مفهوم رواياتى كه در اين باره وارد شده و به اعتقاد ما به صحّت و صواب نزديكتر است، آن است كه نخستين نمازى كه بر بندگان واجب شده، نماز ظهر است، كه دو ركعت بوده. و روايات در اين باره بسيار است، و نيازى به ذكر آنها نيست، زيرا اين مطلب در نزد برگزيدگان و حضرات معصومين (عليهمالسلام) كه الگوى ما هستند روشن است.
نماز ظهر، همان صَلوة وُسْطى است
1 - و امّا اينكه آن همان صَلاةِ وُسْطى است، در روايتى از امام باقر (عليه السلام) در پاسخِ پرسش از فرمايش خداوند كه مىفرمايد:
حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَالصَّلاةِ الْوُسْطى.(135)
- بر تمام نمازها و بخصوص بر نماز ميانه محافظت كنيد.
آمده كه فرمود: آن نماز ظهر است، و در همان وقت خداوند نماز جمعه را واجب فرمود، در آن روز، وقتى است كه هيچ بندهى مسلمانى در آن لحظه از خداوند خيرى را نمىخواهد، مگر اينكه خدا به او عطا مىفرمايد.
2 - و نيز از امام باقر (عليه السلام) روايت شده كه: زن حسن بن علىّ دستور داد كه مُصْحَف و قرآنى بنويسند، هنگامى كه نويسنده به آيهى حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلوةِ الْوُسْطى رسيد حضرت امام حسن (عليه السلام) به او فرمود: حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلوةِ الْوَسْطى وَ صَلوةِ الْعَصْرِ، وَ قُومُوا لِلّهِ قانِيتنَ. يعنى بر تمام نمازها و به خصوص نماز وسطى و نماز عصر محافظت كنيد، و با حالت فروتنى براى خدا قيام نموده و خدا را عبادت كنيد.
3 - در حديث است كه امام صادق (عليه السلام) فرمود: بر تمام نمازها، و بويژه بر نماز وسطى و نماز عصر محافظت نماييد، و با حالت خضوع و فروتنى براى خدا قيام كنيد و خدا را عبادت كنيد.
4 - همچنين از طريق اهل تسنّن وارد شده كه ابن عمر گفت: حفصه دختر عُمَر دستور داد كه مصحف و قرآنى براى او نوشته شود، و به نويسنده گفت: وقتى به آيهى نماز رسيدى، به من نشان ده تا دستور دهم كه آن را به همان صورت كه از رسول خدا (صلى الله على و آله و سلم) شنيدهام بنويسى، وقتى وى آن را به او ارائه داد، دستور داد كه بنويسد: بر همهى نمازها و به خصوص بر نماز وُسْطى و نماز عصر محافظت نماييد، و با حالت خضوع و فروتنى براى خدا قيام نموده و خدا را عبادت كنيد.
5 - و ابو جعفر بن بابويه نيز در كتاب مَعانِى الاخبار در باب معناى نماز وسطىمشابه اين حديث را از عايشه روايت نموده است.(136)
6 - و نيز عبداللَّه بن سليمان بن اشعث سجستانى در جزء اوّل كتاب جمعُ الْمَصاحِف شش حديث پيرامون اينكه اين آيهى شريفه به همين صورت در مُصْحف عايشه بوده، و هشت حديث دربارهى اينكه آيه شريفه به همين صورت در مُصْحَف حَفْصه، و دو حديث دربارهى اينكه به همين صورت در مُصْحَف اُمِّ سَلَمه بوده، ذكر كرده است.
بنابراين، تعيين اينكه نماز وسطى همان نماز ظهر است از هر طريق فَريقَيْن (شيعه و سنّى) روايت شده است.
8 - همچنين شيخ بزرگوار محمّد بن على كراجكى در نامهاى كه به فرزند خويش نوشته، در رابطه با فضيلت نماز ظهر روز جمعه ذكر كرده (درست به همين لفظ ) كه: اى فرزند عزيزم، براى نماز ظهرِ اين روز شرافت بزرگى است، و آن اوّلين نمازى است كه بر سرورمان رسول خدا(صلى الله على و آله و سلم) واجب شده است. و روايت شده كه آن، همان نماز وُسْطى است كه خداوند متعال در امر به محافظت بر تمام نمازها، آن را به صورت جداگانه ذكر نموده و فرموده - جَلَّ مِنْ قائِلٍ - كه: حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلوةِ الْوُسْطى.
9 - و كراجكى نيز حديثى را كه ما پيشتر به نقل از زراره از محمد بن مسلم ذكر نموديم، روايت كرده است.
10 - همچنين در يكى از كتابهاى اصول به نقل از ابى بصير آمده كه امام صادق (عليه السلام) فرمود: نماز وسطى همان نماز ظهر است، و آن نخستين نمازى است كه خداوند بر پيامبر گرامىاش (صلى الله على و آله و سلم) نازل فرموده است.
11 - و باز در نسخهى قديمى و زيباى كتاب تفسير قرآن از صادِقَيْن (امام صادق و باقر) (عليهماالسلام) كه هم اينك نيز در نزد ما موجود است، چهار حديث به چند طريق از امام باقر و صادق (عليهماالسلام) ديدم كه: نماز وسطى همان نماز ظهر است. و رسول خدا(صلى الله على و آله و سلم) پيوسته مىفرمودند: بر همه نمازها و به خصوص بر نماز وسطى محافظت نماييد.
12 - همچنين در آن كتاب بعد از اين احاديث، دو حديث ديگر نيز در اين باره ذكر نموده است.
13 - افزون بر اين، ابوجعفر محمّد بن بابويه در كتاب معانِى الاخبار نيز نظرش اين است كه: نماز وُسْطى، همان نماز ظهر است و رواياتى از سوى طريقَيْن (شيعه و سنّى) در اين باره ذكر نموده است.
14 - همچنين وى در كتاب مدينة العلم روايت كرده كه امام صادق (عليه السلام) فرمود: نماز وسطى همان نماز ظهر، و نخستين نمازى است كه خداوند بر پيامبرش (صلى الله على و آله و سلم) واجب فرموده است.
1 - شايد مراد از وُسْطى همان عُظمى و نماز بزرگ باشد، چنانكه خداوند متعال در جاى ديگر مىفرمايد:
وَ كَذلِكَ جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطاً.(137)
- و اينچنين خداوند شما را امّت بزرگى قرار داد.
2 - ممكن است كه به معناى نماز ميانه باشد، زيرا نماز ظهر ما بينِ دو نماز از نمازهاى روز (صبح و عصر) واقع است، و نيز در ميانه و وسطِ ظهر قرار دارد.
در شگفتم كه چگونه تعظيم نماز ظهر و اينكه آن همان نماز وسطى است بر بعضى مخفى مانده است، با اينكه:
اوّلاً: همگان اتّفاق دارند كه آن، اوّلين نمازى است كه واجب شده.
ثانياً: كه نماز جمعهاى كه واجب است در آن وقت واقع است.
ثالثاً: وقتى كه دعا در آن مستجاب مىشود در آن قرار دارد.
رابعاً: آن هنگام، وقتِ گشوده شدن درهاى آسمان و وقتِ نماز اَوّابين است.
خامساً: وجود اينكه در روايت نماز عصر بر آن عطف شده(138) و امور ديگر از اين قبيل.
135) بقره (2): 238.
136) معانى الاخبار، ص 331، روايت 2 و 4.
137) بقره (2): 143.
138) لذا مسلّماً مقصود از آن، همان نماز پيش از نماز عصر، يعنىنماز ظهر مىباشد.
