28.باب نفى المكان و الزمان و السكون و الحركة و النزول و الصعود و النتقال عن الله عزوجل
1 أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ قَالَ سَأَلَ نَافِعُ بْنُ الْأَزْرَقِ أَبَا جَعْفَرٍ ع فَقَالَ أَخْبِرْنِي عَنِ اللَّهِ مَتَى كَانَ فَقَالَ لَهُ وَيْلَكَ أَخْبِرْنِي أَنْتَ مَتَى لَمْ يَكُنْ حَتَّى أُخْبِرَكَ مَتَى كَانَ سُبْحَانَ مَنْ لَمْ يَزَلْ وَ لَا يَزَالُ فَرْداً صَمَداً لَمْ يَتَّخِذْ صاحِبَةً وَ لا وَلَداً
ترجمه :
1. ابو حمزه ثمالى مىگويد: نافع بر ارزق از امام باقر (عليه السلام) پرسيد: به من خبر بدهيد كه خداوند از چه زمانى بوده است؟ آن حضرت فرمودند: واى بر تو! تو به من بگو؟ در چه زمانى نبوده است تا به تو بگويم كه از چه زمانى بوده است؟ پاك است كسى كه بوده و خواهد بود، يگانه، بىنياز، بدون شريك و فرزند است.
2 حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى الْعَطَّارُ رَحِمَهُ اللَّهُ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ جَاءَ رَجُلٌ إِلَى أَبِي جَعْفَرٍ ع فَقَالَ لَهُ يَا أَبَا جَعْفَرٍ أَخْبِرْنِي عَنْ رَبِّكَ مَتَى كَانَ فَقَالَ وَيْلَكَ إِنَّمَا يُقَالُ لِشَيْءٍ لَمْ يَكُنْ فَكَانَ مَتَى كَانَ إِنَّ رَبِّي تَبَارَكَ وَ تَعَالَى كَانَ لَمْ يَزَلْ حَيّاً بِلَا كَيْفٍ وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ كَانَ وَ لَا كَانَ لِكَوْنِهِ كَيْفٌ وَ لَا كَانَ لَهُ أَيْنٌ وَ لَا كَانَ فِي شَيْءٍ وَ لَا كَانَ عَلَى شَيْءٍ وَ لَا ابْتَدَعَ لِكَوْنِهِ مَكَاناً وَ لَا قَوِيَ بَعْدَ مَا كَوَّنَ شَيْئاً وَ لَا كَانَ ضَعِيفاً قَبْلَ أَنْ يُكَوِّنَ شَيْئاً وَ لَا كَانَ مُسْتَوْحِشاً قَبْلَ أَنْ يَبْتَدِعَ شَيْئاً وَ لَا يُشْبِهُ شَيْئاً مُكَوَّناً وَ لَا كَانَ خِلْواً مِنَ الْقُدْرَةِ عَلَى الْمُلِكِ قَبْلَ إِنْشَائِهِ وَ لَا يَكُونُ مِنْهُ خِلْواً بَعْدَ ذَهَابِهِ لَمْ يَزَلْ حَيّاً بِلَا حَيَاةٍ وَ مَلِكاً قَادِراً قَبْلَ أَنْ يُنْشِئَ شَيْئاً وَ مَلِكاً جَبَّاراً بَعْدَ إِنْشَائِهِ لِلْكَوْنِ فَلَيْسَ لِكَوْنِهِ كَيْفٌ وَ لَا لَهُ أَيْنٌ وَ لَا لَهُ حَدٌّ وَ لَا يُعْرَفُ بِشَيْءٍ يُشْبِهُهُ وَ لَا يَهْرَمُ لِطُولِ الْبَقَاءِ وَ لَا يَصْعَقُ لِشَيْءٍ وَ لَا يُخَوِّفُهُ شَيْءٌ تَصْعَقُ الْأَشْيَاءُ كُلُّهَا مِنْ خِيفَتِهِ كَانَ حَيّاً بِلَا حَيَاةٍ عَارِيَةٍ وَ لَا كَوْنٍ مَوْصُوفٍ وَ لَا كَيْفٍ مَحْدُودٍ وَ لَا أَثَرٍ مَقْفُوٍّ وَ لَا مَكَانٍ جَاوَرَ شَيْئاً بَلْ حَيٌّ يُعْرَفُ وَ مَلِكٌ لَمْ يَزَلْ لَهُ الْقُدْرَةُ وَ الْمُلْكُ أَنْشَأَ مَا شَاءَ كَيْفَ شَاءَ بِمَشِيَّتِهِ لَا يُحَدُّ وَ لَا يُبَعَّضُ وَ لَا يَفْنَى كَانَ أَوَّلًا بِلَا كَيْفٍ وَ يَكُونُ آخِراً بِلَا أَيْنٍ وَ كُلُّ شَيْءٍ هالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ- لَهُ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ تَبارَكَ اللَّهُ رَبُّ الْعالَمِينَ وَيْلَكَ أَيُّهَا السَّائِلُ إِنَّ رَبِّي لَا تَغْشَاهُ الْأَوْهَامُ وَ لَا تَنْزِلُ بِهِ الشُّبُهَاتُ وَ لَا يُجَارُ مِنْ شَيْءٍ وَ لَا يُجَاوِرُهُ شَيْءٌ وَ لَا تَنْزِلُ بِهِ الْأَحْدَاثُ وَ لَا يُسْأَلُ عَنْ شَيْءٍ يَفْعَلُهُ وَ لَا يَقَعُ عَلَى شَيْءٍ وَ لا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَ لا نَوْمٌ- لَهُ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ وَ ما بَيْنَهُما وَ ما تَحْتَ الثَّرى
ترجمه :
2. ابو بصير مىگويد: مردى به نزد امام باقر (عليه السلام) آمد و عرض كرد: اى ابو جعفر! به من از پروردگار خود خبر بده كه از چه موقع بوده است؟ آن حضرت فرمودند: واى بر تو! (از چه موقع بود) مخصوص موجودى است كه ابتدا نبوده و سپس به وجود آمده است، در حالى كه پروردگار من بدون داشتن كيفيت (چگونگى) از اول بوده است و براى وجودش زمانى نيست، همان طورى كه براى وجودش، چگونگىاى هم ندارد. براى بودن خداوند مكانى وجود ندارد بعد از آن كه چيزى را آفريد، قدرتمند نشد و قبل از آن كه چيزى را ايجاد نمايد، ضعيف نبود. قبل از آن كه چيزى به وجود بياورد، (از تنهايى) وحشت زده نبود و خود به چيزى كه او به وجود آورده است شباهتى ندارد و قبل از ايجاد چيزى، خالى از تسلط بر پادشاهى خود نبود و بعد از به وجود آوردن چيزى پادشاهى بزرگ نگشت. پس براى بودن او چگونگى، مكان و اندازه وجود ندارد و به چيزى كه به او شباهت داشته باشد، شناخته نمىشود و با طولانى شدن ماندنش پير نمىشود، از چيزى بهت زده نيست، چيزى او را به ترس نمىاندازد و تمام چيزها از ترس او بهت زده هستند، او زندهاى بدون عاريه است (زنده بودن خود را از كسى يا چيزى به طور موقتى نمىگيرد.) و به بودن وصف نمىشود و چگونگى مشخصى و اثر بر جاى مانده و مكانى كه همسايه چيزى باشد، ندارد بلكه او زندهاى است كه شناخته شده مىباشد، پادشاهى است كه قدرت و پادشاهى او هميشگى است. هر گونه كه خواست، با اراده خود به وجود مىآورد. نه داراى اندازه و نه قابل تجزيه است و فناپذير نيست. اولين، بدون چگونگى و آخرين بدون مكان است و هر چيزى به جز ذات او نابود شدنى مىباشد. آفريدن و دستور دادن مخصوص او است. بزرگ است خدايى كه پروردگار جهانيان مىباشد. واى بر تو اى سؤال كننده! خيال، پروردگار مرا به دور خود نمىپيچد و او به وسيله شبهات، (از مقام بزرگى) پايين نمىآيد و همسايه چيزى نمىشود و چيزى (نيز) همسايه او نخواهد شد. اتفاقات بر او جارى نمىگردد و از چيزى كه انجام مىدهد مورد سؤال قرار نگرفته و بر (روى) چيزى قرار نمىگيرد و كسالت و خواب بر او غلبه پيدا نمىكند و آن چه در آسمانها و زمين و ميان آن دو و پايين آنها مىباشد مخصوص خداوند است.
3 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ الْمُتَوَكِّلِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ السَّعْدَآبَادِيُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِيِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الْمَوْصِلِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ جَاءَ حِبْرٌ مِنَ الْأَحْبَارِ إِلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع فَقَالَ لَهُ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ مَتَى كَانَ رَبُّكَ فَقَالَ لَهُ ثَكِلَتْكَ أُمُّكَ وَ مَتَى لَمْ يَكُنْ حَتَّى يُقَالَ مَتَى كَانَ كَانَ رَبِّي قَبْلَ الْقَبْلِ بِلَا قَبْلٍ وَ يَكُونُ بَعْدَ الْبَعْدِ بِلَا بَعْدٍ وَ لَا غَايَةٍ وَ لَا مُنْتَهَى لِغَايَتِهِ انْقَطَعَتِ الْغَايَاتُ عَنْهُ فَهُوَ مُنْتَهَى كُلِّ غَايَةٍ فَقَالَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ فَنَبِيٌّ أَنْتَ فَقَالَ وَيْلَكَ إِنَّمَا أَنَا عَبْدٌ مِنْ عَبِيدِ مُحَمَّدٍ ص
قال مصنف هذا الكتاب رضي الله عنه يعني بذلك عبد طاعته لا غير ذلك
ترجمه :
3. ابوالحسن موصلى از امام صادق (عليه السلام) نقل مىكند كه آن حضرت فرمودند: يكى از دانشمندان يهودى به نزد امير مؤمنان على (عليه السلام) آمد و عرض كرد: اى امير مؤمنان! پروردگار تو از چه هنگام بود؟ آن حضرت فرمودند: او چه هنگام نبوده كه گفته شود چه موقع بوده است. پروردگار من بدون اين كه قبلى وجود داشته باشد، قبل از قبل بوده است و بدون اين كه بعدى وجود داشته باشد، بعد از بعد است و براى پايان او نهايتى نيست و تمام نهايتها به او ختم مىشود. پس از نهايت هر نهايتى است. پس عرض كرد: اى امير مؤمنان! آيا شما پيامبر هستيد؟ آن حضرت فرمود: واى بر تو! من پيروى از پيروان محمد (صلى الله عليه و آله و سلم) هستم.
شيخ صدوق قدس سره نويسنده كتاب مىنويسد: منظور آن حضرت از بنده، پيرو است و چيز ديگر نيست.
4 وَ رُوِيَ أَنَّهُ سُئِلَ ع أَيْنَ كَانَ رَبُّنَا قَبْلَ أَنْ يَخْلُقَ سَمَاءً وَ أَرْضاً فَقَالَ ع أَيْنَ سُؤَالٌ عَنْ مَكَانٍ وَ كَانَ اللَّهُ وَ لَا مَكَانَ
ترجمه :
4. روايت شده است كه از امام على (عليه السلام) سؤال شد: پروردگار ما قبل از اين كه آسمان و زمين را بيافريند، كجا بود؟ آن حضرت فرمودند: كجا، سؤال از مكان است، در حالى كه خداوند زمانى بود كه مكانى وجود نداشت.
5 حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ بْنِ الصَّلْتِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ عَلِيِّ بْنِ الصَّلْتِ عَنْ عَمِّهِ أَبِي طَالِبٍ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الصَّلْتِ عَنْ يُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي الْحَسَنِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ ع لِأَيِّ عِلَّةٍ عَرَجَ اللَّهُ بِنَبِيِّهِ ص إِلَى السَّمَاءِ وَ مِنْهَا إِلَى سِدْرَةِ الْمُنْتَهَى وَ مِنْهَا إِلَى حُجُبِ النُّورِ وَ خَاطَبَهُ وَ نَاجَاهُ هُنَاكَ وَ اللَّهُ لَا يُوصَفُ بِمَكَانٍ فَقَالَ ع إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَا يُوصَفُ بِمَكَانٍ وَ لَا يَجْرِي عَلَيْهِ زَمَانٌ وَ لَكِنَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَرَادَ أَنْ يُشَرِّفَ بِهِ مَلَائِكَتَهُ وَ سُكَّانَ سَمَاوَاتِهِ وَ يُكْرِمَهُمْ بِمُشَاهَدَتِهِ وَ يُرِيَهُ مِنْ عَجَائِبِ عَظَمَتِهِ مَا يُخْبِرُ بِهِ بَعْدَ هُبُوطِهِ وَ لَيْسَ ذَلِكَ عَلَى مَا يَقُولُ الْمُشَبِّهُونَ- سُبْحانَ اللَّهِ وَ تَعالى عَمَّا يُشْرِكُونَ
ترجمه :
5. يونس بن عبدالرحمن مىگويد: به امام موسى كاظم (عليه السلام) عرض كردم: به چه دليل خداوند پيامبر خود را به سوى آسمان و از آن جا به سدرة المنتهى و از آن جا به حجاب نور برد و او را مورد خطاب قرار داد و در آن جا با او گفت و گو نمود و خداوند به مكان توصيف نمىشود؟ آن حضرت فرمودند: خداوند به مكان توصيف نمىشود و زمان بر او جارى نمىشود، اما خداوند اراده كرد كه فرشتگان و ساكنان آسمانهايش را به وجود او شرف بخشد و به ديدار او گرامى داشت و از شگفتىهاى بزرگى چيزهايى ببيند كه بعد از افتادن از آنها خبر داد و اين آن چنان نبود كه تشبيه كنندگان (خداوند به چيزى) مىگويند و خداوند منزه و بالاتر از آن چيزى است كه نسبت به او شريك قرار مىدهند.
6 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ الْمُتَوَكِّلِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى الْعَطَّارُ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى الْخَزَّازِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَأْسُ الْجَالُوتِ لِلْيَهُودِ إِنَّ الْمُسْلِمِينَ يَزْعُمُونَ أَنَّ عَلِيّاً مِنْ أَجْدَلِ النَّاسِ وَ أَعْلَمِهِمْ اذْهَبُوا بِنَا إِلَيْهِ لَعَلِّي أَسْأَلُهُ عَنْ مَسْأَلَةٍ أُخَطِّئُهُ فِيهَا فَأَتَاهُ فَقَالَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ إِنِّي أُرِيدُ أَنْ أَسْأَلَكَ عَنْ مَسْأَلَةٍ قَالَ سَلْ عَمَّا شِئْتَ قَالَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ مَتَى كَانَ رَبُّنَا قَالَ يَا يَهُودِيُّ إِنَّمَا يُقَالُ مَتَى كَانَ لِمَنْ لَمْ يَكُنْ فَكَانَ هُوَ كَائِنٌ بِلَا كَيْنُونَةٍ كَائِنٍ كَانَ بِلَا كَيْفٍ يَا يَهُودِيُّ كَيْفَ يَكُونُ لَهُ قَبْلٌ وَ هُوَ قَبْلَ الْقَبْلِ بِلَا غَايَةٍ وَ لَا مُنْتَهًى غَايَةٌ وَ لَا غَايَةَ إِلَيْهَا غَايَةٌ انْقَطَعَتِ الْغَايَاتُ عَنْهُ فَهُوَ غَايَةُ كُلِّ غَايَةٍ فَقَالَ أَشْهَدُ أَنَّ دِينَكَ الْحَقُّ وَ أَنَّ مَا خَالَفَهُ بَاطِلٌ
ترجمه :
6. امام صادق (عليه السلام) فرمودند: رئيس قوم يهود (رأس الجالوت) به قوم خود (يهوديان) گفت: مسلمانان خيال مىكنند كه حضرت على (عليه السلام)، يكى از عالمترين فرد در مقام مجادله با ديگران است، مرا به نزد او ببريد تا از او سؤالى بپرسم و او را به اشتباه بيندازم. او را به نزد امام على (عليه السلام) آوردند و عرض كرد: اى امير مؤمنان! مىخواهم از شما سؤالى بپرسم. آن حضرت فرمودند: هر چه مىخواهى بپرس. عرض كرد: اى امير مؤمنان! پروردگار ما از چه زمانى بوده است؟ آن حضرت فرمودند: از چه زمانى بوده است، براى موجودى به كار مىبرند كه ابتداء نبوده و سپس به وجود آمده است، در حالى كه او بدون اين كه بودنى و چگونگى باشد، وجود داشت. چگونه براى او قبلى وجود دارد، در حالى كه او قبل از قبل بوده بدون اين كه نهايت و پايانى داشته باشد. او پايانى است كه هيچ پايانى براى او نيست، و نهايتى است كه تمام نهايتها به او ختم مىشود. پس او نهايت هر نهايتى است. رأس الجالوت گفت: شهادت مىدهم كه دين تو بر حق است و مخالفت با آن باطل مىباشد.
7 حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِمْرَانَ الدَّقَّاقُ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ هَارُونَ الصُّوفِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا عُبَيْدُ اللَّهِ بْنُ مُوسَى أَبُو تُرَابٍ الرُّويَانِيُّ عَنْ عَبْدِ الْعَظِيمِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْحَسَنِيِّ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ أَبِي مَحْمُودٍ قَالَ قُلْتُ لِلرِّضَا ع يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا تَقُولُ فِي الْحَدِيثِ الَّذِي يَرْوِيهِ النَّاسُ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص أَنَّهُ قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى يَنْزِلُ كُلَّ لَيْلَةٍ إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْيَا فَقَالَ ع لَعَنَ اللَّهُ الْمُحَرِّفِينَ الْكَلِمَ عَنْ مَواضِعِهِ وَ اللَّهِ مَا قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص كَذَلِكَ إِنَّمَا قَالَ ص إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى يُنْزِلُ مَلَكاً إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْيَا كُلَّ لَيْلَةٍ فِي الثُّلُثِ الْأَخِيرِ وَ لَيْلَةَ الْجُمُعَةِ فِي أَوَّلِ اللَّيْلِ فَيَأْمُرُهُ فَيُنَادِي هَلْ مِنْ سَائِلٍ فَأُعْطِيَهُ هَلْ مِنْ تَائِبٍ فَأَتُوبَ عَلَيْهِ هَلْ مِنْ مُسْتَغْفِرٍ فَأَغْفِرَ لَهُ يَا طَالِبَ الْخَيْرِ أَقْبِلْ يَا طَالِبَ الشَّرِّ أَقْصِرْ فَلَا يَزَالُ يُنَادِي بِهَذَا حَتَّى يَطْلُعَ الْفَجْرُ فَإِذَا طَلَعَ الْفَجْرُ عَادَ إِلَى مَحَلِّهِ مِنْ مَلَكُوتِ السَّمَاءِ حَدَّثَنِي بِذَلِكَ أَبِي عَنْ جَدِّي عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص
ترجمه :
7. ابراهيم بن ابى محمود مىگويد: به امام رضا (عليه السلام) عرض كردم: اى فرزند رسول خدا! درباره حديثى كه مردم از رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) نقل مىكنند چه مىفرماييد؟ كه آن حضرت فرموده است: خداوند هر شب به آسمان دنيا فرود مىآيد. آن حضرت فرمودند: خداوند كسانى كه سخن را از جايگاه اصلى آن منحرف مىسازند لعنت كند. به خدا قسم كه رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) چنين نفرموده است، بلكه فرموده است: خداوند هر شب در يك سوم آخر شب و شب جمعه در اول شب فرشتهاى را به آسمان دنيا مىفرستد و به او دستور مىدهد كه فرياد بزند: آيا سؤال كنندهاى هست كه به او جواب بدهم؟ آيا توبه كنندهاى هست كه توبه او را بپذيرم؟ آيا استغفار كننده هست كه او را ببخشم؟ اى جست و جو گر خوبى، جلو بيا. اى جست و جو گر بدى عقب برو.
فرياد او تا طلوع فجر ادامه دارد و زمانى كه فجر (صبح) طلوع كرد، به جاى خود در ملكوت بالا بر مىگردد. اين حديث را پدرم از جدم و ايشان از رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) نقل كردهاند.
8 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِصَامٍ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ الْكُلَيْنِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ التَّمِيمِيِّ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عُلْوَانَ عَنْ عَمْرِو بْنِ خَالِدٍ عَنْ زَيْدِ بْنِ عَلِيٍّ ع قَالَ سَأَلْتُ أَبِي سَيِّدَ الْعَابِدِينَ ع فَقُلْتُ لَهُ يَا أَبَتِ أَخْبِرْنِي عَنْ جَدِّنَا رَسُولِ اللَّهِ ص لَمَّا عُرِجَ بِهِ إِلَى السَّمَاءِ وَ أَمَرَهُ رَبُّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِخَمْسِينَ صَلَاةً كَيْفَ لَمْ يَسْأَلْهُ التَّخْفِيفَ عَنْ أُمَّتِهِ حَتَّى قَالَ لَهُ مُوسَى بْنُ عِمْرَانَ ع ارْجِعْ إِلَى رَبِّكَ فَاسْأَلْهُ التَّخْفِيفَ فَإِنَّ أُمَّتَكَ لَا تُطِيقُ ذَلِكَ فَقَالَ ع يَا بُنَيَّ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص كَانَ لَا يَقْتَرِحُ عَلَى رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَا يُرَاجِعُهُ فِي شَيْءٍ يَأْمُرُهُ بِهِ فَلَمَّا سَأَلَهُ مُوسَى ع ذَلِكَ وَ صَارَ شَفِيعاً لِأُمَّتِهِ إِلَيْهِ لَمْ يَجُزْ لَهُ رَدُّ شَفَاعَةِ أَخِيهِ مُوسَى ع فَرَجَعَ إِلَى رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَسَأَلَهُ التَّخْفِيفَ إِلَى أَنْ رَدَّهَا إِلَى خَمْسِ صَلَوَاتٍ قَالَ
فَقُلْتُ يَا أَبَتِ فَلِمَ لَمْ يَرْجِعْ إِلَى رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَمْ يَسْأَلْهُ التَّخْفِيفَ بَعْدَ خَمْسِ صَلَوَاتٍ فَقَالَ يَا بُنَيَّ أَرَادَ ص أَنْ يُحَصِّلَ لِأُمَّتِهِ التَّخْفِيفَ مَعَ أَجْرِ خَمْسِينَ صَلَاةً لِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها أَ لَا تَرَى أَنَّهُ ص لَمَّا هَبَطَ إِلَى الْأَرْضِ نَزَلَ عَلَيْهِ جَبْرَئِيلُ ع فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ إِنَّ رَبَّكَ يُقْرِئُكَ السَّلَامَ وَ يَقُولُ إِنَّهَا خَمْسٌ بِخَمْسِينَ- ما يُبَدَّلُ الْقَوْلُ لَدَيَّ وَ ما أَنَا بِظَلَّامٍ لِلْعَبِيدِ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ يَا أَبَتِ أَ لَيْسَ اللَّهُ تَعَالَى ذِكْرُهُ لَا يُوصَفُ بِمَكَانٍ فَقَالَ بَلَى تَعَالَى اللَّهُ عَنْ ذَلِكَ فَقُلْتُ فَمَا مَعْنَى قَوْلِ مُوسَى ع لِرَسُولِ اللَّهِ ص ارْجِعْ إِلَى رَبِّكَ فَقَالَ مَعْنَاهُ مَعْنَى قَوْلِ إِبْرَاهِيمَ ع إِنِّي ذاهِبٌ إِلى رَبِّي سَيَهْدِينِ وَ مَعْنَى قَوْلِ مُوسَى ع وَ عَجِلْتُ إِلَيْكَ رَبِّ لِتَرْضى وَ مَعْنَى قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ- فَفِرُّوا إِلَى اللَّهِ يَعْنِي حُجُّوا إِلَى بَيْتِ اللَّهِ يَا بُنَيَّ إِنَّ الْكَعْبَةَ بَيْتُ اللَّهِ فَمَنْ حَجَّ بَيْتَ اللَّهِ فَقَدْ قَصَدَ إِلَى اللَّهِ وَ الْمَسَاجِدُ بُيُوتُ اللَّهِ فَمَنْ سَعَى إِلَيْهَا فَقَدْ سَعَى إِلَى اللَّهِ وَ قَصَدَ إِلَيْهِ وَ الْمُصَلِّي مَا دَامَ فِي صَلَاتِهِ فَهُوَ وَاقِفٌ بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ وَ أَهْلُ مَوْقِفِ عَرَفَاتٍ وُقُوفٌ بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِنَّ لِلَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى بِقَاعاً فِي سَمَاوَاتِهِ فَمَنْ عُرِجَ بِهِ إِلَيْهَا فَقَدْ عُرِجَ بِهِ إِلَيْهِ أَ لَا تَسْمَعُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ- تَعْرُجُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ إِلَيْهِ وَ يَقُولُ عَزَّ وَ جَلَّ- إِلَيْهِ يَصْعَدُ الْكَلِمُ الطَّيِّبُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ يَرْفَعُهُ
ترجمه :
8. زيدبن على مىگويد: از پدرم امام سجاد (عليه السلام) پرسيدم و به ايشان عرض كردم: اى پدر! به من از جدم رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) خبر بدهيد كه به آسمان برده شدند، و خداوند به ايشان دستور خواندن پنجاه نماز را دادند. چگونه ايشان از پروردگار نخواستند كه تخفيف داده تا اين كه حضرت موسى (عليه السلام) به ايشان عرضه داشت كه به سوى پروردگار خود بازگرد، و از او بخواه نمازها را كمتر كند، زيرا امت تو توان انجام دادن پنجاه نماز را ندارند؟ امام سجاد (عليه السلام) فرمودند: اى فرزندم! رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) چيزى را به پروردگار خود پيشنهاد نمىداد؛ و در مورد چيزى كه دستور داده بود، دوباره بر نمىگشت. پس زمانى كه حضرت موسى (عليه السلام) اين درخواست را كرد و واسطه ميان امت رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) شد، جايز نبود كه شفاعت برادرش حضرت موسى (عليه السلام) را رد كند. به همين دليل به سوى پروردگار باز گشت و درخواست تخفيف در نماز را داد، تا اين كه به پنج نماز برگردانده شد. عرض كردم: اى پدر! چرا رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) بعد از آن كه پنج نماز شد به سوى پروردگار خود برنگشت؟ آن حضرت فرمودند: اى فرزندم! رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) خواسته است كه براى امت خود تخفيف با پاداش پنجاه نماز به دست آورد. زيرا خداوند فرموده است: كسى كه يك كار خوب به جا بياورد، براى او ده ثواب خواهد بود.(52) مگر نمىبينى كه وقتى رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) به زمين فرود آمد، جبرئيل بر او نازل شد و عرض كرد: اى محمد! پروردگار، سلام تو را مىرساند و مىفرمايد: (ثواب) پنج (نماز) در مقابل پنجاه (نماز) است. سخن من برگردانده نمىشود و من به بندگان ستم نمىكنم.(53) به ايشان عرض كردم: اى پدر! مگر اين گونه نيست كه خداوند به مكان توصيف نمىشود؟ آن حضرت فرمودند: بله، خداوند بزرگتر از اين است كه به مكانى وصف گردد. عرض كردم: پس معناى سخن حضرت موسى (عليه السلام) به رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) چيست كه عرضه داشت: به سوى پروردگار خود باز گرد، آن حضرت فرمودند معناى سخن حضرت موسى (عليه السلام) همان معناى سخن حضرت ابراهيم (عليه السلام) است كه فرمود: من به سوى پروردگار خود مىروم، (اميد است) كه مرا هدايت كند.(54) و معناى سخن حضرت موسى (عليه السلام) كه فرمود: پروردگارا! به سوى تو عجله كردم تا راضى شوى.(55) و معناى سخن خداوند كه فرمود: به سوى خداوند عجله كنيد.(56) يعنى حج خانه خدا به جا بياورى. اى فرزندم! كعبه، خانه خداوند است، پس كسى حج خانه خدا را به جا بياورد، (يعنى) به سوى خداوند قصد كرده است و مسجدها، خانههاى خداوند هستند، پس كسى كه به سوى آنها برود، به سوى خداوند رفته و او را قصد كرده است و نمازگزار تا زمانى كه در نماز است، در برابر خداوند ايستاده و كسانى كه در عرفات توقف كردهاند، در برابر خداوند متوقف شدهاند و خداوند در آسمانها، مكانهاى مباركى دارد، پس كسى كه او را به آن مكانها ببرند، به سوى خداوند بالا بردهاند. مگر نشنيدهاى كه خداوند مىفرمايد: فرشتگان و روح به سوى او بالا مىروند. و مىفرمايد: سخن پاك به سوى خداوند بالا مىرود و كار شايسته، او را بالا مىبرد.
9 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى الْعَطَّارُ قَالَ حَدَّثَنَا الْحُسَيْنُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَبَانٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أُورَمَةَ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ صَالِحِ بْنِ حَمْزَةَ عَنْ أَبَانٍ عَنْ أَسَدٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ زَعَمَ أَنَّ اللَّهَ فِي شَيْءٍ أَوْ مِنْ شَيْءٍ أَوْ عَلَى شَيْءٍ فَقَدْ أَشْرَكَ لَوْ كَانَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى شَيْءٍ لَكَانَ مَحْمُولًا وَ لَوْ كَانَ فِي شَيْءٍ لَكَانَ مَحْصُوراً وَ لَوْ كَانَ مِنْ شَيْءٍ لَكَانَ مُحْدَثاً
ترجمه :
9. مفضل بن عمر از امام صادق (عليه السلام) نقل مىكند كه آن حضرت فرمودند: كسى كه گمان كند خداوند در چيزى يا از چيزى (متولد شده) يا بر (روى) چيزى قرار گرفته است، به طور يقين مشرك است، اگر خداوند بر (روى) چيزى بود، يقينا حمل شده مىباشد و اگر در چيزى قرار داشت، حقيقتا محصور (محدود) مىشد و اگر از چيزى (گرفته و متولد) مىشد، آفريده شده بود.
10 حَدَّثَنَا أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عَمْرٍو عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ كَذَبَ مَنْ زَعَمَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِي شَيْءٍ أَوْ مِنْ شَيْءٍ أَوْ عَلَى شَيْءٍ
قال مصنف هذا الكتاب رضي الله عنه الدليل على أن الله عز و جل لا في مكان أن الأماكن كلها حادثة و قد قام الدليل على أن الله عز و جل قديم سابق للأماكن و ليس يجوز أن يحتاج الغني القديم إلى ما كان غنيا عنه و لا أن يتغير عما لم يزل موجودا عليه فصح اليوم أنه لا في مكان كما أنه لم يزل كذلك
ترجمه :
10. حماد بن عمرو از امام صادق (عليه السلام) نقل مىكند كه آن حضرت فرمودند: كسى كه گمان كند خدا در چيزى يا از چيزى يا بر (روى) چيزى است، دروغ گو مىباشد.
و شيخ صدوق نويسنده اين كتاب مىگويد: دليل اين كه خداوند در مكان نيست اين است كه تمام مكانها حادث هستند (يعنى در ابتدا نبودند و بعد به وجود آمدند.) در حالى كه خداوند هميشه و قبل از هر مكانى بوده است و كسى بىنياز و هميشگى مىباشد، محتاج چيزى نيست و از چيزى كه هميشه بوده است، تغيير نمىكند. پس صحيح اين است كه او در مكانى نيست همان طورى كه هيچ وقت نبوده است.
11 وَ تَصْدِيقُ ذَلِكَ مَا حَدَّثَنَا بِهِ أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ الْقَطَّانُ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ يَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّا الْقَطَّانُ عَنْ بَكْرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَبِيبٍ قَالَ حَدَّثَنَا تَمِيمُ بْنُ بُهْلُولٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ حَفْصٍ الْمَرْوَزِيِّ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ قُلْتُ لِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع هَلْ يَجُوزُ أَنْ نَقُولَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِي مَكَانٍ فَقَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ تَعَالَى عَنْ ذَلِكَ إِنَّهُ لَوْ كَانَ فِي مَكَانٍ لَكَانَ مُحْدَثاً لِأَنَّ الْكَائِنَ فِي مَكَانٍ مُحْتَاجٌ إِلَى الْمَكَانِ وَ الِاحْتِيَاجُ مِنْ صِفَاتِ الْمُحْدَثِ لَا مِنْ صِفَاتِ الْقَدِيمِ
ترجمه :
11. سليمان بن مهران مىگويد: به امام صادق (عليه السلام) عرض كردم: آيا جاير است كه بگوييم: خداوند در مكان است؟ آن حضرت فرمودند: خداوند پاك و بالاتر از اين است كه مكانى داشته باشد، زيرا اگر در مكانى بود، آفريده شده محسوب مىشد، از آن جهت كه هر كس در مكانى باشد، به مكان نيازمند است در حالى كه نياز جزء صفات آفريده شدهاست نه اين كه از صفات موجود هميشگى باشد.
12 حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِمْرَانَ الدَّقَّاقُ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْكُوفِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ الْبَرْمَكِيُّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ جَعْفَرٍ الْجَعْفَرِيِّ عَنْ أَبِي إِبْرَاهِيمَ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ ع أَنَّهُ قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى كَانَ لَمْ يَزَلْ بِلَا زَمَانٍ وَ لَا مَكَانٍ وَ هُوَ الآْنَ كَمَا كَانَ لَا يَخْلُو مِنْهُ مَكَانٌ وَ لَا يَشْغَلُ بِهِ مَكَانٌ وَ لَا يَحُلُّ فِي مَكَانٍ- ما يَكُونُ مِنْ نَجْوى ثَلاثَةٍ إِلَّا هُوَ رابِعُهُمْ وَ لا خَمْسَةٍ إِلَّا هُوَ سادِسُهُمْ وَ لا أَدْنى مِنْ ذلِكَ وَ لا أَكْثَرَ إِلَّا هُوَ مَعَهُمْ أَيْنَ ما كانُوا لَيْسَ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ خَلْقِهِ حِجَابٌ غَيْرُ خَلْقِهِ احْتَجَبَ بِغَيْرِ حِجَابٍ مَحْجُوبٍ وَ اسْتَتَرَ بِغَيْرِ سِتْرٍ مَسْتُورٍ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْكَبِيرُ الْمُتَعالِ
ترجمه :
12. يعقوب بن جعفر از امام موسى كاظم (عليه السلام) نقل مىكند كه آن حضرت فرمودند: خداوند هميشه بدون زمان و مكان بوده و اينك نيز همان طور است. هيچ جايى از وجود او خالى و هيچ مكانى مشغول به آن نيست و در مكانى جاى نگرفته است. خداوند فرموده است: هيچ سه نجوا كنندهاى (با هم آهسته) نجوا نمىكنند، مگر اين كه خداوند چهارمين و هيچ چهار نجوا كننده نجوا نمىكنند مگر اين كه خداوند پنجمين آنها است و هيچ نجوا كننده نجوا نمىكنند مگر اين كه خداوند ششمين آنها است، نه كمتر و نه بيشتر از آن است، مگر اين كه خداوند هر جا؟ باشند با آنها همراه است.(57)
بين خداوند و مخلوقاتش حجاب (و پردهاى) به جز خود مخلوقاتش نيست. او بدون اين كه در حجاب (و پرده) پوشيدهاى باشد، در حجاب است و بدون اين كه با پوششى پنهان باشد، مخفى مىباشد. هيچ خدايى جز خداوند بزرگ وجود ندارد.
13 حَدَّثَنَا أَبُو طَالِبٍ الْمُظَفَّرُ بْنُ جَعْفَرِ بْنِ الْمُظَفَّرِ الْعَلَوِيُّ السَّمَرْقَنْدِيُّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْعُودٍ عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْعُودٍ الْعَيَّاشِيِّ قَالَ حَدَّثَنَا الْحُسَيْنُ بْنُ إِشْكِيبَ قَالَ أَخْبَرَنِي هَارُونُ بْنُ عُقْبَةَ الْخُزَاعِيُّ عَنْ أَسَدِ بْنِ سَعِيدٍ النَّخَعِيِّ قَالَ أَخْبَرَنِي عَمْرُو بْنُ شِمْرٍ عَنْ جَابِرِ بْنِ يَزِيدَ الْجُعْفِيِّ قَالَ قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ الْبَاقِرُ ع يَا جَابِرُ مَا أَعْظَمَ فِرْيَةَ أَهْلِ الشَّامِ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ يَزْعُمُونَ أَنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى حَيْثُ صَعِدَ إِلَى السَّمَاءِ وَضَعَ قَدَمَهُ عَلَى صَخْرَةِ بَيْتِ الْمَقْدِسِ وَ لَقَدْ وَضَعَ عَبْدٌ مِنْ عِبَادِ اللَّهِ قَدَمَهُ عَلَى حَجَرَةٍ فَأَمَرَنَا اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَنْ نَتَّخِذَهُ مُصَلًّى يَا جَابِرُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَا نَظِيرَ لَهُ وَ لَا شَبِيهَ تَعَالَى عَنْ صِفَةِ الْوَاصِفِينَ وَ جَلَّ عَنْ أَوْهَامِ الْمُتَوَهِّمِينَ وَ احْتَجَبَ عَنْ أَعْيُنِ النَّاظِرِينَ لَا يَزُولُ مَعَ الزَّائِلِينَ وَ لَا يَأْفِلُ مَعَ الآْفِلِينَ- لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ
ترجمه :
13. جابربن يزيد جعفى مىگويد: امام باقر (عليه السلام) به من فرمود: اى جابر! چقدر تهمت اهل شام به خداوند بزرگ است، آنها گمان مىكنند كه خداوند به آسمان بالا رفت و پاى خود را بر سنگ بيت المقدس گذاشت، در حالى كه بندهاى از بندگان خداوند پا بر سنگ گذاشت. (آن وقت) خداوند به ما دستور داد كه آن جا را مكانى براى نماز قرار دهيم. اى جابر! خداوند هيچ نظير و شباهتى ندارد و بزرگتر از صفات وصف كنندگان و برتر از خيال خيال پردازان است و از چشم نگاه كنندگان پوشيده است و به همراه نابود كنندگان از بين نمىروند و با غروب كنندگان غروب نمىكند و مثل او چيزى نيست و او شنواى دانا است.
14 حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ زِيَادِ بْنِ جَعْفَرٍ الْهَمَدَانِيُّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ قَالَ رَأَى سُفْيَانُ الثَّوْرِيُّ أَبَا الْحَسَنِ مُوسَى بْنَ جَعْفَرٍ ع وَ هُوَ غُلَامٌ يُصَلِّي وَ النَّاسُ يَمُرُّونَ بَيْنَ يَدَيْهِ فَقَالَ لَهُ إِنَّ النَّاسَ يَمُرُّونَ بِكَ وَ هُمْ فِي الطَّوَافِ فَقَالَ ع الَّذِي أُصَلِّي لَهُ أَقْرَبُ إِلَيَّ مِنْ هَؤُلَاءِ
ترجمه :
14. محمد بن ابى عمير مىگويد: سفيان ثورى، امام موسى كاظم (عليه السلام) را ديد، در حالى كه به صورت جوانى بود كه نماز مىخواندند و مردم در مقابل ايشان رد مىشدند. سفيان ثورى به آن حضرت عرض كرد: مردم از مقابل شما مىگذرند در حالى كه شما در حال طواف (نماز) هستيد. ايشان فرمودند: كسى كه من به خاطر او نماز مىخوانم از مردم به من نزديكتر است.
15 حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ الْقَطَّانُ وَ عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِمْرَانَ الدَّقَّاقُ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالا حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ يَحْيَى قَالَ حَدَّثَنَا بَكْرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَبِيبٍ قَالَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ عُبَيْدِ اللَّهِ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ الْحَكَمِ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ الْأَسْوَدِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ ع قَالَ كَانَ لِرَسُولِ اللَّهِ ص صَدِيقَانِ يَهُودِيَّانِ قَدْ آمَنَا بِمُوسَى رَسُولِ اللَّهِ وَ أَتَيَا مُحَمَّداً رَسُولَ اللَّهِ ص وَ سَمِعَا مِنْهُ وَ قَدْ كَانَا قَرَءَا التَّوْرَاةَ وَ صُحُفَ إِبْرَاهِيمَ وَ مُوسَى ع وَ عَلِمَا عِلْمَ الْكُتُبِ الْأُولَى فَلَمَّا قَبَضَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى رَسُولَهُ ص أَقْبَلَا يَسْأَلَانِ عَنْ صَاحِبِ الْأَمْرِ بَعْدَهُ وَ قَالا إِنَّهُ لَمْ يَمُتْ نَبِيٌّ قَطُّ إِلَّا وَ لَهُ خَلِيفَةٌ يَقُومُ بِالْأَمْرِ فِي أُمَّتِهِ مِنْ بَعْدِهِ قَرِيبُ الْقَرَابَةِ إِلَيْهِ مِنْ أَهْلِ بَيْتِهِ عَظِيمُ الْخَطَرِ جَلِيلُ الشَّأْنِ فَقَالَ أَحَدُهُمَا لِصَاحِبِهِ هَلْ تَعْرِفُ صَاحِبَ الْأَمْرِ مِنْ بَعْدِ هَذَا النَّبِيِّ قَالَ الآْخَرُ لَا أَعْلَمُهُ إِلَّا بِالصِّفَةِ الَّتِي أَجِدُهَا فِي التَّوْرَاةِ وَ هُوَ الْأَصْلَعُ الْمُصَفَّرُ فَإِنَّهُ كَانَ أَقْرَبَ الْقَوْمِ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ فَلَمَّا دَخَلَا الْمَدِينَةَ وَ سَأَلَا عَنِ الْخَلِيفَةِ أُرْشِدَا إِلَى أَبِي بَكْرٍ فَلَمَّا نَظَرَا إِلَيْهِ قَالا لَيْسَ هَذَا صَاحِبَنَا ثُمَّ قَالا لَهُ مَا قَرَابَتُكَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ ص قَالَ إِنِّي رَجُلٌ مِنْ عَشِيرَتِهِ وَ هُوَ زَوْجُ ابْنَتِي عَائِشَةَ قَالا هَلْ غَيْرُ هَذَا قَالَ لَا قَالا لَيْسَتْ هَذِهِ بِقَرَابَةٍ قَالا فَأَخْبِرْنَا أَيْنَ رَبُّكَ قَالَ فَوْقَ سَبْعِ سَمَاوَاتٍ قَالا هَلْ غَيْرُ هَذَا قَالَ لَا قَالا دُلَّنَا عَلَى مَنْ هُوَ أَعْلَمُ مِنْكَ فَإِنَّكَ أَنْتَ لَسْتَ بِالرَّجُلِ الَّذِي نَجِدُ صِفَتَهُ فِي التَّوْرَاةِ أَنَّهُ وَصِيُّ هَذَا النَّبِيِّ وَ خَلِيفَتُهُ قَالَ فَتَغَيَّظَ مِنْ قَوْلِهِمَا وَ هَمَّ بِهِمَا ثُمَّ أَرْشَدَهُمَا إِلَى عُمَرَ وَ ذَلِكَ أَنَّهُ عَرَفَ مِنْ عُمَرَ أَنَّهُمَا إِنِ اسْتَقْبَلَاهُ بِشَيْءٍ بَطَشَ بِهِمَا فَلَمَّا أَتَيَاهُ قَالا مَا قَرَابَتُكَ مِنْ هَذَا النَّبِيِّ قَالَ أَنَا مِنْ عَشِيرَتِهِ وَ هُوَ زَوْجُ ابْنَتِي حَفْصَةَ قَالا هَلْ غَيْرُ هَذَا قَالَ لَا قَالا لَيْسَتْ هَذِهِ بِقَرَابَةٍ وَ لَيْسَتْ هَذِهِ الصِّفَةَ الَّتِي نَجِدُهَا فِي التَّوْرَاةِ- ثُمَّ قَالا لَهُ فَأَيْنَ رَبُّكَ قَالَ فَوْقَ سَبْعِ سَمَاوَاتٍ قَالا هَلْ غَيْرُ هَذَا قَالَ لَا قَالا دُلَّنَا عَلَى مَنْ هُوَ أَعْلَمُ مِنْكَ فَأَرْشَدَهُمَا إِلَى عَلِيٍّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ فَلَمَّا جَاءَاهُ فَنَظَرَا إِلَيْهِ قَالَ أَحَدُهُمَا لِصَاحِبِهِ إِنَّهُ الرَّجُلُ الَّذِي نَجِدُ صِفَتَهُ فِي التَّوْرَاةِ أَنَّهُ وَصِيُّ هَذَا النَّبِيِّ وَ خَلِيفَتُهُ وَ زَوْجُ ابْنَتِهِ وَ أَبُو السِّبْطَيْنِ وَ الْقَائِمُ بِالْحَقِّ مِنْ بَعْدِهِ ثُمَّ قَالا لِعَلِيٍّ ع أَيُّهَا الرَّجُلُ مَا قَرَابَتُكَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ هُوَ أَخِي وَ أَنَا وَارِثُهُ وَ وَصِيُّهُ وَ أَوَّلُ مَنْ آمَنَ بِهِ وَ أَنَا زَوْجُ ابْنَتِهِ فَاطِمَةَ قَالا لَهُ هَذِهِ الْقَرَابَةُ الْفَاخِرَةُ وَ الْمَنْزِلَةُ الْقَرِيبَةُ وَ هَذِهِ الصِّفَةُ الَّتِي نَجِدُهَا فِي التَّوْرَاةِ ثُمَّ قَالا لَهُ فَأَيْنَ رَبُّكَ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ لَهُمَا عَلِيٌّ ع إِنْ شِئْتُمَا أَنْبَأْتُكُمَا بِالَّذِي كَانَ عَلَى عَهْدِ نَبِيِّكُمَا مُوسَى ع وَ إِنْ شِئْتُمَا أَنْبَأْتُكُمَا بِالَّذِي كَانَ عَلَى عَهْدِ نَبِيِّنَا مُحَمَّدٍ ص قَالا أَنْبِئْنَا بِالَّذِي كَانَ عَلَى عَهْدِ نَبِيِّنَا مُوسَى ع قَالَ عَلِيٌّ ع أَقْبَلَ أَرْبَعَةُ أَمْلَاكٍ مَلَكٌ مِنَ الْمَشْرِقِ وَ مَلَكٌ مِنَ الْمَغْرِبِ وَ مَلَكٌ مِنَ السَّمَاءِ وَ مَلَكٌ مِنَ الْأَرْضِ فَقَالَ صَاحِبُ الْمَشْرِقِ لِصَاحِبِ الْمَغْرِبِ مِنْ أَيْنَ أَقْبَلْتَ قَالَ أَقْبَلْتُ مِنْ عِنْدِ رَبِّي وَ قَالَ صَاحِبُ الْمَغْرِبِ لِصَاحِبِ الْمَشْرِقِ مِنْ أَيْنَ أَقْبَلْتَ قَالَ أَقْبَلْتُ مِنْ عِنْدِ رَبِّي وَ قَالَ النَّازِلُ مِنَ السَّمَاءِ لِلْخَارِجِ مِنَ الْأَرْضِ مِنْ أَيْنَ أَقْبَلْتَ قَالَ أَقْبَلْتُ مِنْ عِنْدِ رَبِّي وَ قَالَ الْخَارِجُ مِنَ الْأَرْضِ لِلنَّازِلِ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ أَيْنَ أَقْبَلْتَ قَالَ أَقْبَلْتُ مِنْ عِنْدِ رَبِّي فَهَذَا مَا كَانَ عَلَى عَهْدِ نَبِيِّكُمَا مُوسَى ع وَ أَمَّا مَا كَانَ عَلَى عَهْدِ نَبِيِّنَا مُحَمَّدٍ ص فَذَلِكَ قَوْلُهُ فِي مُحْكَمِ كِتَابِهِ- ما يَكُونُ مِنْ نَجْوى ثَلاثَةٍ إِلَّا هُوَ رابِعُهُمْ وَ لا خَمْسَةٍ إِلَّا هُوَ سادِسُهُمْ وَ لا أَدْنى مِنْ ذلِكَ وَ لا أَكْثَرَ إِلَّا هُوَ مَعَهُمْ أَيْنَ ما كانُوا الآْيَةَ قَالَ الْيَهُودِيَّانِ فَمَا مَنَعَ صَاحِبَيْكَ أَنْ يَكُونَا جَعَلَاكَ فِي مَوْضِعِكَ الَّذِي أَنْتَ أَهْلُهُ فَوَ الَّذِي أَنْزَلَ التَّوْرَاةَ عَلَى مُوسَى إِنَّكَ لَأَنْتَ الْخَلِيفَةُ حَقّاً نَجِدُ صِفَتَكَ فِي كُتُبِنَا وَ نَقْرَؤُهُ فِي كَنَائِسِنَا وَ إِنَّكَ لَأَحَقُّ بِهَذَا الْأَمْرِ وَ أَوْلَى بِهِ مِمَّنْ قَدْ غَلَبَكَ عَلَيْهِ فَقَالَ عَلِيٌّ ع قَدَّمَا وَ أَخَّرَا وَ حِسَابُهُمَا عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ يُوقَفَانِ وَ يُسْأَلَان
ترجمه :
15. امام صادق (عليه السلام) از پدر بزرگوارش امام محمد باقر (عليه السلام) نقل مىكنند كه آن حضرت فرمودند: رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) دو دوست يهودى داشت كه به رسول خدا يعنى حضرت موسى (عليه السلام) ايمان داشتند. به نزد حضرت محمد (صلى الله عليه و آله و سلم) آمدند و از ايشان (تعاليم دين) مىشنيدند (مىآموختند) و تورات، صحف ابراهيم (عليه السلام) و موسى (عليه السلام) را مىخواندند و از كتابهاى قبلى آگاهى داشتند. زمانى كه رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) از دنيا رفتند، آمدند و از جانشين بعد از ايشان پرسيدند و گفتند: پيامبر اسلام (صلى الله عليه و آله و سلم) هرگز نمىميرد مگر اين كه جانشنى از امت، نزد ايشان و از خويشاوندان، داراى احترام و بزرگى است، و به جاى رسول خدا (عليه السلام) قرار مىگيرد. يكى از آن دو يهودى به ديگرى گفت: آيا جانشين بعد از پيامبر را مىشناسى؟ ديگرى جواب داد: او را فقط با اوصافى كه در تورات آمده است، مىشناسم كه (جلوى سر) مو ندارد، گندم گون و نزديكترين فرد به رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) مىباشد. زمانى كه آن دو وارد مدينه شدند، از خليفه رسول خدا پرسيدند كه آنها را به ابوبكر راهنمايى كردند. زمانى كه ابوبكر را ديدند، گفتند: اين دوست ما نيست. سپس به ابوبكر گفتند: خويشاوندى تو با رسول خدا چيست؟ او جواب داد: من مردى از قبيله ايشان و همسر دخترم عايشه بود. گفتند: آيا غير از اين نيز خويشاوندى دارى؟ جواب داد: خير. گفتند: اين كه تو گفتى خويشاوندى به حساب نمىآيد. آن دو مرد يهودى گفتند: پروردگار تو كجاست؟ ابوبكر جواب داد: بالاى هفت آسمان. پرسيدند: آيا غير از آن، جاى ديگرى نيست؟ جواب داد: خير. آنها گفتند: ما را به كسى راهنمايى كن كه داناتر از تو باشد، زيرا تو آن كسى نيستى كه خصوصياتش را در تورات ديدهايم كه جانشين و خليفه اين پيامبر است. ابوبكر از سخن آن دو نفر عصبانى شده و پرخاشگرى كرد. سپس آن دو نفر را به سوى عمر راهنمايى كرد. زمانى كه به نزد عمر آمدند، گفتند: خويشاوندى شما با پيامبر چه بود؟ جواب داد: من از قبيله او و ايشان شوهر دخترم حفصه است. گفتند: آيا خويشاوندى ديگرى ندارى؟ گفت: نه. سپس پرسيدند: پروردگار تو كجاست؟ گفت: بالاى هفت آسمان. گفتند: آيا جاى ديگرى نيست؟ گفت: نه. گفتند: ما را به سوى كسى راهنمايى كن كه از تو داناتر باشد. او آن دو نفر را به سوى حضرت على (عليه السلام) راهنمايى كرد. زمانى كه به نزد آن حضرت رسيدند، يكى از آن دو نفر به ديگرى گفت: اين همان مردى است كه خصوصيات او را در تورات ديدهايم. او جانشين اين پيامبر و شوهر دختر و پدر دو نوهاش و بر پا كننده حق پس از رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) مىباشد. سپس به آن حضرت عرضه داشتند: اى مرد! چه خويشاوندى با رسول خدا دارى؟ آن حضرت فرمودند: او، برادر من و من وارث، جانشين و اولين كسى هستم كه به ايشان ايمان آوردم و شوهر دختر او (حضرت) فاطمه (عليها السلام) مىباشم. آنها عرض كردند: اين خويشاوندى بزرگ و جايگاه نزديكى است كه در تورات ديدهايم. سپس عرض كردند: پروردگار تو كجاست؟ آن حضرت فرمودند: آيا مىخواهيد از آن چه در زمان پيامبر شما حضرت موسى (عليه السلام) بود خبر دهم يا آن كه در زمان پيامبر ما حضرت محمد (صلى الله عليه و آله و سلم) وجود داشت؟ آنها عرضه داشتند: به آن چه در زمان پيامبر ما حضرت موسى (عليه السلام) بود، خبر بده. امام على (عليه السلام) فرمودند: چهار فرشته آمدند: يكى از مشرق، يكى از مغرب، يكى از آسمان و ديگرى از زمين. فرشته از مشرق آمده به فرشته مغرب گفت: از كجا آمدهاى؟ جواب داد: از نزد پروردگارم و فرشته مغربى از مشرقى پرسيد: تو از كجا آمدهاى؟ جواب داد: از نزد پروردگارم و فرشته از آسمان آمده از فرشته زمين پرسيد: از كجا آمدهاى؟ جواب داد: از نزد پروردگارم. فرشته زمين به نزد فرشته آسمان آمده پرسيد: تو از كجا آمدهاى؟ جواب داد: از نزد پروردگار خود آمدهام. اين، آن چيزى بود كه در زمان حضرت موسى (عليه السلام) بود. اما آن چه در زمان پيامبر ما حضرت محمد (صلى الله عليه و آله و سلم) وجود داشت، اين سخن خداوند است كه مىفرمايد: هيچ سه نجوا كنندهاى (با هم آهسته) نجوا نمىكنند، مگر اين كه خداوند چهارمين و هيچ چهار نجوا كنندهاى نجوا نمىكنند، مگر اين كه خداوند پنجمين آنها است، نه كمتر و نه بيشتر مىباشد، مگر اين كه خداوند هر جا كه آنها باشند، با آنها نهمراه است.(58)
آن دو يهودى به امام على (عليه السلام) عرض كردند: چه چيزى مانع از اين شد كه آن دو نفر، (ابوبكر و عمر) نگذارند كه تو در جايگاهى كه صلاحيت آن را داشتى قرار بگيرى؟ قسم به كسى كه تورات را بر حضرت موسى (عليه السلام) نازل كرد، تو جانشين بر حق هستى و ما خصوصيات شما را در كتابهاى خود ديده و در معبدهاى خود خواندهايم و شما به خلافت بر حق و سزاوارتر از كسانى هستى كه بر شما مسلط شدند. آن حضرت فرمودند: آنها خود را جلو انداخته و مرا عقب راندند و حسابشان با خداوند است كه آنها را متوقف ساخته و سؤال مىپرسد.
16 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ إِسْحَاقَ الْفَارِسِيُّ أَبُو الْحُسَيْنِ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو سَعِيدٍ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ النَّسَوِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو نَصْرٍ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الصُّغْدِيُّ بِمَرْوَ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ بْنِ الْحَكَمِ الْعَسْكَرِيُّ وَ أَخُوهُ مُعَاذُ بْنُ يَعْقُوبَ قَالا حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ سِنَانٍ الْحَنْظَلِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَاصِمٍ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ قَيْسٍ عَنْ أَبِي هَاشِمٍ الرُّمَّانِيُّ عَنْ زَاذَانَ عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِيِّ رَحِمَهُ اللَّهُ فِي حَدِيثٍ طَوِيلٍ يَذْكُرُ فِيهِ قُدُومَ الْجَاثَلِيقِ الْمَدِينَةَ- مَعَ مِائَةٍ مِنَ النَّصَارَى بَعْدَ وَفَاةِ النَّبِيِّ ص وَ سُؤَالَهُ أَبَا بَكْرٍ عَنْ مَسَائِلَ لَمْ يُجِبْهُ عَنْهَا ثُمَّ أُرْشِدَ إِلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ ع فَسَأَلَهُ عَنْهَا فَأَجَابَهُ فَكَانَ فِيمَا سَأَلَهُ أَنْ قَالَ لَهُ أَخْبِرْنِي عَنْ وَجْهِ الرَّبِّ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى فَدَعَا عَلِيٌّ ع بِنَارٍ وَ حَطَبٍ فَأَضْرَمَهُ فَلَمَّا اشْتَعَلَتْ قَالَ عَلِيٌّ ع أَيْنَ وَجْهُ هَذِهِ النَّارِ قَالَ النَّصْرَانِيُّ هِيَ وَجْهٌ مِنْ جَمِيعِ حُدُودِهَا قَالَ عَلِيٌّ ع هَذِهِ النَّارُ مُدَبَّرَةٌ مَصْنُوعَةٌ لَا يُعْرَفُ وَجْهُهَا وَ خَالِقُهَا لَا يُشْبِهُهَا- وَ لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ فَأَيْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ لَا يَخْفَى عَلَى رَبِّنَا خَافِيَةٌ
و الحديث طويل أخذنا منه موضع الحاجة
ترجمه :
16. سلمان فارسى در حديث طولانى جريان آمدن جاثليق را به مدينه به همراه صد نفر از مسيحيان بعد از رحلت رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) نقل مىكند كه به نزد ابوبكر آمده و سؤالاتى از او پرسيد كه او نتوانست پاسخ بدهد و به حضرت على (عليه السلام) راهنمايى شدند. يكى از آن سؤالات اين بود: به ما از صورت خداوند آگاه كن. (كه چگونه است؟) حضرت على (عليه السلام) آتش و هيزمى را خواستند و آن را آتش زدند و زمانى كه آتش شعله ور شد، فرمودند: صورت اين آتش كجاست؟ يكى از مسيحيان جواب داد: از هر طرف آتش، صورت او است. در اين جا بود كه حضرت على (عليه السلام) فرمودند: اين آتشى كه تدبير يافته و ساخته شده است، صورتش معلوم نيست، پس آفريننده آن، به چيزى شباهت ندارد. مشرق و مغرب به خداوند تعلق دارد. پس به هر طرف روى بياوريد، آن جا صورت خداوند است.(59)
17 حَدَّثَنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْأُشْنَانِيِّ الرَّازِيُّ الْعَدْلُ بِبَلْخٍ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ مَهْرَوَيْهِ الْقَزْوِينِيُّ عَنْ دَاوُدَ بْنِ سُلَيْمَانَ الْفَرَّاءِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا عَنْ أَبِيهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِيٍّ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ مُوسَى بْنَ عِمْرَانَ لَمَّا نَاجَى رَبَّهُ قَالَ يَا رَبِّ أَ بَعِيدٌ أَنْتَ مِنِّي فَأُنَادِيَكَ أَمْ قَرِيبٌ فَأُنَاجِيَكَ فَأَوْحَى اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ إِلَيْهِ أَنَا جَلِيسُ مَنْ ذَكَرَنِي فَقَالَ مُوسَى يَا رَبِّ إِنِّي أَكُونُ فِي حَالٍ أُجِلُّكَ أَنْ أَذْكُرَكَ فِيهَا فَقَالَ يَا مُوسَى اذْكُرْنِي عَلَى كُلِّ حَالٍ
ترجمه :
17. امام رضا (عليه السلام) از پدر گرامى خود و ايشان از پدران بزرگوارشان و از امام على (عليه السلام) نقل مىكنند كه رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) فرموده است: زمانى كه حضرت موسى (عليه السلام) با پروردگار خود مناجات مىكرد، عرضه داشت: پروردگارا! آيا از من دور هستى تا تو را صدا بزنم؟ يا به من نزديك هستى تا تو را آهسته بخوانم؟ پس به حضرت موسى (عليه السلام) وحى شد: من همنشين كسى هستم كه مرا ياد كند. حضرت موسى (عليه السلام) عرض كرد: پروردگارا! من در حالتى هستم كه دوست ندارم كه در آن حالت تو را بخوانم. خداوند فرمود: در هر حال مرا ياد كن.
18 حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِمْرَانَ الدَّقَّاقُ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْكُوفِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ الْبَرْمَكِيُّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ جَعْفَرٍ الْجَعْفَرِيِّ عَنْ أَبِي إِبْرَاهِيمَ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ ذُكِرَ عِنْدَهُ قَوْمٌ يَزْعُمُونَ أَنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى يَنْزِلُ إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْيَا فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَا يَنْزِلُ وَ لَا يَحْتَاجُ إِلَى أَنْ يَنْزِلَ إِنَّمَا مَنْظَرُهُ فِي الْقُرْبِ وَ الْبُعْدِ سَوَاءٌ لَمْ يَبْعُدْ مِنْهُ قَرِيبٌ وَ لَمْ يَقْرُبْ مِنْهُ بَعِيدٌ وَ لَمْ يَحْتَجْ بَلْ يُحْتَاجُ إِلَيْهِ وَ هُوَ ذُو الطَّوْلِ- لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ أَمَّا قَوْلُ الْوَاصِفِينَ إِنَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى يَنْزِلُ فَإِنَّمَا يَقُولُ ذَلِكَ مَنْ يَنْسُبُهُ إِلَى نَقْصٍ أَوْ زِيَادَةٍ وَ كُلُّ مُتَحَرِّكٍ مُحْتَاجٌ إِلَى مَنْ يُحَرِّكُهُ أَوْ يَتَحَرَّكُ بِهِ فَظَنَّ بِاللَّهِ الظَّنُونَ فَهَلَكَ فَاحْذَرُوا فِي صِفَاتِهِ مِنْ أَنْ تَقِفُوا لَهُ عَلَى حَدٍّ تَحُدُّوهُ بِنَقْصٍ أَوْ زِيَادَةٍ أَوْ تَحَرُّكٍ أَوْ زَوَالٍ أَوْ نُهُوضٍ أَوْ قُعُودٍ فَإِنَّ اللَّهَ جَلَّ عَنْ صِفَةِ الْوَاصِفِينَ وَ نَعْتِ النَّاعِتِينَ وَ تَوَهُّمِ الْمُتَوَهِّمِينَ- وَ تَوَكَّلْ عَلَى الْعَزِيزِ الرَّحِيمِ. الَّذِي يَراكَ حِينَ تَقُومُ وَ تَقَلُّبَكَ فِي السَّاجِدِينَ
ترجمه :
18. يعقوب بن جعفر مىگويد: گروهى نزد امام موسى كاظم (عليه السلام) بودند كه گمان مىكردند خداوند به آسمان دنيا فرود مىآيد. آن حضرت فرمودند: خداوند پايين نمىآيد و نيازى به آن ندارد، و نگاه او به نزديك و دور مساوى است. هيچ نزديكى از او دور و هيچ دورى به او نزديك نمىشود و به هيچ چيزى نيازمند نيست، بلكه همه به او نيازمند هستند؛ و او صاحب بخشش است. هيچ خدايى جز خداى سربلند و حكيم نيست. اما سخن توصيف كنندگان كه مىگويند: خداوند (به آسمان دنيا) فرود مىآيد، كسى اين سخن را مىگويد كه خداوند را به كمى يا زيادى نسبت مىدهد. (هر متحركى نيازمند به كسى يا چيزى است كه او را حركت دهد.) پس در مورد خداوند خيالاتى كردند و نابود شدند. در توصيف خداوند از اين كه براى او مرزى كه به كمى، زياد، حركت، نابود شدن، بلند شدن و نشستن او را محدود سازد، دورى كنيد. خداوند از توصيف توصيف كنندگان و خيال خيال پردازان برتر است و به خداوند سربلند و بخشنده توكل كن همان خدايى كه تو را در حال ايستاده مىبيند و در حالى كه در ميان سجده كنندگان هستى، دگرگون مىسازد.
19 وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِي إِبْرَاهِيمَ ع أَنَّهُ قَالَ لَا أَقُولُ إِنَّهُ قَائِمٌ فَأُزِيلَهُ عَنْ مَكَانِهِ وَ لَا أَحُدُّهُ بِمَكَانٍ يَكُونُ فِيهِ وَ لَا أَحُدُّهُ أَنْ يَتَحَرَّكَ فِي شَيْءٍ مِنَ الْأَرْكَانِ وَ الْجَوَارِحِ وَ لَا أَحُدُّهُ بِلَفْظِ شَقِّ فَمٍ وَ لَكِنْ كَمَا قَالَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى- كُنْ فَيَكُونُ بِمَشِيَّتِهِ مِنْ غَيْرِ تَرَدُّدٍ فِي نَفْسٍ فَرْدٌ صَمَدٌ لَمْ يَحْتَجْ إِلَى شَرِيكٍ يَكُونُ لَهُ فِي مُلْكِهِ وَ لَا يَفْتَحُ لَهُ أَبْوَابَ عِلْمِهِ
ترجمه :
19. يعقوب بن جعفر از امام موسى كاظم (عليه السلام) نقل مىكند كه آن حضرت فرمودند: من نمىگويم كه خداوند ايستاده است، تا او را از جايگاهش پايين بياورم و او را مكانى كه در آن قرار بگيرد و به حركت در چيزى از اركان و اعضاء و به لفظى كه از باز شدن دهان بيرون مىآيد، محدود نمىكنم. بلكه همان طور كه خداوند فرموده است: موجود شو، پس به وجود مىآيد.) و به خواست او بدون شك در درون خود (مىگويم:) او يگانه و بىنيازى است كه محتاج شريك در پادشاهى خود نيست و اين كه براى او درهاى علم باز شود.
20 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ السِّنَانِيُّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْأَسَدِيُّ الْكُوفِيُّ عَنْ مُوسَى بْنِ عِمْرَانَ النَّخَعِيِّ عَنْ عَمِّهِ الْحُسَيْنِ بْنِ يَزِيدَ النَّوْفَلِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَا يُوصَفُ بِزَمَانٍ وَ لَا مَكَانٍ وَ لَا حَرَكَةٍ وَ لَا انْتِقَالٍ وَ لَا سُكُونٍ بَلْ هُوَ خَالِقُ الزَّمَانِ وَ الْمَكَانِ وَ الْحَرَكَةِ وَ السُّكُونِ تَعَالَى اللَّهُ عَمَّا يَقُولُونَ عُلُوّاً كَبِيراً
ترجمه :
20. ابو بصير از امام صادق (عليه السلام) نقل مىكند كه آن حضرت فرمودند: خداوند به زمان، مكان، حركت، جابه جايى و توقف توصيف نمىشود، بلكه او آفريدگار زمان، مكان، حركت و توقف است و برتر و بزرگتر از آن چيزى است كه مىگويند.
21 حَدَّثَنَا أَبُو الْحُسَيْنِ مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ إِسْحَاقَ الْعَزَائِمِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو سَعِيدٍ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ رُمَيْحٍ النَّسَوِيُّ قَالَ أَخْبَرَنَا عَبْدُ الْعَزِيزِ بْنُ إِسْحَاقَ قَالَ حَدَّثَنِي جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْحَسَنِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ خَلَفٍ الْعَطَّارُ قَالَ حَدَّثَنَا بِشْرُ بْنُ الْحَسَنِ الْمُرَادِيُّ عَنْ عَبْدِ الْقُدُّوسِ وَ هُوَ ابْنُ حَبِيبٍ عَنْ أَبِي إِسْحَاقَ السَّبِيعِيِّ عَنِ الْحَارِثِ الْأَعْوَرِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ ع أَنَّهُ دَخَلَ السُّوقَ فَإِذَا هُوَ بِرَجُلٍ مُوَلِّيهِ ظَهْرَهُ يَقُولُ لَا وَ الَّذِي احْتَجَبَ بِالسَّبْعِ فَضَرَبَ عَلِيٌّ ع ظَهْرَهُ ثُمَّ قَالَ مَنِ الَّذِي احْتَجَبَ بِالسَّبْعِ قَالَ اللَّهُ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ قَالَ أَخْطَأْتَ ثَكِلَتْكَ أُمُّكَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَيْسَ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ خَلْقِهِ حِجَابٌ لِأَنَّهُ مَعَهُمْ أَيْنَمَا كَانُوا قَالَ مَا كَفَّارَةُ مَا قُلْتُ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ قَالَ أَنْ تَعْلَمَ أَنَّ اللَّهَ مَعَكَ حَيْثُ كُنْتَ قَالَ أُطْعِمُ الْمَسَاكِينَ قَالَ لَا إِنَّمَا حَلَفْتَ بِغَيْرِ رَبِّكَ
ترجمه :
21. حارث ابن اعور مىگويد: حضرت على (عليه السلام) وارد بازار شد، ناگهان مردى را ديدند كه پشت سرشان بود و مىگفت: قسم به كسى كه به هفت چيز پوشيده شده است. آن حضرت دست به پشت او زدند و فرمودند: چه كسى به هفت چيز پوشيده شده است؟ گفت: اى امير مؤمنان! (منظورم) خداوند است. آن حضرت فرمودند: اشتباه مىكنى، بين خداوند مخلوقاتش حجابى نيست، زيرا مردم هر جا باشند خداوند با آنها است. عرض كرد: اى امير مؤمنان! كفاره سخنى كه گفتم چيست؟ آن حضرت فرمودند: مگر نمىدانى كه هر جا باشى خداوند با تو است. آن مرد عرض كرد: آيا به نيازمندان غذا بدهم. آن حضرت فرمودند: خير، تو به غير پروردگار خود قسم خوردهاى.
22 حَدَّثَنَا أَبُو الْحُسَيْنِ مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ إِسْحَاقَ الْفَارِسِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي أَبُو سَعِيدٍ الرُّمَيْحِيُّ قَالَ أَخْبَرَنَا عَبْدُ الْعَزِيزِ بْنُ إِسْحَاقَ قَالَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ عِيسَى بْنِ هَارُونَ الْوَاسِطِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ زَكَرِيَّا الْمَكِّيُّ قَالَ أَخْبَرَنِي مُنِيفٌ مَوْلَى جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ قَالَ حَدَّثَنِي سَيِّدِي جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ ع قَالَ كَانَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ ع يُصَلِّي فَمَرَّ بَيْنَ يَدَيْهِ رَجُلٌ فَنَهَاهُ بَعْضُ جُلَسَائِهِ فَلَمَّا انْصَرَفَ مِنْ صَلَاتِهِ قَالَ لَهُ لِمَ نَهَيْتَ الرَّجُلَ قَالَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ حَظَرَ فِيمَا بَيْنَكَ وَ بَيْنَ الْمِحْرَابِ فَقَالَ وَيْحَكَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَقْرَبُ إِلَيَّ مِنْ أَنْ يَحْظُرَ فِيمَا بَيْنِي وَ بَيْنَهُ أَحَدٌ
ترجمه :
22. امام حسن (عليه السلام) در حال نماز خواندن بود كه مردى از برابر او گذشت، به طورى كه بعضى از همراهان آن حضرت آن مرد را از اين كار نهى كردند. زمانى كه امام حسن (عليه السلام) نماز خود را تمام كردند، فرمودند: چرا آن مرد را نهى كرديد؟ عرض كردند: اى فرزند رسول خدا! بين شما و محراب مانع شده بود. آن حضرت فرمودند: واى بر شما! خداوند به من نزديكتر از آن است كه كسى ميان من و او مانع شود.
52 - انعام / 160.
53 - ق / 29.
54 - صافات / 99.
55 - طه / 84.
56 - ذاريات / 51.
57 - مجادله / 7.
58 - مجادله / 7.
59 - بقره / 115.
