وقتى بنده از آنچه ذكر نموديم فراغت پيدا نمود، بايد براى بجا آوردن نماز نافله مغرب بپا خيزد، كه چهار ركعت است، هر دو ركعت با يك سلام و دعاهايى بعد از آن.
سورههاى مخصوص نافلههاى مغرب
دربارهى سورههايى كه در چهار ركعت نمازهاى نافله مغرب قرائت مىشود، در روايت آمده كه حاتم بن فرج مىگويد: از حضرت ابالحسن موسى بن جعفر(عليهماالسلام) دربارهى سورههايى كه در چهار ركعت [نافلههاى نماز مغرب] خوانده مىشود، پرسيدم، حضرت (عليه السلام) به خطّ خويش مرقوم فرمود: در ركعت اوّل سورهى قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَد و در ركعت دوّم سورهى إِنّا أَنْزَلْنُاه؛ و در ركعت سوم، آياتى از اوّل سورهى بقره و وسط همان سوره، يعنى آيات و إلهُكُمْ إِلهٌ واحِدٌ(282) و سپس پانزده بار سورهى قُلْهُوَ اللَّهُ أَحَد، را قرائت مىنمايد، و در ركعت چهارم، آية الكرسىّ و آخر سورهى بقره(283) و سپس پانزده بار قُلْ هُوَ اللّهُ أَحَد را مىخواند.
و در روايت ديگرى نيز دربارهى سورههايى كه در دو ركعت نخست نوافل مغرب قرائت مىشود، آمده است: در ركعت اول از نافلههاى مغرب، سورهى حمد و سه بار قُلْ هُوَ اللّهُ أَحَد، و در ركعت دوّم سورهى حمد و إِنّا أَنْزَلْناه خوانده مىشود.
چنانكه دربارهى دو ركعت سوّم و چهارم، روايت شده كه: حضرت ابى الحسن امام كاظم و امام باقر(عليهاالسلام) همواره در دو ركعت سوّم و چهارم نافلههاى مغرب، در ركعت سوّم سورهى حمد و اوّل سورهى حديد، تا عَليمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ(284) و در ركعت چهارم سورهى حمد و آخر سورهى حشر(285) را قرائت مىفرمودند.
دعاى مخصوص آخرين سجدهى نافلههاى مغرب
دربارهى دعايى را كه در آخرين سجدهى نافلههاى مغرب خوانده مىشود و فضيلت آن، در روايت آمده كه امام صادق (عليه السلام) فرمود: هركس در آخرين سجدهى از نافلهى بعد از [نماز] مغربِ شب جمعه (و اگر در هر شب آن را انجام دهد، افضل و بهتر خواهد بود) هفت بار بگويد:
أَللّهُمَّ، إِنّى أَسْأَلُكَ بِوَجْهِكَ الْكَريمِ وَ بِاسْمِكَ الْعَظيمِ [وَ مُلْكِكَ الْقَديمِ، أَنْ تُصَلِّىَ عَلىمُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ أَنْ تَغْفِرْ ذَنْبِىَ الْعَظيمَ]، إِنَّهُ لا يَغْفِرُ الْعَظيمَ إِلاَّ الْعَظيمُ
- خداوندا، همانا به روى [و اسماء و صفات] بزرگوارت و به اسم بزرگ [و فرمانروايى ديرينه و بى آغازت از تو مسئلت دارم كه بر محمّد و آل او درود فرستى، و گناه بزرگ مرا بيآمرزى]، كه گناه بزرگ را جز بزرگ نمىآمرزد.
نماز را تمام مىكند، در حالى كه خداوند او را مورد مغفرت خويش قرار داده است.
و در روايت ديگرى آمده كه: آن با شصت حجّ از دورترين شهرها برابر است.
كيفيّت دو ركعت نخست نافلههاى نماز مغرب
اين دو ركعت را به اين نيّت شروع مىكنى: نماز نافلهى مغرب را به گونه استحبابى و به منظور اينكه بدين وسيله عبادت خداوند - جلّ جلاله - را بكنم از آن جهت كه زيبندهى پرستش است، بجا مىآورم، سپس هفت تكبير افتتاح را همراه با دعاهاى آن به صورتى كه در ركعت اوّل از نافلههاى نماز ظهر شرح داديم بجا مىآورى، و به همان كيفيّتى كه ذكر كرديم توجّه مىكنى، و بعد از توجّه سورهى حمد و بعد از حمد يكى از سورههايى را كه روايت كرديم برگزيده و قرائت مىنمايى.
و وقتى از ركعت اوّل نماز نافلهى مغرب بپا خاستى، سورهى حمد و هر كدام از سورههايى كه در دو روايت ذكر نموديم برگزيده و قرائت مىكنى، سپس ركعت دوّم را به همان كيفيّت كه در ركعت اوّل نافلههاى نماز ظهر بيان نموده و توضيح داديم، كامل نموده و سلام نماز را مىگويى.
و وقتى سلام نماز را گفتى به همان صورتى كه پيش از اين ذكر كرديم سه بار تكبير مىگويى، و انجام تسبيح حضرت زهراء(عليهاالسلام) نيز به كيفيّت گذشته مستحبّ است.
آنگاه بعد از اين دو ركعت، اين دعا را مىخوانى:
أَللّهُمَّ، إِنَّك تَرى وَلا تُرى، وَ أَنْتَ بِالْمَنْظَرِ الأَعْلى، وَ إِلَيْكَ الرُّجْعى وَالْمُنْتَهى، وَ إِنَّ لَكَ الْمَماتَ وَ الَْمحْيى، وَ إِنَّ لَكَ الْآخِرَةَ وَالْأُولى، أَللّهُمَّ، إِنّا نَعُوذُ بِكَ مِنْ أَنْ نَذِلُّ وَ نَخْزى، وَ أَنْ نَأْتِىَ ما عَنْهُ تَنْهى، أَللّهُمَّ، إِنّى أَسْأَلُكَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَسْأَلُكَ الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِكَ، وَ أَسْتَعيذُ بِكَ مِنَ النّارِ بِقُدْرَتِكَ، وَ أَسْأَلُكَ مِنَ الْحُورِ العينِ وَ بِعِزَّتِكَ، وَ اجْعَلْ أَوْسَعَ رِزْقى عِنْد كِبَرِ سِنّى، وَ أَحْسَنَ عَمَلى عِنْد اقْتِرابِ أَجَلى، وَ أَطِلْ فى طاعَتِكَ وَ ما يُقَرِّبُ مِنْكَ وَ يُحْظى عِنْدَكَ وَ يُزْلِفُ لَدَيْكَ عُمْرى، وَ أَحْسَنَ فى جَميعِ أَحْوالى وَ أُموُرى مَعُونَتى، وَلا تَكِلْنى إِلى أَحَدٍ مِنْ خَلْقِكَ، وَ تَفَضَّلْ [يا: أَفْضِلْ] عَلَىَّ بِقَضآءِ جَميعِ حَوآئِجى لِلدُّنْيا وَالْآخِرَةِ، وَ ابْدَأْ بِوالِدَىَّ وَ وُلْدى وَ جَميعِ إِخْوانِىَ الْمُؤْمِنينَ فى جَميعِ ما سَأَلْتُكَ لِنَفْسى، وَ ثَنِّ بى بِرَحْمَتِكَ، يا أَرْحَمَ الرّاحِمينَ.
- خداوندا، بىگمان تو مىبينى و ديده نمىشود، و در چشم انداز بالاتر قرار دارى، و بازگشت و سرانجام [همگان] فقط به سوى توست، و مسلّماً مرگ و زندگانى براى توست ، و آخرت و دنيا از آن توست، خدايا، به تو پناه مىبريم از اينكه خوار و رسوا گشته و آنچه را كه از آن نهى فرمودهاى مرتكب شويم، خداوندا، براستى از تو مسألت مىكنم كه بر محمّد و آل محمّد درود فرستى، و به رحمتت بهشت را از تو خواهانم، و به قدرتت از آتش جهنّم به تو پناه مىآورم، و به عزّتت از حور عين و زنان سياه و درشت چشم بهشتى از تو درخواست مىنمايم، و وسيعترين روزىام را در هنگام فزونى عمرم، و نيكوترين عملم را در هنگام نزديكى سرآمد عمرم قرار ده، و عمرم را در طاعتت و آنچه كه مرا به تو نزديك گردانيده و در نزدت بهرهمند، و در پيشگاهت برخوردار از منزلت مىگرداند، طولانى گردان، و در همهى حالات و امورم مرا نيكو يارى فرما، و به هيچ يك از مخلوقاتت وامگذار، و تفضّل فرموده و همهى حوائجم در دنيا و آخرت را برآورد ساز،، و در تمام آنچه از تو براى خود درخواست نمودم نخست به والدين و فرزندان و تمام برادران مؤمنم آغاز كن، [و به ايشان عطا فرما] و در مرحلهى دوّم به من [عطا فرما]. به رحمتت، اى مهربانترين مهربانها.
كيفيّت انجام دو ركعت ديگر نافلههاى مغرب
سپس براى خواندن دو ركعت آخر از نافلههاى مغرب بپا مىخيزى. و نيّت اين دو مانند نيّت دو ركعت نخست مىباشد. آنها را با تكبيرة الاحرام آغاز نموده، و سورهى حمد و يك سوره از دو روايتى كه ذكرش گذشت، برگزيده و بعد از حمد قرائت مىكنى، و به همان صورتى كه در دو ركعت اوّل نافلههاى ظهر ذكر نموديم ركوع و سجده بجا مى آورى.
سپس براى خواندن ركعت دوّم نافلهى مغرب برخاسته، و سورهى حمد، و يك سوره از دو روايت را برگزيده و قرائت مىكنى، و مثل قنوت نافلههاى ظهر قنوت مىكنى، ركوع، و سجدهى نخست و بعد سجدهى دوّم و دعاى مخصوص آن (يعنى: أَللّهُمَّ، إِنّى أَسْأَلُكَ بِوَجْهِكَ الْكَريمِ هفت بار تا آخر) بر آن مىافزايى، مىنشينى و تشهّد را به صورت كامل گفته، و سلام نماز و تكبيرهاى سه گانه را مىگويى، و تسبيح حضرت زهرا(عليهاالسلام) را به صورتى كه گذشت انجام مىدهى.
آنگاه بعد از اين دو ركعت، اين دعا را خوانده و مىگويى:
أَللّهُمَّ، بِيَدِكَ مَقاديرُ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ، وَ بِيَدِكَ مَقاديرُ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ، وَ بِيَدِكَ مَقاديرُ الْغِنى وَ الْفَقْرِ، وَ بِيَدِكَ مَقاديرُ الْخِذْلانِ وَ النَّصْرِ، وَ بِيَدِكَ مَقاديرُ الْمَوْتِ وَ الْحَياةِ، وَ بِيَدِكَ مَقاديرِ الصَّحَّةِ وَ السُّقْمِ، وَ بِيَدِكَ مَقاديرُ الْخَيْرِ وَ الشَّرِّ، [وَ بِيَدِكَ مَقاديرِ الْجَنَّةِ وَالنّارِ]، وَ بِيَدِكَ مَقاديرُ الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ، أَللّهُمَّ، صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ بارِكْ لى فى دينى و دُنْياىَ وَ آخِرَتى، وَ بارِكْ لى فى أَهْلى وَ مالى وَ وُلْدى وَ إِخْوانى وَ جَميعِ ماخَوَّلْتَنى وَ رَزَقْتَنى وَ أَنْعَمْتَ بِهِ عَلَىَّ وَ مَنْ أَحْدَثْتَ بَيْنَى وَ بَيْنَهُ مَعْرِفَةً مِنَ الْمُؤْمِنينَ، وَاجْعَلْ مَيْلَهُ إِلَىَّ وَ مَحَبَّتَهُ لى، وَاجْعَلْ مُنْقَلَبَنا إِلى خَيْرٍ دآئِمٍ وَ نَعيمٍ لايَزُولُ، أَللّهُمَّ، صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، [وَ] اقْصِرْ أَمَلى عَنْ غايَةِ أَجَلى، وَاشْغَلْ قَلْبى بِالْآخِرَةِ عَنِ الدُّنْيا، وَ أَعِنّى عَلى ما وَظَّفْتَ عَلَىَّ مِنْ طاعَتِكَ، وَ كَلَّفْتَنيهِ مِنْ رِعايَةِ حَقِّكَ، وَ أَسْأَلُكَ فَواتِحَ الْخَيْرِ وَ خَواتِمَهُ، وَ أَعُوذُ بِكَ مِنَ الشَّرِّ وَ أَنْواعِهِ، خَفَيِّهِ وَ مُعْلِنِهِ، أَللّهُمَّ، صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ تَقَبَّلْ عَمَلى، فَضاعِفْهُ لى، وَاجْعَلْنى مِمَّنْ يُسارِعُ فِى الْخَيْراتِ، وَ يَدْعُوكَ رَغَباً وَ رَهَباً، وَاجْعَلْنى لَكَ مِنَ الْخاشِعينَ.
أَللّهُمَّ، صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ [يا: وَ آلِهِ] وَفُكَّ رَقَبَتى مِنَ النّارِ، وَ أَوْسِعْ عَلَىَّ مِنْ رِزْقِكَ الْحَلالِ، وَ ادْرَأْ عَنّى شَرَّ فَسَقَةِ الْجِنَّ وَالاِْنْسِ، وَ شَرَّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَ الْعَجَمْ، وَ شَرَّ كُلِّ ذى شَرِّ. أَللّهُمَّ، وَ أَيَّما أَحَدٍ مِنْ خَلْقِكَ أَرادنى أَوْ أَحَداً مِنْ أَهْلى وَ وُلْدى وَ إِخْوانى وَ أَهْلِ حُزانَتى بِسُوءٍ، فَإِنّى أَدْرَأُكَ فى نَحْرِهِ(286) وَ أَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّهِ، وَ أَسْتَعينُ بِكَ عَلَيْهِ، فَصَلِّ عَلىمُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ [يا: آلِهِ]، وَ خُذْ[هُ ]عَنِّى مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ وَ عَنْ يَمينِهِ وَ عَنْ شِمالِهِ وَ مِنْ فَوْقِهِ [وَ مِنْ تَحْتِهِ]، وَ امْنَعْنى مِنْ أَنْ يَصِلَ إِلَىَّ مِنْهُ سُوءٌ أَبَداً، بِسْمِ اللَّهِ، وَبِاللَّهِ، تَوَكَّلْتُ عَلَى اللَّهِ، إِنَّهُ مَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ، إِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ، قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِكُلِّ شَىْءٍ قَدْراً.
أَللّهُمَّ، صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَاجْعَلْنى وَأَهْلى وَ وُلْدى وَ إِخْوانى فى كَنَفِكَ وَ حِفْظِكَ وَ حِرْزِكَ وَ حِياطَتِكَ وَ جِوارِكَ وَأَمْنِكَ [وَ أَمانِكَ] وَ عِياذِكَ وَ مَنْعِكَ، عَزَّ جارُكَ، وَ جَلَّ ثَنآؤُكَ، وَامْتَنَعَ عآئِذُكَ، وَلا إِلهَ إِلاّ أَنْتَ، فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَاجْعَلْنى وَإِيّاهُمْ فى حِفْظِكَ وَ مُدافَعَتِكَ وَ وَدائِعِكَ الَّتى لاتَضيعُ مِنْ كُلِّ سُوءٍ وَ شَرِّ الشَّيْطانِ وَالسُّلْطانِ، إِنَّكَ أَشَدُّ بَأْساً وَ أَشَدُّ تَنْكَيلاً، أَللّهُمَّ، إِنْ كُنْتُ مُنَزِّلاً بَأْساً مِنْ بَأْسِكَ، وَ نِقْمَةً مِنْ نِقْمَتِكَ بَياتاً، وَ هُمْ نآئِمُونَ أَوْ ضُحىً وَ هُمْ يَلْعَبُونَ، فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَاجْعَلْنى وَ أَهْلى وَ وُلْدى وَإِخْوانى فى دينى فى مَنْعِكَ وَ كَنَفِكَ وَ دِرْعِكَ الْحَصينَةِ.
أَللّهُمَّ، إِنّى أَسْأَلُكَ بِنُورِ وَجْهِكَ الْمُشْرِقِ الْحَىِّ الْقَيُّومِ الْباقِى الْكَريمِ، وَ أَسْأَلُكَ بِنُورِ وَجْهِكَ الْقُدُّوسِ الَّذى أَشْرَقَتْ لَهُ السَّماواتُ وَالاَْرَضُونَ، وَصَلُحَ عَلَيْهِ أَمْرُ الاَْوَّلينَ وَالْآخِرينَ، أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ أَنْ تُصْلِحَ شَأْنى كُلَّهُ، وَ تُعْطِيَنى مِنْ الْخَيْرِ كُلَّهُ، وَ تَصْرِفَ عَنِّى الشَّرَّ كُلَّهُ، وَ تَقْضِىَ لى حَوآئِجى كُلَّها، وَ تَسْتَجيبَ لى دُعآئى، وَ تَمُنَّ [يا: مُنَ] عَلَىَّ بِالْجَنَّةِ تَطَوُّلاً مِنْكَ، وَ تُجيرَنى مِنَ النّارِ، وَ تُزَوِّجَنى مِنَ الْحَوْرِ الْعَينِ، وَ ابْدَأْ بِوالِدَىَّ وَإِخْوانِىَ الْمُؤْمِنينَ وَأَخواتِىَ الْمُؤْمِناتِ فى جَميعِ ما سَأَلْتُكِ لِنَفْسى، وَ ثَنِّ بى بِرَحْمَتِكَ، يا أَرْحَمَ الرّاحِمينَ.
- خداوندا، اندازهها و مقادير شب و روز و آفتاب و مهتاب، و بىنيازى و نادارى، و شكست و پيروزى، و مرگ و زندگانى، و بهبودى و بيمارى، و خير و شرّ، [و بهشت و آتش جهنّم] و دنيا و آخرت تنها به دست توست. خداوندا، بر محمّد و آل او درود فرست، و دين و دنيا و آخرتم را براى من پرخير و بركت گردان، و در اهل و مال و دارايى و فرزندان و برادرانم و همهى آنچه را كه به من عنايت و روزى نموده و ارزانى داشتهاى وهركس از مؤمنان كه ميان من و او آشنايى ايجاد كردهاى، مبارك گردان. و نسبت به من متمايل، و دوستدارم قرار ده، و بازگشت ما را به سوى خير جاودانى و نعمت [معنوى]اى كه از بين نمىرود، قرار ده، خداوندا، بر محمّد و آل او درود فرست، [و] آرزويم را كوتاه[تر ]از فرجام سرآمد عمرم بگردان، و دلم را با مشنول شدن به آخرت از دنيا بازدار، و مرا بر آنچه از طاعتت موظّف، و بر رعايت حقوقت مكلّف نمودهاى، يارى فرما، و آغازها و پايانهاى خير و خوبى را از تو مسألت دارم، و به تو پناه مىبرم از شرّ، و انواع مخفى و آشكار آن، خداوندا، بر محمّد و آل او درود فرست، و عمل مرا بپذير، و آن را مضاعف و دو چندان گردان، و از كسانى قرار ده كه در خيرات و خوبيها پيشى گرفته، و با حالت رغبت و هراس تو را مىخوانند، و از فروتنان درگاهت قرار ده.
خداوندا، بر محمّد و آل او درود فرست و از آتش جهنّم رهايم فرما، و روزى حلالت را بر من وسعت ده، و شرّ فاسقان جنّ و انس، و شرّ گناهكاران عَرَب و عَجَم، و آسيبِ هر آسيب رسان را از من دور فرما. خداوندا، و هركس از مخلوقاتت كه بخواهد كه به من، يا هركدام از خانواده و فرزندان و برادرانم و خويشان و بستگانم كه به خاطر آنان ناراحت مىشوم، بدى برساند، من به واسطهى تو بر سينهى او [دست ردّ زده و ] دورش مىنمايم، و از شرّ آن به تو پناه مىبرم، و به تو بر او يارى مىجويم، پس بر محمّد و آل او درود فرست، و او را از پيش روى و پشت سر و سمت راست و چپ و بالا [و زيرش] بگير، و نگذار كه هيچگاه از ناحيهى او بدى و آسيبى به من برسد. به نام خدا، و به [وسيلهى] خدا، بر خدا توكّل نمودم، براستى كه هركس بر خداوند توكّل نمايد، خدا او را كفايت مىكند، بىگمان خداوند كار خود به آخر مىرساند، و خداوند براى هر چيز اندازه مشخّصى قرار داده است.
خداوندا، بر محمّد و آل او درود فرست، و من و خانواده و فرزندان و برادرانم را در تحت حمايت و حفظ و نگاهدارى و محافظت و همسايگى و امن [و امان] و پناهندگى و باز دارندگى خويش قرار ده، همسايهى تو سربلند، و ثنايت بزرگ، و پناهندهى به تو دور از دسترس [همگان] است، و معبودى جز تو نيست. پس بر محمّد و آل او درود فرست و من و آنان را از هر بدى، و شرّ شيطان و پادشاه و فرمانروا، و در تحت حفظ و حمايت و دفاع و آن ديعهها و سپردههايت كه هرگز ضايع نمىشود و از بين نمىرود، قرار ده، كه تو سخت نيرومندتر و بازدارندهتر و سختترين سزا دهندگان مىباشى. خداوندا، اگر خواستى سختى و گرفتاريى از سختيها و گرفتاريهايت و نقمتى از نقمتهايت را شبانگاهان و در حالى كه آنان [يعنى مردم] درخوابند، يا در روز در حالى كه در حال سرگرمى و بازى هستند، فرو فرستى، پس بر محمّد و آل او درود فرست، و من و خانواده و فرزندان و برادران دينىام را در تحت بازدارندگى و حمايت و سپر محفوظ و استوار خويش قرار دهى.
خدايا، به نورِ روى [و اسماء و صفات]ات كه روشن و زنده و قيّوم [و بر پا و برپا دارندهى مخلوقات] و پاينده و بزرگوار است، از تو درخواست مىنمايم، و به نور روى [و اسماء و صفات] بسيار پاكيزه از هر عيب و كاستىات كه آسمانها و زمين بدان روشن، و امر اوّلين و آخرين بر آن شايسته گشته و اصلاح مىيابد، از تو مسئلت دارم كه بر محمّد و آل او درود فرستى، و تمام حالات و امورم را اصلاح فرمايى، و همهى خير و خوبى را به من عطا فرمايى، و از همهى بديها باز داشته، و تمام خواستههايم را برآورده ساخته، و دعايم را اجابت فرمايى و از روى بخشش از ناحيهى خود، بهشت را بر من ارزانى بدارى [يا: بدار]، و مرا از آتش جهنّم در پناه خويش درآورى، و از حور عين و زنان سياه و درشْت چشم بهشتى به ازدواجم درآورى، و در تمام آنچه از تو براى خود درخواست نمودم به پدر و مادر و برادران و خواهران مؤمنم آغاز فرما، و بعد به من عطا فرما، به رحمتت اى مهربانترين مهربانها.
ادامهى تعقيبات مخصوص نماز مغرب(287)
دعاى اميرالمؤمنين (عليه السلام) در تعقيب نماز مغرب
1 - از تعقيبات مختصّ به نماز مغرب، دعايى است كه از مولايمان اميرمؤمنان (عليه السلام) در تعقيب نمازهاى پنجگانه واجب نقل شده، كه از آن جمله دعاى بعد از نماز مغرب است به اين صورت:
أَللّهُمَّ، تَقَبَّلْ مِنّى ما كانَ صالِحاً، وَ أَصْلِحْ مِنّى ما كانَ فاسِداً، أَللّهُمَّ، لا تُسَلِّطْنى عَلى فَسادِ ما أَصْلَحْتَ مِنّى، وَ أَصْلِحْ لى ما أَفْسَدْتَهُ مِنْ نَفْسى، أَللّهُمَّ، إِنّى أَسْتَغْفِرُكَ مِنْ كُلِّ ذَنْبٍ قَوِىَ عَلَيْهِ بَدَنى بِعافِيَتِكَ، وَ نالَتْهُ يَدى بِفَضْلِ نِعْمَتِكَ، وَ بَسَطْتُ إِلَيْهِ يَدى بِسَعَةِ رِزْقِكَ، وَاحْتَجَبْتُ فيهِ عَنِ النّاسِ بِسِتْرِكَ، وَ اتَّكَلْت فيهِ عَلى كَريمِ عَفْوِكَ. أَللّهُمَّ، إِنّى أَسْتَغْفِرُكَ مِنْ كُلِّ ذَنْبٍ تُبْتُ إِلَيْكَ مِنْهُ، وَ نَدِمْتُ عَلى قَطْعِهِ، وَ اسْتَحْيَيْتُ مِنْكَ وَاأَنَا عَلَيْهِ، وَ رَهِبْتُكَ وَأَنَا فيهِ، ثُمَّ راجَعْتُهُ وَ عُدْتُ إِلَيْهِ. أَللّهُمَّ، إِنّى أَسْتَغْفِرُكَ مِنْ كُلِّ ذَنْبٍ عَمِلْتُهُ [يا: عَلِمْتُهُ ]أَوْ جَهِلْتُهُ، ذَكَرْتُهُ أَوْ نَسيتُهُ، أَخْطَأْتُهُ أَوْ تَعَمَّدْتُهُ هُوَ مِمّا لا أَشُكُّ أَنَّ نَفْسى مُرْتَهِنَةٌ بِهِ، وَ إِنْ كُنْتُ نَسيُتُه وَ غَفَلْتُ عَنْهُ. أَللّهُمَّ، إِنّى أَسْتَغْفِرُكَ مِنْ كُلِّ ذَنْبٍ جَنَيْتُهُ عَلَىَّ [يا: عَلى نَفْسى] بِيَدى، وَ آثَرْتُ فيهِ شَهْوَتى، أَوْ سَعَيْتُ فيهِ لِغَيْرى، أَوِ اسْتَغْوَيْتُ فيهِ مَنْ تابَعَنى، أَوْ كابَرْتُ [يا: دابَرْتُ ]فيهِ مَنْ مَنَعَنى، أَوْ قَهَرْتُهُ بِجَهْلى، أَوْ لَطُفْتُ [يا: نَطَقْتُ] فيهِ بِحيلَةِ غَيْرى، أَوْ اسْتَزَلَّنى إِلَيْهِ مَيْلى وَ هَواىَ، أَللّهُمَّ، أَسْتَغْفِرُكَ مِنْ كُلِّ شَىْءٍ أَرَدْتُ بِهِ وَجْهَكَ، فَخالَطَنى فيهِ ما لَيْسَ لَكَ، وَ شارَكَنى فيهِ ما لَمْ يَخْلُصْ لَكَ، وَ أَسْتَغْفِرُكَ مِمّا عَقَدْتُهُ عَلى نَفْسى ثُمَّ خالَفَهُ هَواىَ، أَللّهُمَّ، صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَعْتِقْنى مِنَ النّارِ، وَجُدْ عَلَىَّ بِفَضْلِكَ، أَللّهُمَّ، إِنّى أَسْأَلُكَ بِوَجْهِكَ الْكَريمِ الْباقِى الدّآئِمِ الَّذى أَشْرَقَتْ بِنُورِهِ السَّماواتُ وَالاَْرْضُ، وَ كَشَفْتَ به ظُلُماتِ الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ، وَ دَبَّرْتَ به أُمُورَ الْجِنِّ وَالاِْنْسِ، أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ [عَلى] آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تُصْلِحَ شَأْنى بِرَحْمَتِكَ، يا أَرْحَمَ الرَّاحِمينَ.
- خداوندا، عمل صالح مرا از من بپذير، و اعمالم فاسدم را اصلاح فرما، خدايا، مرا بر تباه نمودن آنچه كه اصلاح فرمودى مسلّط مگردان، و هر چه را كه فاسد نمودم اصلاح فرما، خداوندا، بى گمان از هرگناهى كه بدنم به واسطه تندرستى دادن تو قدرت بر آن پيدا نموده، و به فضل نعمتت بدان دسترسى پيدا كردم، و به وسعت روزىات دستم را به سوى آن دراز و به پوشش تو آن را از مردم پنهان نمودم، و در [حال انجام] آن بر عفو و گذشت بزرگوارانهات تكيه نمودم، طلب آمرزش مىنمايم. خداوندا، از هر گناهى كه از آن توبه نمودم و بر انجام آن پشيمان شدم، و در حال انجام آن از تو شرم نموده و بيم داشتم، سپس رجوع نموده، و به سوى آن بازگشتم، آمرزش خواهى مىكنم. خدايا، از هر گناه كه جاهلانه و [يا: آگاهانه] و يا با نادانى، با متذكّر بودن و يا در حال فراموشى، و به خطا و يا عمداً انجام دادم و شك ندارم كه وجود من در گرو آن است، هرچند آن را فراموش نموده، و از آن غفلت ورزم، از تو طلب آمرزش مىنمايم. خداوندا، از هر گناهى با دست خود بر خويش جنايت نمودم، و شهوت و ميل نفسانىام را مقدّم داشتم، يا براى ديگرى كوشيدم، يا پيروان خويش را گمراه نمودم، يا بر كسى كه مانع من بود بزرگمنشى [يا: پشت] نموده و ستيزه كردم، يا با نادانىام بر او چيره گشتم، يا با چاره جويى و حيلهى كس ديگر آن را به نرمى و آرامى مرتكب شدم [يا: بدان زبان گشودم]، يا ميل و خواست و هوا و هوسم مرا به سوى آن لغزانيده و كشانيد، از تو آمرزش مىطلبم، و خداوندا، از هر عملى كه تنها روى[و اسماء و صفات و خشنودى] تو را قصد نمودم، ولى قصد ديگرى را كه خالص براى تو نبود [در اثناى] عمل با آن آميخته و شريك شد، آمرزش مىطلبم. و از هر پيمانى كه با خويش بستم و سپس ميل و هوا و هوسم با آن مخالفت نمود، طلب آمرزش مىنمايم. خداوندا، بر محمّد و آل محمّد درود فرست، و مرا از آتش جهنّم رها گردان، و فضل خويش را بر من ارزانى دار، خداوندا، به [واسطهى] روى [و اسماء وصفات ]بزرگوار پايندهى جاودانىات كه آسمانها و زمين را بدان روشن گردانيده، و تاريكيهاى خشكى و دريا را برطرف نموده، و امور جنّيان و انسانها را تدبير فرمودى، از تو درخواست مىنمايم كه بر محمّد و [بر ]آل محمّد درود فرستى، و حال و كار مرا اصلاح فرمايى، به رحمتت اى مهربانترين مهربانها،
دعاى حضرت فاطمهى زهراء (عليهاالسلام) در تعقيب نماز مغرب
2 - و نيز از جملهى تعقيبات مختصّ به فريضهى مغرب، دعايى است كه از مولايمان فاطمه زهراء(عليهاالسلام) در تعقيب نمازهاى پنجگانه روايت شده، و آن اين است كه:
أَلْحَمْدُللَّهِِ الَّذى لا يُحْصى [يا: لايَبْلُغُ] مِدْحَتَهُ الْقائِلوُنَ، وَالْحَمْدُللَّهِِ الَّذى لا يُحْصى نَعْمآءَهُ الْعآدُّونَ، وَالْحَمْدُللَّهِِ الَّذى لايُؤَدّى حَقَّهُ الُْمجْتَهِدُونَ، وَلا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ الأَوَّلُ وَالْآخِرُ، وَلا إِلهَ إِلّا اللَّهُ الظّاهِرُ وَ الْباطِنُ، وَلا إِلهَ إِلاَّ اللَّهُ الُْمحْيِى الْمُميتُ، وَ أَللَّهُ أَكْبَرُ ذُوالطَّوْلِ، وَاللَّهُ أَكْبَرُ ذُوالْبَقآءِ الدّآئِمِ، وَالْحَمْدُللَّهِِ الَّذى لايُدْرِكُ الْعالِمُونَ عِلْمَهُ، وَ لا يَسْتَخِفُّ الْجاهِلُونَ حِلْمَهُ، وَ لا يَبْلُغُ الْمادِحوُنَ مِدْحَتَهُ، وَلا يَصِفُ الْواصِفُونَ صِفَتَهُ، وَلا يُحْسِنُ الْخَلْقُ نَعْتَهُ، وَ الْحَمْدُللَّهِِ ذِى الْمُلْكِ وَالْمَلَكُوتِ وَالْعَظَمَةِ وَالْجَبَرُوتِ وَ [الْعِزِّوَ] الْكِبْريآءِ وَالْجَلالِ وَ الْبَهآءِ وَالْمَهابَةِ وَالْجَمال وَ الْعِزَّةِ وَ الْقُدْرَةِ وَالْحَوْلِ وَ الْقُوَّةِ وَالْمِنَّةِ وَ الْغَلَبَةِ وَ الْفَضْلِ وَالطَّوْلِ وَ الْعَدْلِ وَ الْحَقِّ [وَالْخَلْقِ] وَالْعُلاوَ الرِّفْعَةِ وَالَْمجْدِ وَ الْفَضيلَةِ وَالْحِكْمَةِ وَ الْغَنآءِ وَالسَّعَةِ وَالْبَسطِ وَ الْقَبْضِ وَ الْحِلْمِ وَالْعِلْمِ وَ الْحُجَّةِ الْبالِغَةِ وَالنِّعْمَةِ السّابِغَةِ وَالثَّنآءِ الْحَسَنِ الْجَميلِ وَالْآلآءِ الَكَريمَةِ، مُلِكُ الدُّنْيا وَالْآخِرَةِ وَالْجَنَّةِ وَ النّارِ وَ ما فِيهِنَّ، تَبارَكَ وَ تَعالى.
أَلْحَمْدُللَّهِِ الَّذى عَلِمَ أَسْرارَ الْغُيُوبِ، وَاطَّلَعَ عَلى ما تُجِنُّ [يا: تَجْنِى ]الْقُلوبُ، فَلَيْسَ عَنْهُ مَذْهَبٌ وَلامَهْرَبٌ، أَلْحَمْدُللَّهِِ [الَّذى ]الْمُتَكَبِّرِ فى سُلْطانِهِ، أَلْعَزيزِ فى مَكانِهِ، أَلْمُتَجَبِّرِ فى مُلْكِهِ، أَلْقَوِىِّ فى بَطْشِهِ، أَلرَّفيعِ فَوْقَ عَرْشِهِ، أَلْمُطَّلِعِ عَلى خَلْقِهِ، وَ الْبالغِ لِما أَرادَ مِنْ عِلْمِهِ، أَلْحَمْدُللَّهِِ الَّذى بِكَلِماتِهِ قامَتِ السَّماواتُ الشِّدادُ، وَ ثَبَتَتِ الاَْرَضُونَ الْمِهادُ، وَانْتَصَبَتِ الْجِبالُ الرَّواسِى الاَْوْتادُ، وَ جَرَتِ الرِّياحُ اللَّواقِحُ، وَ سارَ [يا: سارَتْ] فى جَوِّ السَّمآءِ السَّحابُ، وَ وَقَفَتْ عَلىحُدُودِهَا الْبِحارُ، وَ وَجِلَتِ الْقُلُوبُ مِنْ [يا: عَنْ] مَخَافَتِهِ، وَ انْقَمَعَتِ الاَْرْبابُ لِرُبُوبِيَّتِهِ، تَبارَكْتَ، يا مُحْصِىَ قَطْرِ الْمآءِ وَ وَرَقِ الشَّجَرِ، وَ مُحْيِىَ أَجْسادِ الْمَوْتى لِلْحَشْرِ، سُبْحانَكَ يا ذَاالْجَلالِ وَالاَْكْرامِ.
ما فَعَلْتَ بِالْغَريبِ الْفَقيرِ إِذا أَتاكَ مُسْتَجيراً مُسْتَغيثاً، ما فَعَلْتَ بِمَنْ أَناخَ بِفِنآئِكَ، وَ تَعَرَّضَ لِرِضاكَ، وَ عَذا إِلَيْكَ، فَجَثا(288)بَيْنَ يَدَيْكَ، يَشْكُو إِلَيْكَ ما لا يَخْفى عَلَيْكَ، لا يَكُونَنَّ - يارَبِّ، - حَظّى مِنْ دُعآئِىَ الْحِرْمانَ، وَلا نَصيبى مِمّا أَرْجُو مِنْ مَنِّكَ الْخِذْلانَ، يا مَنْ لَمْ يَزَلْ وَ لايَزالُ وَ لا يَزُولُ، كَما لَمْ يَزَلْ قآئِماً عَلى كُلِّ نَفْسٍ بِما كَسَبَتْ، يا مَنْ جَعَلَ أَيّامَ الدُّنْيا تَزُوُل، وَ شُهُورَها تَحُوُل، وَ سِنيها(289) تَدُورُ، وَ أَنْتَ الدّآئِمُ لاتُبْليكَ الاَْزْمانُ، وَلا تُغَيِّرُكَ الدُّهُورُ، يا مَنْ كُلَّ يَوْمٍ عِنْدَهُ جَديدٌ، وَ كُلَّ رِزْقٍ عِنْدَهُ عَتيدٌ، لِلضَّعيفِ وَالْقَوىِّ وَالشَّديدِ، قَسَمْتَ الاَْرْزاقَ بَيْنَ الْخَلآئِقِ، فَسَوَّيْتَ بَيْنَ الذَّرَّةِ وَ الْعُصْفُورِ.
أَللّهُمَّ، إِذا ضاقَ الْمَقامُ بِالنّاسِ، فَنَعُوذُ بِكَ فى ضيقِ الْمَقامِ، أَللّهُمَّ، إِذا طالَ يَوْمُ الْقِيامَةِ عَلى الُْمجْرِمينَ، فَقَصِّرْ [طُولَ] ذلِكَ الْيَوْمِ عَلَيْنا، كَما بَيْنَ الصَّلاةِ إِلَى الصَّلاةِ. أَللّهُمَّ، إِذا دَنَتِ الشَّمْسُ مِنَ الْجَماجِمِ فَكانَ بَيْنَها وَ بَيْنَ الْجَماجِمِ مِقْدارُ ميلٍ، وَ زيدَ فى حَرِّها حَرُّ عَشْرِ سنينَ، فَإِنّا نَسْأَلُكَ أَنْ تُظِلَّنا بِالْغَمامِ، وَ تَنْصِبَ لَنَا الْمَنابِرَ وَالْكَراسِىَّ، نَجْلِسُ عَلَيْها وَ النّاسُ يَنْطَلِقُونَ فِى الْمَقامِ، آمينَ، رَبَّ الْعالَمينَ، أَسْأَلُكَ أَللّهُمَّ، بِحَقِّ هذِهِ الَْمحامِدِ إِلاّ غَفَرْتَ لى، وَ تَجاوَزْتَ عَنّى، وَ أَلْبَسْتَنِى الْعافِيَةَ فى بَدَنى، وَ رَزَقْتَنى السَّلامَةَ فى دينى، فَإِنّى أَسْأَلُكَ وَ أَنَا واثِقٌ بَإِجابَتِكَ إِيّاىَ فى مَسْأَلَتى، وَ أَدْعُوكَ وَ أَنَا عالِمٌ بِاسْتِماعِكَ دَعْوَتى، فَاسْتَمِعْ دُعآئِى، لا تَقْطَعْ رَجآئى، وَلا تَرُدَّ ثَنآئى، وَلا تُخَيِّبْ دُعآئى، أَنَا مُحْتاجٌ إِلى رِضْوانِكَ، وَ فَقيرٌ إِلى غُفْرانِكَ، أَسْأَلُكَ وَلا آيَسُ مِنْ رَحْمَتِكَ، وَ أَدْعُوكَ وَ أَنَا غَيْرُ مُحْتَرِزٍ مِنْ سَخْطَتِكَ، رَبِّ، فَاسْتَجِبْ لى، وَامْنُنْ عَلَىَّ بِعَفْوِكَ، تَوَفَّنى مُسْلِماً، وَأَلْحِقْنى بِالصّالِحينَ، رَبِّ، لاتَمْنَعْنى فَضْلَكَ يا مَنّانُ وَلا تَكِلْنى إِلىنَفْسى مَخْذُولاً، يا حَنّانُ، رَبِّ، ارْحَمْ عِنْدَ فِراقِ الاَْحِبَّةِ صَرْعَتى، وَ عِنْدَ سُكُونِ الْقَبْرِ وَحْدَتى، وَ فِى مَفازةِ الْقِيامَةِ غُرْبَتى، وَ بَيْنَ يَدَيْكَ مَوْقُوفاً لِلْحِسابِ فاقَتى، رَبِّ، أَسْتَجيرُكَ مِنَ النّارِ فَأَجِرْنى [يا: وَ أَجِرْنى]، رَبِّ، أَعُوذُ بِكَ مِنَ النّارِ فَأَعِذْنى، [رَبِ] أَفْزَعُ إِلَيْكَ مِنَ النّارِ فَأَبْعِدْنى، رَبِّ، أَسْتَرْحِمُكَ مَكْرُوباً فَارْحَمْنى، رَبِّ، أَسْتَغْفِرُكَ لِما جَهِلْتُ فَاغْفِرْ لى، قَدْ أَبرَزَنِى الدُّعآءُ لِلْحاجَةِ إِلَيْكَ، فَلا تُؤْيِسْنى يا كَريمُ، [يا] ذَاالْآلآءِ وَالاِْحْسانِ وَ التَّجاوُزِ، يا سَيِّدى، يا بَرُّ، يا رَحيمُ، إِسْتَجِبْ بَيْنَ الْمُتَضَرِّعينَ إِلَيْكَ دَعْوَتى، وَ ارْحَمْ بَيْنَ الْمُنْتَحِبينَ بِالْعَويلِ عَبْرَتى، وَاجْعَلْ فى لِقآئِكَ يَوْمَ الْخُرُوجِ مِنَ الدُّنْيا راحَتى، وَاسْتُرْ بَيْنَ الاَْمْواتِ يا عَظيمَ الرَّجآءِ عَوْرَتى، وَ اعْطِفْ عَلَىَّ عِنْدَ التَّحَوُّلِ وَحيداً إِلى حُفْرَتى، إِنَّكَ أمَلى وَ مَوْضِعُ طَلِبَتى، وَ الْعارِفُ بِما أُريدُ فى تَوْجيهِ مَسَأَلَتى، فَاقْضِ يا قاضِىَ الْحاجاتِ [حاجَتى]، فَإِلَيْكَ الْمُشْتَكى، وَ أَنْتَ الْمُسْتَعانُ وَالْمُرْتَجى، أَفِرُّ إِلَيْكَ هارِباً مِنَ الذُّنُوبِ فَاقْبَلْنى، وَ أَلْتَجِىءُ مِنْ عَدْلِكَ إِلىمَغْفِرَتِكَ فَأَدْرِكْنى، وَ أَلْتاذُ بِعَفْوِكَ مِنْ بَطْشِكَ فَامْنَعْنى، وَ أَسْتَرْوِحُ رَحْمَتَكَ مِنْ عِقابِكَ فَنَجِّنى، وَأَطْلُبُ الْقُرْبَةَ مِنْكَ بِالاِْسْلامِ فَقَرِّبْنى، وَ مِنَ الْفَزَعِ الاَْكْبَرِ فَآمِنّى، وَفى ظِلِّ عَرْشِكَ فَظَلِّلْنى، وَ كِفْلَيْنِ مِنْ رَحْمَتِكَ فَهَبْ لى، وَ مِنَ الدُّنْيا سالِماً فَنَجِّنى، وَ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ فَأَخْرِجْنى، وَ يَوْمَ الْقِيامَةِ فَبَيِّضْ وَجْهى، وَ حِساباً يَسيراً فَحاسِبْنى، وَ بِسَرآئِرى فَلا تَفْضَحْنى، وَ عَلى بَلآئِكَ فَصَبَّرْنى، وَ كَما صَرَفْتَ عَنْ يُوسُفَ السُّوءَ وَ الْفَحْشآءِ فَاصْرِفْهُ عَنّى، وَ ما لا طاقَةَ لى بِهِ فَلا تُحَمِّلْنى، وَ إِلى دارِ السَّلامِ فَاهْدِنى، وَ بِالْقُرْآنِ فَانَفَعْنى، وَ بِالْقُوْلِ الثّابِتِ فَثَبِّتْنى، وَ مِنَ الشَّيْطانِ الرَّجيمِ فَاحْفَظْنى، وَ بِحَوْلِكَ وَ قُوَّتِكَ وَ جَبَرُوتِكَ فَاعْصِمْنى، وَ بِحِلْمِكَ وَ عِلْمِكَ وَسَعَةِ رَحْمَتِكَ مِنْ جَهَنَّمَ فَنَجِّنى، وَ جَنَّتَكَ الْفِرْدَوْسَ فَأَسْكِنّى، وَ النَّظَرَ إِلى وَجْهِكَ فَارْزُقْنى، وَ بِنَبِيِّكَ مُحَمَّدٍ(صلى الله على و آله و سلم) فَأَلْحِقْنى، وَ مِنَ الشَّياطينِ وَ أَوْلِيآئِهِمْ وَ مِنْ شَرِّ كُلِّ ذى شَرِّ فَاكْفِنى، أَللّهُمَّ، وَأَعْدآئى وَ مَنْ كادَنى بِسُوءٍ إِنْ أَتَوْا بَرّاً فَجَبِّنْ شَجيعَهُمْ، فَضِّ جُمُوعَهُمْ [يا: جَمْعَهُمْ]، كَلِّ [يا: كَلِّلْ] سِلاحَهُمْ، عَرُقِبْ دَوآبَّهُمْ، سَلِّطْ عَلَيْهِمُ الْعواصِفَ وَالْقَواصِفَ أَبَداً حَتّى تَصْلِيَهُمُ النّارَ، أَنْزِلهُمْ مِنْ صَياصيهِمْ، أَمْكِنّا مِنْ نَواصيهِمْ، آمينَ، رَبِّ الْعالَمينَ.
أَللّهُمَّ، صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ عَلى آلِ مُحَمَّدٍ صَلاةً يَشْهَدُ الاَْوَّلُونَ مَعَ الاَْبْرارِ وَ سَيِّدِ الْمُتَّقينَ وَ خاتَمِ النَّبِييّنَ وَ قآئِدِ الْخَيْرِ وَ مِفْتاحِ الرَّحْمَةِ.
أَللّهُمَّ، رَبَّ الْبَيْتِ الْحَرامِ وَ الشَّهْرِ الْحَرامِ وَ رَبَّ الْمَشْعَرِ الْحَرامِ وَ رَبَّ الرُّكْنِ وَ الْمَقامِ وَ رَبَّ الْحَلِّ وَ الْحَرامِ [يا: الاِْحْرامِ]، بَلِّغْ [يا: أَبْلِغْ] رُوحَ مُحَمَّدٍ مِنَّا التَّحِيَّةَ وَالسَّلامَ. سَلامٌ [يا: أَلسَّلامُ] عَلَيْكَ يا رَسُولَ اللَّهِ، سَلامٌ عَلَيْكَ يا أَمينَ اللَّهِ، سَلامٌ عَلَيْكَ يا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِاللَّهِ، أَلسَّلامُ عَلَيْكَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكاتُهُ، فَهُوَ كَما وَصَفْتَهُ بِالْمُؤْمِنينَ رَؤُوفٌ رَحيمٌ، أَللّهُمَّ، أَعْطِهِ أَفْضَلَ ما سَأَلَكَ، وَ أَفْضَلَ ما سُئِلْتَ لَهُ، وَأَفْضَلَ ما هُوَ مَسْئُولٌ لَهُ إِلى يَوْمَ الْقِيامَةِ، آمينَ، رَبِّ الْعالَمينَ.
- سپاس خدايى را كه گويندگان نمىتوانند به مدح و ثناى او را به شماره درآورند [يا: بدان نايل گردند]، و ستايش خداوندى را كه شماره كنندگان نمىتوانند نعمتهاى او را به شماره درآورند، و حمد و سپاس خداوندى را كه كوشش كنندگان در عبادت نمىتوانند حقّ او را ادا نمايند، و معبودى جز خداوندى كه اوّل و آخر است وجود ندارد، و معبودى جز خداوندى كه آشكار و نهان است، وجود ندارد، و معبودى جز خداوندى كه ميراننده و زنده كننده است وجود ندارد، و خداوند بزرگتر و صاحب بخشش است، و خداوند بزرگتر و صاحب پايندگى و جاودانگى است، و ستايش خداوندى كه دانشمندان به دانش او نمىرسند، و جاهلان نمىتوانند از بردبارى او بكاهند، و ستايشگران نمىتوانند به مدح و ثناى او برسند، و توصيف كنندگان نمىتوانند او را [آنچنانكه هست ]توصيف نمايند، و مخلوقات نمىتوانند نَعْت و صفت او را نيكو ادا نمايند. و سپاس خدايى را كه صاحب مُلك و ملكوت و عظمت و تسلّط [و سرافرازى ]بزرگمنشى و جلال و بهاء و حُسْن و هيبت و بزرگى و جمال و سرافرازى و قدرت و تغيير دهندگى و نيرو و منّت و چيرگى و فضل و بخشش و عدل و داد و حقّ [و آفرينندگى] و بزرگى و رفعت و بلند پايگى و فضيلت و فرزانگى و بىنيازى و وسعت و بسط و قبض، و بردبارى و علم و حجّت رسا و نعمت فراگير و ثناى نيكوى زيبا و نعمتهاى گرامى، و مالك [يا: پادشاه] دنيا و آخرت و بهشت و آتش جهنّم و هر چه در آنهاست، مىباشد. بلند مرتبه و پاك و منزّه باد خداوند.
سپاس خدايى را كه به اسرار نهانى آگاه، و بر گناهانى كه دلها آن را پنهان مىدارند [يا: مرتكب آن مىشوند] مطّلع است، و لذا هيچ راه گريز و محلّ فرارى از او نيست، ستايش خدايى را كه در سلطنت خود متكبّر، و در مقام و منزلتش سرافزار، و در فرمانروايىاش سركش، و در گرفتن و مؤاخذهاش نيرومند، و بر فوق عرش خود بلند پايه، و بر مخلوقاتش اطّلاع و اشراف دارد، و آگاهىاش به هر چه كه بخواهد مىرسد، سپاس خداوندى را كه به كلمات او آسمانهاىِ استوار برپا گشته، و زمينهاى هموار و آماده، ثابت و پابرجا هستند، و كوههاى ثابت و ميخ گون ايستاده، و بادهاى آبستن كننده وزيدن گرفته، و ابرها در جوّ و هواى آسمان سير نموده، و درياها بر حدود و مرزهاى خود ايستاده، و دلها از ترس و هراس او لرزان، و صاحبان و پرورش دهندگان در برابر ربوبيّت و تدبير او سرشكسته و ذليل هستند، بلند مرتبه و منزّهى اى به شمار در آورندهى قطرههاى باران و برگهاى درختان، و زننده كنندهى پيكرهاى مردگان براى حشر و زنده شدن، پاك و منزّهى تو، اى صاحب بزرگى و بزرگوارى.
با غريب و بيگانه فقيرى كه با حالت پناهنده شدن و يارى جويى از تو، به درگاه تو روى آورد چه مىكنى؟ با كسى كه خود را به آستانه و درگاهت انداخته، و خواهان خشنودى تو بوده، و در پيشگاهت زانو زده و از آنچه بر تو پوشيده نيست، به تو گله و شكايت نمايد، چه مىكنى؟ پس اى پروردگار من، مباد كه بهرهى من از دعايم، محروميّت، و نصيبم از آنچه از بخشش تو اميدوارم، شكست و خذلان باشد. اى خداوندى كه پيوسته بودهاى و همچنان هستى و خواهى بود، چنانكه هر نَفْسى آنچه را كه كسب نموده و عمل مىكند، به تو برپاست، اى كسى كه دنيا را به گونهاى قرار دادى كه از بين رفته و ماههايش متحوّل گشته، و سالهايش گردش مىكند، و تنها تويى كه ماندگار و جاودانى هستى و زمانها تو را پوسيده و كهنه، و روزگاران دگرگون نمىسازد. اى خداوندى كه هر روزى در نزد تو نو، و هر روزىاى در نزد تو (براى ناتوان و قوى و نيرومند) آماده است، روزيها را ميان آفريدگانت قسمت فرموده و بين گَرْد و گنجشك يكسان قرار دادهاى.
خداوندا، آن هنگام كه جا بر مردم تنگ مىشود از تنگى جا به تو پناه مىبريم، خدايا، هنگامى كه روز قيامت بر مجرمان و گناهكاران طولانى مىگردد، پس [درازى] آن روز را بر ما مانند فاصله دو نماز، كوتاه گردان، خداوندا، هنگامى كه آفتاب نزديك جمجمهها مىگشته و فاصلهى ميان آن و جمجمهها به اندازهى يك ميل [و فاصله ديدن چشم] مىگردد، و در سوزش آفتاب به اندازهى سوزش ده سال افزون مىگردد، از تو درخواست مىكنيم كه با ابر بر ما سايه افكنده، و در حالى كه مردم در آنجا در رفت و آمد هستند، منبرها و صندلىهايى براى ما قرار دهى كه بر آن بنشينيم. اجابت فرما، اى پروردگار عالميان، خداوندا، به حقّ اين ستايشها از تو مسئلت دارم كه مرا بيآمرزى، و از من درگذرى، و لباس عافيتت را به تنم بپوشانى، و سلامتى در دينم را روزىام كنى، زيرا من در حالى كه به اجابت تو اعتماد دارم از تو درخواست مىنمايم، و در حالى كه به شنيدن دعايم آگاهم به درگاه تو دعا مىكنم، پس دعايم را بشنو، و اميدم را قطع، و مدح و ثنايم را ردّ مكن، و دعايم را نوميد و بىپاسخ مگذار، كه من به خشنودى تو محتاج و به آمرزشت نيازمندم. از تو درخواست مىكنم در حالى كه از رحمتت نوميد نيستم، و تو را مىخوانم در حالى كه از سخط و ناخوشايندىات نمىهراسم [و اميد خشنودىات را دارم]، پروردگارا، پس براى من اجابت فرما، و عفو و گذشتت را به من منّت نِهْ، و در حالى كه تسليم تو هستم جانم را بستان، و به صالحان ملحق فرما، پروردگارا، فضلت را از من باز مدار، اى بسيار بخشنده، و با حالت شكستگى و خذلان مرا به خود وامگذار، اى بسيار مهربان، پروردگارا، هنگام جدايى دوستان بر به زمين افتادنم، و هنگام آرام و خاموش بودن قبر بر تنهايىام، و در صحراى قيامت بر غُربتم، و در پيشگاهت در حالتى كه براى حساب كشى مىايستم بر نياز و حاجتم به تو رحم آر. پروردگارا، به تو پناه مىآورم از آتش جهنّم [پس] پناهم ده، پروردگارا، و به تو پناه مىبرم از آتش پس مرا در پناه خود درآور، [پروردگارا،] و از شرّ آتش به تو يارى مىجويم پس از آن دورم بدار، پروردگارا با حالت ناراحتى سخت از تو طلب مهربانى مىنمايم، پس بر من رحم آر، پروردگارا، به واسطهى عمل جاهلانهام از تو طلب آمرزش مىنمايم، پس مرا ببخشاى. دعا كردن به واسطهى نيازم به تو مرا از منزل بيرون كشيده، پس مرا نوميد مگردان. اى بزرگوار اى صاحب نعمتها و نيكوكارى و گذشت، اى آقاى من، اى نيكوكار، اى مهربان، در ميان زارى كنندگان به درگاهت دعايم را مستجاب گردان، و در ميان سخت گريه كنندگان با فرياد و صداى بلند بر اشك چشمم رحم آر، و هنگام بيرون آمدن از دنيا آسودگىام را در ملاقاتِ با خود قرار ده، و ميان مردگان - اى كسى كه اميد بزرگ به او بسته مىشود، - عورت [و: عيب] مرا بپوش، و هنگامى كه به تنهايى در گودال قبرم قرار مىگيرم، بر من مهربان باش، كه تويى آرزو و جايگاه خواسته و مقصودم، به آنچه كه در متوجّه ساختن خواستهام به تو اراده نمودهام آگاهى دارى، پس [آن را] برآورده ساز، اى برآورندهى خواستهها [خواستهام را ]برآورده ساز، پس تنها به تو گله نموده و تنها از تو يارى مىجويم و به تو اميدوارم، از گناهانم به سوى تو مىگريزم پس مرا بپذير، و از دست عدالتت در پناه آمرزش تو در آمدهام، پس مرا درياب، و از دست گرفتن با صولت تو به عفو و گذشت پناه مىبرم پس مرا بازدار، و از دست] عقابت به رحمتت احساس آسودگى و راحتى مىنمايم پس مرا رهايى ده، و با تسليم [تو شدن يا: اسلام آوردن] نزديكى به تو را خواهانم پس مرا به خود نزديك گردان، و از هراس و هنگامهى بزرگ [روز قيامت ]ايمنم گردان، و در سايهى عرش خود قرار ده، و دو بهرهى كامل از رحمتت را به من ارزانى دار، و با سلامتى از دنيا نجاتم بخش، و از تاريكيها به سوى روشنايى بيرون آور، و در روز قيامت رويم را سپيده گردان، و آسان حساب كشى بفرما، و به واسطهى درونم [و اعمال و صفات پنهانم] رسوايم مفرما، و بر گرفتارىات شكيبا گردان، و چنانكه بدى و ناپسندى را از حضرت يوسف[ (عليه السلام)] دور داشتى، آن را از من نيز دور دار، و هر چه را كه توان آن را ندارم بر دوشم مَنِهْ، و به سوى خانهى سلامتى و ايمنى [يعنى بهشت] هدايت فرما، از قرآن بهرهمندم گردان، و با گفتار [و اعتقاد ]استوار، ثابت و استوارم گردان، و مرا از [گزند ]شيطان رانده شده محافظت فرما، و به دگرگونى و قدرت و عظمتت مصون و محفوظم بدار، و به بردبارى و آگاهى و وسعت رحمتت از جهنّم نجاتم بخش، و در بهشت فردوس ساكنم گردان، و نگريستن به روى [و اسماء و صفات]ات را روزىام گردان، به پيامبرت حضرت محمّد(صلى الله على و آله و سلم) ملحق فرما، و از شيطانها و دوستان آنان و از شرّ هر آسيب رسان كفايتم فرما، خداوندا، و دشمنانم و هركس را كه خواست بدى به من برساند، اگر از راه خشكى آمدند، دلاورشان را ترسو، گروههايشان [يا: گروهشان ]را پراكنده، جنگ افزارشان را كُند، و پاى چهار پايانشان را قطع، همواره بادهاى تند و شكننده را بر آنان مسلّط گردان، تا اينكه آنان را داخل آتش جهنّم بفرمايى، آنان را از دژهايشان فرود آور، ما را از [گرفتن موى ]پيشانى شان متمكّن گردان. اجابت فرما. اى پروردگار عالميان.
خداوندا، بر محمّد و بر آل محمّد درود فرست، درود و رحمتى كه پيشينيان همراه با ابرار و نيكان و سرورِ اهل تقوى و خاتم پيامبران، و راهبر خير و كليد رحمت الهى آن را مشاهده نمايند. خداوندا، اى پروردگار خانهى محترم، و ماه محترم، و پروردگار مشعر محترم، و پروردگار كِن [خانهى كعبه] و مقام [حضرت ابراهيم (عليه السلام)]، و پروردگار حلّ [زمينهاى غير از حَرَم و خانه كعبه] و حرم، درود وسلام ما را به روح حضرت محمّد[(صلى الله على و آله و سلم) ]برسان. سلام بر تو اى رسول خدا، سلام بر تو اى امانت دار خدا، سلام بر تو اى محمّد بن عبداللَّه[(صلى الله على و آله و سلم)]، سلام و رحمت و بركات خداوند بر تو باد، زيرا چنانكه خود او را توصيف فرمودى، نسبت به مؤمنان رؤوف و مهربان است، خداوندا، برترين درخواستهايى را كه خود او از تو درخواست نموده و برترين تقاضاهايى را كه ديگران براى او تقاضا نموده و تا روز قيامت درخواست مىكنند، به او عطا فرما. اجابت فرما، اى پروردگار عالميان.
دعاى امام صادق (عليه السلام) در تعقيب نماز مغرب
3 - و نيز از جمله تعقيبات نماز مغرب، دعاى مخصوص به نماز مغرب از روايت معاوية بن عمّار از امام صادق (عليه السلام) در تعقيب نمازهاى پنجگانه واجب است، به اين صورت:
أَللّهُمَّ، صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ الْبَشيرِ النَّذيرِ، أَلسِّراجِ الْمُنيرِ، أَلطُّهْرِ الطّاهِرِ، أَلْخَيْرِ الْفاضِلِ، خاتَم أَنْبِيآئِكَ، وَ سَيَّدِ أَصْفِيآئِكَ، وَ خالِصِ أَخِلّآئِكَ، ذِى الْوَجْهِ الْجَميلِ، وَ الشَّرَفِ الاَْصيلِ، وَ الْمِنَبرِ [يا: أَلْمُنير] النَّبيِلُ، وَ الْمَقامِ الَْمحْمُودِ، وَ الْمَنْهَلِ الْمَشْهُودِ، وَ الْحَوْضِ الْمَوْرُود، أَللّهُمَّ، صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ كَما بَلَّغَ رِسَالَتَكَ، وَ جاهَدَ فى سَبيلِكَ، وَ نَصَحَ لِأُمَّتِهِ، وَ عَبَدَكَ حَتّىأَتاهُ الْيَقينُ، وَ صَلِّ عَلى آلِهِ الطّاهِرينَ الاَْخْيارِ الاَْتْقِيآءِ الاَْبْرارِ، أَلَّذين انْتَجَبْتَهُمْ لِدينِكَ، وَ اصْطَفَيْتَهُمْ مِنْ خَلْقِكَ، وَ ائْتَمَنْتَهُمْ عَلى وَحْيِكَ، وَ جَعَلْتَهُمْ خُزّانَ عِلْمِكَ، وَ تَراجِمَةَ كَلِماتِكَ، وَ أَعْلامَ نُورِكَ، وَ حَفَظَةَ سِرِّكَ، وَ أَذْهَبْتَ عَنْهُمُ الرِّجْسَ، وَ طَهَّرْتَهُمْ تَطْهيراً. أَللّهُمَّ، انْفَعْنا بِحُبِّهِمْ، وَاحْشُرْنا فى زُمْرَتِهِمْ، وَ تَحْتَ لَوآئِهِمْ، وَلاتُفَرِّقْ بَيْنَنا وَ بَيْنَهُمْ، وَاجْعَلْنى بِهِمْ عِنْدَك وَجيهاً فِى الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ مِنَ الْمُقَرَّبينَ، أَلَّذينَ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ، وَلا هُمْ يَحْزَنُونَ.
أَلْحَمْدُللَّهِِ الَّذى أَذْهَبَ [يا: ذَهَبَ] بِالنَّهارِ بِقُدْرَتِهِ، وَ جَآءَ بِاللَّيْلِ بِرَحْمَتِهِ خَلْقاً جَديداً، وَ جَعَلَهُ لِباساً وَ سَكَناً، وَ جَعَلَ اللَّيْلَ وَ النَّهارَ آيَتَيْنِ [يا: دآئِبَيْنِ] لِيُعْلَمَ بِهِما عَدَدُ السِّنينَ وَالْحِسابِ، أَلْحَمْدُللَّهِِ عَلى إِقْبالِ اللَّيْلِ وَإِدْبارِ النَّهارِ، أَللّهُمَّ، صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ [عَلى ]آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَصْلِحْ لى دينِىَ الَّذى هُوَ عِصْمَةُ أَمْرى، وَ أَصْلِحْ لى دُنْياىَ الَّتى فيها مَعيشَتى، وَ أَصْلِحْ لى آخِرَتِىَ الَّتى إِلَيْها مُنْقَلَبى، وَاجْعَلِ الْحَياةَ زِيادَةً لى فى كُلِّ خَيْرٍ، وَاجْعَلِ الْمَوْتَ راحَةً لى مِنْ كُلّ سُوءٍ، وَاكْفِنى أَمْرَ دُنْياىَ وَ آخِرَتى بِما كَفَيْتَ بِهِ أَوْلِيآئَكَ وَ خَيْرَتَكَ مِنْ عِبادِكَ الصّالِحينَ، وَاصْرِفْ عَنِّى شَرَّهُما، وَ وَفِّقْنى لِما يُرْضيكَ عَنّى، ياكَريمُ، أَمْسَيْتُ، وَالْمُلْكُ للَّهِِ الْواحِدِ الْقَهّارِ وَ ما فِى اللَّيْلِ وَ النَّهارِ، أَللّهُمَّ، إِنّى وَ هذَا اللَّيْلُ وَ النَّهارُ خَلْقانِ مِنْ خَلْقِكَ، فَاعْصِمْنى فيهِما بِقُوَّتِكَ، و لا تُريهِما [يا: لاتُرِهِما] جُرْأَةً مِنّى عَلى مَعاصيكَ، وَلا رُكُوباً مِنّى لَِمحارِمِكَ، وَاجْعَلْ [عَمَلى فيهِما مَقْبوُلاً، وَسَعْيى مَشْكُوراً، وَ يَسِّرْلى ما أَخافُ عُسْرَهُ، وَ سَهِّلْ لى ما صَعُبَ] عَلَىَّ أَمْرُهُ، وَاقْضِ لى فيهِ بِالْحُسْنى. وَ آمِنّى مَكْرَكَ، وَلا تَهْتِكَ عَنّى سِتْرِكَ، وَلا تُنْسِنى ذِكْرَكَ، وَلا تَحُلْ بَيْنى وَ بَيْنَ حَوْلِكَ وَ قُوَّتِكَ، وَ لا تَكِلْنى إِلى نَفْسى طَرْفَةَ عَيْنٍ أَبَداً، وَلا إِلى أَحَدٍ مِنْ خَلْقِكَ، ياكَريمُ.
أَللّهُمَّ، افْتَحْ مَسامِعَ قَلْبى لِذِكْرِكَ حَتّى أَعِىَ وَحْيَكَ، وَأَتَّبِعَ كِتابَكَ، وَأُصَدِّقَ رُسُلَكَ، وَ أُوْمِنَ بِوَعْدِكَ، [وَ أَخافَ وَعيدَك]، وَ أُوْفِىَ بِعَهْدِكَ، وَأَتَّبِعَ أَمْرَكَ، وَاجْتَنِبَ نَهْيَكَ، أَللّهُمَّ، صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَلا تَصْرِفْ عَنّى وَجْهَكَ، وَلا تَمْنَعْنى فَضْلَكَ، وَلا تَحْرِمْنى عَفْوَكَ، وَاجْعَلْنى أُوالى أَوْلِيآئَكَ، وَأُعادى أَعْدآئَكَ، وَارْزُقْنِى الرَّهْبَةَ مِنْكَ، وَالرَّغْبَةَ إِلَيْكَ، وَالْخُشُوعَ وَالْوَقارَ وَ التَّسليمَ لاَِمْرِكَ وَالتَّصْديقَ بِكِتابِكَ وَ اتِّباعِ سُنَّةِ نَبِيِّكَ(صلى الله على و آله و سلم). أَللّهُمَّ، إِنّى أَعُوذُ بِكَ مِنْ نَفْسٍ لاتَقْنَعُ، وَ بَطْنٍ لا يَشْبَعُ [يا: لاتَشْبَعُ]، وَ عَيْنٍ لاتَدْمَعُ، وَ قَلْبٍ لايَخْشَعُ، وَ صَلاةٍ لاتُرْفَعُ، [وَ عَمَلٍ لايَنْفَعُ]، وَ دُعآءٍ لايُسْمَعُ، وَ أَعُوذُ بِكَ مِنْ سُوءِ الْقَضآءِ وَ دَرَكِ الشَّقآءِ وَ جَهْدِ الْبَلآءِ وَ شَماتَةِ الاَْعْدآءِ، وَ مِنْ عَمَلٍ لايُرْضى، وَ أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْكُفْرِ وَ الْفَقْرِ وَ الْقَهْرِ وَ الْعَذْرِ وَ مِنْ ضيقِ الصَّدْرِ وَ مِنْ شَتاتِ الاَْمْرِ وَ مِنَ الدّآءِ الْعُضالِ وَ غَلَبَةِ الرِّجالِ وَ خَيْبَةِ الْمُنْقَلَبِ وَ سُوءِ الْنَّظَرِ فِى النَّفْسِ وَالدّينِ وَالاَْهْلِ وَ الْمالِ وَالْوَلَدِ وَ عِنْدَ مُعانِيَةَ الْمَوْتِ، وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ إِنْسانِ سَوْءٍ وَ جارِ سَوْءٍ وَ قَرينِ سَوْءٍ وَ يَوْمِ سَوْءٍ وَ ساعَةِ سَوْءٍ وَ مِنْ شَرِّ ما يَلِجُ فِى الاَْرْضِ وَ ما يَخْرُجُ مِنْها، وَ مِنْ شَرِّ ما يَنْزِلُ مِنَ السَّمآءِ وَ ما يَعْرُجُ فيها، وَ مِنْ شَرِّ طَوارِقِ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ إِلاّ طارِقاً(290) يَطْرُقُ بِخَيْرٍ، وَ مِنْ شَرِّ كُلِّ دآبَّةٍ أَنْتَ آخِذٌ بِناصِيَتِها، إِنَّ رَبّى عَلى صِراطٍ مُسْتَقيمٍ، فَسَيَكْفيكَهُمُ اللَّهُ، وَ هُوَ الْسَّميعُ الْعَليمُ، أَلْحَمْدُللَّهِِ الَّذى قَضىعَنّى صَلاةً كانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنينَ كِتاباً مَوْقُوتاً.
- خداوندا، بر حضرت محمّد مژده و بيم دهنده، چراغ روشن، پاك و پاكيزهى، خير افزون، خاتم پيامبران و سرور برگزيدگان، و نابِ دوستانت، صاحب چهرهى زيبا و شرافت ريشهدار و منبر [يا: روشنگر] بزرگوار، و جايگاه ستوده، وسرچشمهى نمايان، و حوضى كه [پيروان واقعىاش] بر آن وارد مىشوند، درود فرست، خدايا، بر حضرت محمّد درود فرست چنانكه رسالت خويش را تبليغ، و در راه تو جهاد و كوشش، و نسبت به اُمّت خويش خير خواهى نمود، و تا هنگام فرا رسيدن يقين [يعنى مرگ] تو را پرستيد، و بر خاندان او كه پاكيزگان و نيكان و تقوا پيشگان و ابرار و خوبان هستند، هم آنان كه ايشان را براى دين خود انتخاب، و از ميان مخلوقاتت برگزيدى، و امين بر وحى خويش قرار داده، و گنجينه داران علم و ترجمه كنندگان و شارحان كلماتت، و پرچمها و نشانههاى نور خويش و نگاهبانان اسرارت قرار دادى، و پليدى را از ايشان بر طرف نموده، و به گونهى ويژهاى پاكيزه نمودى، درود فرست. خدايا، ما را به واسطهى دوست داشتن آنان سود بخش، و در ميان گروه ايشان و زير پرچمشان محشور گردان، و بين ما و ايشان جدايى ميانداز، و به واسطهى ايشان در نزد خود در دنيا و آخرت آبرومند و از مقرّبان [درگاهت] كه نه بيمى برايشان است، و نه اندهگين مىشوند، قرار ده.
سپاس خدايى را كه روز را به قدرت خويش برد، و شب را با رحمتش به عنوان آفريدهى نو آورد، و آن را پوشانندهى [عيب و نقص] و مايهى آرامش قرار داده، و شب و روز را به عنوان دو نشانه [يا: گردش كننده به صورت مُستمرّ ]قرار داد، تا شمارهى سالها و حساب به وسيلهى آن دو معلوم گردد، سپاس خداوند را به خاطر روى آوردن شب و پشت كردن و سپرى شدن روز، خداوندا، بر محمّد و [بر] آل محمّد درود فرست، و دينم را كه مايهى عصمت و نگاهدارندهى امورم، و دنيايم را كه گذران زندگانى من در آن است، و آخرتم را كه بازگشتم به سوى آن است اصلاح فرما، و زندگانى را براى من مايهى فزونى در هر خير، و مرگ را آسودگى از بدى قرار ده، و امور دنيا و آخرتم را به آنچه دوستان و برگزيدگان از بندگان صالح خويش را كفايت فرمودى، كفايت فرما، و شرّ آن دو [يعنى دنيا و آخرت يا: شب و روز] را از من بازدار، و مرا به آنچه كه تو را از من خشنود سازد مؤفّق گردان، اى كريم، شب كردم در حالى كه فرمانروايى و آنچه در شب و روز است. براى خداوند يگانه قهّار و بسيار چيره مىباشد، خداوندا، من و اين شب و روز دو آفريده از آفريدههاى تو مىباشيم، پس به قدرت خويش مرا در آن دو [از گناه] نگاه دار، و جرأت و دليرى بر [انجام] گناهانت و ارتكاب محرّماتت را از من به آن دو نشان نده، و [عملم را در آن دو مقبول و كوششم را مورد سپاس خويش قرار ده، و هرچه كه از مشكلى و سختى آن هراس دارم بر من آسان گردان، و آنچه امر آن بر من ]مشكل است راحت بفرما]، و با [عمل] نيكوتر آن را به پايان بر، از مكر خويش ايمن ساز، و پردهام را ندر، و يادت را فراموشم منما، و ميان من و حول و قوّهات چيزى را حايل مگردان، و هيچگاه به اندازهى چشم بر هم زدنى به خود و به هيچ كدام از مخلوقاتت واگذار مكن. اى بزرگوار.
خداوندا، گوشهاى دلم را براى [دريافت ]يادت بگشاى تا وحىات را دريافته، و از كتابت پيروى، و پيامبرانت را تصديق نمايم، و به وعدهات ايمان آورده [و از وعدهى عذابت بيم داشته،] و به پيمانت وفا نموده، و از دستورت پيروى كنم، و از آنچه نهى نمودهاى پرهيز نمايم. خداوندا، بر محمّد و آل محمّد درود فرست و روىات را از من برمگردان، و فضلت را از من باز مدار، و مرا از عفوت محروم منما، و چنانم قرار ده كه دوستانت را دوست، و دشمنانت را دشمن بدارم، و بيم و هراس از خود و ميل و رغبت به سويت و خشوع و وقار و تسليم در برابر امرت و تصديق به كتابت و پيروى از سنّت و روش پيامبرت(صلى الله على و آله و سلم) را روزىام گردان. خداوندا، به تو پناه مىبرم از نَفْسى كه [به چيزى] بسنده نمىكند، و از شكمى كه سير نمىگردد، و از چشمى كه اشك نمىريزد، و دلى كه فروتن و خاشع نمىگردد، و نمازى كه بالا برده نمىشود [و پذيرفته نمىگردد]، [و عملى كه سودمند نيست] و دعايى كه شنوده نمىشود، [و مورد اجابت قرار نمىگيرد.]، و به تو پناه مىبرم از قضاء [و ارادهى حتمى] بد، و پيوستن [ويا: پيآمد ]بدبختى، و بلاى طاقت فراسا و بسيار سخت، و شماتت و شادمانى دشمنان، و از عملى كه مورد پسند تو نباشد. و به تو پناهنده مىبرم از كفر و فقر و چيرگى و فريب خوردن و از دلتنگى و از پراكندگى امور و از درد و بيمارى سخت و غالب، و غلبهى مردان [و دشمنان ]و بد عاقبتى و بد منظرى دربارهى خود و دين و خانواده و مال و دارايى و فرزند و هنگام مشاهدهى مرگ. و به خدا پناه مىبرم از انسان بد، و همسايهى بد، و دوست و همراه بد، و روز بد و ساعت و لحظهى بد، و از شرّ هر چه در زمين وارد و از آن خارج مىگردد، و از شرّ آنچه از آسمان فرود آمده و به سوى آن بالا مىرود، و از شرّ پيشامدها و گرفتاريهاى شب و روز، مگر پيشامدى كه همراه با خير و خوبى وارد شود، و از شرّ هر جنبندهاى كه تو [موى] پيشانى آن را گرفتهاى، براستى كه پروردگارم بر راه است استوار است. پس خداوند خود تو را از [شرّ] آنها كفايت خواهد نمود و اوست شنوا و آگاه، سپاس خدايى را كه نماز [ديگرى] را كه به عنوان نوشته [و واجب ]معيّن و وقت دار بر مؤمنان نوشته و واجب فرموده، از ناحيهى من برآورده ساخت.
وقت انجام سجدهى شكر
4 - هنگامى كه از تعقيب نماز فراغت پيدا كردى، اگر خواستى هم اكنون دو سجدهى شكر را به كيفيّتى كه ذكر خواهيم نمود، بجا آور، و اگر خواستى آن را به بعد از فراغت از تمام اعمال و نمازها و دعاهاى بين نماز مغرب و عشا تأخير بيانداز، به گونهاى كه سجدهى شكر آخرين عمل تو در بين نماز مغرب و عشا باشد، پس اگر خواستى دو سجدهى شكر را به اين صورت انجام بده:
كيفيّت انجام دو سجدهى شكر
ابوعبيدة مىگويد: شنيدم كه امام باقر (عليه السلام) در حال سجده(291) مىفرمود:
أَسْأَلُكَ بِحَقِّ حَبيبِكَ مُحَمَّدٍ (صلى الله على و آله و سلم) إِلاّ بَدَّلْتَ سَيِّئآتى حَسَناتٍ، وَ حاسَبْتَنى حِساباً يَسيراً.
- به حق حبيبت حضرت محمّد (صلى الله على و آله و سلم) از تو درخواست مىنمايم كه بديهايم را [به كارهاى نيك ]مبدّل فرموده، و از من حساب كشى آسان نمايى.
سپس در سجدهى دوّم فرمود:
أَللّهُمَّ، بِحَقِّ حَبيبِكَ مُحَمَّدٍ(صلى الله على و آله و سلم) إِلاّ كَفَيْتَنى مَؤُونَةَ الدُّنْيا وَ كُلَّ هَوْلٍ دُونَ الْجَنَّةِ.
- خداوندا، به حقّ محبوبت حضرت محمّد(صلى الله على و آله و سلم) [از تو درخواست مىنمايم] كه سختى دنيا، و تمام هول و هراسها را تا رسيدن به بهشت از من كفايت فرمايى.
سپس در سجدهى سوّم فرمود:
أَسْأَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ حَبيبِكَ (صلى الله على و آله و سلم) لَمّا غَفَرْتَ لِىَ الْكثَيرَ مِنَ الذُّنُوبِ وَ الْقَليلَ، وَ قَبِلْتَ مِنْ عَمَلِىَ الْيَسيرَ.
- به حقّ حبيبت حضرت محمّد(صلى الله على و آله و سلم) از تو تقاضا دارم كه گناهان فراوان و اندك مرا آمرزيده، و عمل اندكم را از من بپذيرى.
سپس در سجدهى چهارم فرمود:
أَللّهُمَّ، بِحَقِّ حَبيبِكَ مُحَمَّدٍ(صلى الله على و آله و سلم)، لَمّا أَدْخَلْتَنِى الْجَنَّةَ، وَ جَعَلْتَنى مِنْ سُكَّانِها، وَ لَمّا نَجَّيْتَنى مِنْ سَفعاتِ النّارِ بِرَحْمَتِكَ.
- خداوندا، به حقّ محبوبت حضرت محمّد صلى الله عليه و آله [از تو درخواست مىنمايم] كه مرا داخل بهشت نموده، و از ساكنان آن قرار داده، و به رحمت خويش، از زبانههاى فراگيرندهى آتش [جهنّم] نجاتم بخشى.
(پايان روايت مذكور)
اشكال و جواب
اگر به ذهن كسى خطور كند كه در اين روايت نيامده كه اين دو سجده شكر براى نماز مغرب است.
در جواب گفته مىشود: از اينكه اصحاب و راويان ما آن را در دو سجدهى شكر بعد از نماز مغرب آورده و آن دو را براى مغرب تعيين كردهاند، معلوم مىشود كه آن از طريق روايت ديگرى به آنها رسيده است.
5 - پيش از اين در تعقيب سجده نماز ظهر آنچه را كه هنگام بلند كردن سر از سجده گفته و بدان عمل مىشود، ذكر نموديم، بنابراين به هر مقدار از آن كه در مورد عموم سجدهى شكر نمازهاى واجب مىباشد، عمل شود.
282) بقره: 163 - ظاهراً تمام اين آيه و آيه 164 منظور است.
283) ظاهراً دو آيه آخر سوره بقره يعنى از آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ... تا آخر سوره منظوراست.
284) يعنى تا آخر آيه ششم از اين سورهى مباركه.
285) ظاهراً مقصود آيات 21 و 22 و 23 و 24 يعنى از لَوْ أَنْزَلْناهذَا الْقُرآنَ تا آخر سوره مىباشد.
286) در برخى از نسخههاى به جايى اين كلمه، نَحْوِهِ آمده است كه ظاهراً درست نيست.
287) با توجّه به مطلبى كه مؤلّف بزرگوار در آخر فصل بيست و سوّم بدان اشاره فرمودند، ادامهى تعقيبات نماز مغرب را در اين فصل و بعد از خواندن نافلههاى نماز مغرب ذكر فرمودهاند، رجوعشود.
288) در برخى از نسخهها به جاى اين كمله فَحثا آمده است كه ظاهراً درست نيست.
289) در برخى از نسخهها به جاى اين كلمه سِنينها آمده كهظاهراً درست نيست، زيراسِنين ملحق به جمع سالم و مذكّر است و هنگام اضافه نون آن حذف مىشود.
290) اين لفظ در برخى از نسخههاى طارِقٌ آمده است كه ظاهراً درست نيست، زيرا استثناءو منصوب است.
291) ظاهراً مقصود از چهار سجدهاى كه ذكر مىشود، همان دو سجده شكر است، منتهى به اين ترتيب: 1 - سجده كردن بر پيشانى، 2 - سجده با سمت راست صورت را، 3 - سجده با سمت چپ صورت، 4 - و در آخر با سجده كردن با پيشانى.
