل پسرى دو ماهه بود و زمانى كه پسرى هفت ماهه بود، مادرش دستش را گرفت و به مكتب خانه برد (نه براى ياد گرفتن بلكه براى اثبات نبوت خود) و ايشان را در مقابل استاد مكتب خانه نشاند. آن مرد به حضرت عيسى عرض كرد: بگو: (به نام خداوند بخشنده مهربان) آن حضرت نيز اين جمله را به زبان آوردند. دوباره عرض كرد: بگو: أبجد. حضرت عيسى سر خود را بالا آورده و فرمودند: آيا مىدانى ابجد چيست؟ آن مرد خواست كه با تازيانه او را بزند. آن حضرت فرمودند: اى استاد مكتب خانه! مرا نزن، اگر مىدانى كه خوب است، ولى اگر نمىدانى از من بپرس. عرض كرد: آن را براى من تفسير. حضرت عيسى فرمودند: (الف) يعنى نعمتهاى الهى، (باء) يعنى خشنودى خداوند، (جيم) يعنى زيبايى پروردگار، (دال) يعنى دين الهى، (هوز)، (هاء) يعنى ترس از جهنم، (واو) يعنى واى بر اهل آتش (جهنم) (زاء) يعنى شعله جهنم. (حطى) يعنى از استغفار كنندگان، گناه از بين مىرود. (كلمن) يعنى سخنان خداوند كه هيچ تغييرى در آنها راه ندارد. (سعفص) يعنى يك صاع (3 كيلو گرم) در مقابل يك صاع و پاداش در مقابل پاداش. (قرشت) يعنى خداوند مردم را جمع كرد و محشور نمود. استاد مكتب خانه به حضرت مريم عرض كرد: اى زن! دست فرزند خود را بگير، زيرا او خودش عالم است و نيازى به معلم ندارد.
2 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَيْنِ بْنِ أَبِي الْخَطَّابِ وَ أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ زَيْدٍ قَالَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ سَالِمٍ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع سَأَلَ عُثْمَانُ بْنُ عَفَّانَ رَسُولَ اللَّهِ ص عَنْ تَفْسِيرِ أَبْجَدْ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص تَعَلَّمُوا تَفْسِيرَ أَبْجَدْ فَإِنَّ فِيهِ الْأَعَاجِيبَ كُلَّهَا وَيْلٌ لِعَالِمٍ جَهِلَ تَفْسِيرَهُ فَقِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ مَا تَفْسِيرُ أَبْجَدْ فَقَالَ ص أَمَّا الْأَلِفُ فَآلَاءُ اللَّهِ حَرْفٌ مِنْ حُرُوفِ أَسْمَائِهِ وَ أَمَّا الْبَاءُ فَبَهْجَةُ اللَّهِ وَ أَمَّا الْجِيمُ فَجَنَّةُ اللَّهِ وَ جَلَالُ اللَّهِ وَ جَمَالُهُ وَ أَمَّا الدَّالُ فَدِينُ اللَّهِ وَ أَمَّا هَوَّزْ فَالْهَاءُ هَاءُ الْهَاوِيَةِ فَوَيْلٌ لِمَنْ هَوَى فِي النَّارِ وَ أَمَّا الْوَاوُ فَوَيْلٌ لِأَهْلِ النَّارِ وَ أَمَّا الزَّايُ فَزَاوِيَةٌ فِي النَّارِ فَنَعُوذُ بِاللَّهِ مِمَّا فِي الزَّاوِيَةِ يَعْنِي زَوَايَا جَهَنَّمَ وَ أَمَّا حُطِّي فَالْحَاءُ حُطُوطُ الْخَطَايَا عَنِ الْمُسْتَغْفِرِينَ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ وَ مَا نَزَلَ بِهِ جَبْرَئِيلُ مَعَ الْمَلَائِكَةِ إِلَى مَطْلَعِ الْفَجْرِ وَ أَمَّا الطَّاءُ فَ طُوبى لَهُمْ وَ حُسْنُ مَآبٍ وَ هِيَ شَجَرَةٌ غَرَسَهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ نَفَخَ فِيهَا مِنْ رُوحِهِ وَ إِنَّ أَغْصَانَهَا لَتُرَى مِنْ وَرَاءِ سُورِ الْجَنَّةِ تَنْبُتُ بِالْحُلِيِّ وَ الْحُلَلِ مُتَدَلِّيَةً عَلَى أَفْوَاهِهِمْ وَ أَمَّا الْيَاءُ فَيَدُ اللَّهِ فَوْقَ خَلْقِهِ- سُبْحانَهُ وَ تَعالى عَمَّا يُشْرِكُونَ وَ أَمَّا كَلَمَنْ فَالْكَافُ كَلَامُ اللَّهِ لا مُبَدِّلَ لِكَلِماتِ اللَّهِ- وَ لَنْ تَجِدَ مِنْ دُونِهِ مُلْتَحَداً وَ أَمَّا اللَّامُ فَإِلْمَامُ أَهْلِ الْجَنَّةِ بَيْنَهُمْ فِي الزِّيَارَةِ وَ التَّحِيَّةِ وَ السَّلَامِ وَ تَلَاوُمُ أَهْلِ النَّارِ فِيمَا بَيْنَهُمْ وَ أَمَّا الْمِيمُ فَمُلْكُ اللَّهِ الَّذِي لَا يَزُولُ وَ دَوَامُ اللَّهِ الَّذِي لَا يَفْنَى وَ أَمَّا النُّونُ فَ ن وَ الْقَلَمِ وَ ما يَسْطُرُونَ فَالْقَلَمُ قَلَمٌ مِنْ نُورٍ وَ كِتَابٌ مِنْ نُورٍ فِي لَوْحٍ مَحْفُوظٍ- يَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ- وَ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً وَ أَمَّا سَعْفَصْ فَالصَّادُ صَاعٌ بِصَاعٍ وَ فَصٌّ بِفَصٍّ يَعْنِي الْجَزَاءَ بِالْجَزَاءِ وَ كَمَا تَدِينُ تُدَانُ إِنَّ اللَّهَ لَا يُرِيدُ ظُلْماً لِلْعِبادِ وَ أَمَّا قَرَشَتْ يَعْنِي قَرَشَهُمُ اللَّهُ فَحَشَرَهُمْ وَ نَشَرَهُمْ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ فَ قُضِيَ بَيْنَهُمْ بِالْحَقِّ وَ هُمْ لا يُظْلَمُونَ
ترجمه :
2. اصبغ بن نبابه از امير مؤمنان على (عليه السلام) نقل مىكند كه آن حضرت فرمودند: عثمان از رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) تفسير (حروف ابجد را پرسيد. آن حضرت فرمودند: تفسير (حروف) ابجد را ياد بگيريد، زيرا تمام آن داراى شگفتى مىباشد. واى بر دانشمندى كه تفسير آن را نداند. گفته شد: اى رسول خدا! تفسير (حروف) ابجد چيست؟ آن حضرت فرمودند: (الف) يعنى نعمتهاى خداوند، كه حرفى از حروف پروردگار است. (باء) يعنى خشنودى الهى، (جيم) يعنى بهشت، بزرگى و زيبايى خداوند، (دال) يعنى دين پروردگار. (هوز) كه (هاء) آن يعنى هاويه (آتش جهنم)، پس واى به كسى كه در آتش افتاده است، (واو) يعنى واى بر اهل آتش (جهنم)، (زاء) يعنى گوشهاى از آتش (جهنم) كه به از آنها خداوند پناه مىبريم، (حطى) كه (حاء) يعنى در شب قدر گناهان با استغفار از بين مىرود و آن چه جبرئيل به خاطر آن به همراه فرشتگان تا طلوع فجر نازل مىشود و (طاء) يعنى خوشا به حال نيكوكاران و مكان خوبى كه (در بهشت) دارند و آن درختى است كه خداوند آن را غرس كرده و از روح خود بر آن دميده است و شاخههاى آن از پشت ديوارهاى بهشت ديده مىشود و ميوههاى آن با شيرينى و زينت مىرويد كه نزديك به دهانشان است، (ياء) يعنى دست خداوند بر سر مخلوقاتش كه خداوند از آن چه به آن شرك مىورزند (شريك قرار مىدهند) برتر است، (كلمن) كه (كاف) يعنى كلام (سخن) خداوند كه هيچ تغييرى در آن نيست و غير از آن پناهى پيدا نمىشود، (لام) يعنى آمدن بهشتيان به زيارت يكديگر و گفتن درود و سلام و سرزنش كردن اهل جهنم در ميان هم. (ميم) يعنى پادشاهى (حكومت) خداوند از بين نمىرود و جاودانگى خداوند، به پايان نمىرسد. (نون) يعنى قسم به قلم و آن چه مىنويسد. پس منظور از قلم، قلمى از نور و كتابى از نور در لوح محفوظ (الهى) است كه نزديكان به خداوند نسبت به آن شهادت مىدهند و خداوند براى گواهى دادن كافى است، (سعفص) كه (صاد) يعنى يك صاع (سه كيلو گرم) در مقابل يك صاع و جزاء در مقابل جزاء (كارى كه انجام داده است.) همان طورى كه جزاء مىدهند، جزاء داده مىشوند و خداوند به بندگانش ستم نمىكند. (قرشت) يعنى خداوند (مخلوقات را) جمع مىكند و آنها را محشور كرده و تا روز قيامت پراكنده مىسازد و ميان آنها بر اساس حق داورى كرده و ستمى به آنها نمىكند.
