آداب معنوى هنگام رفتن به توالت
از جمله مقدّمات پيش از طهارت، مطالبى است كه انسان هنگام وارد شدن در توالت و هنگام بول و غايط نمودن و اين گونه امور ضرورى، بدان نيازمند است.
اينك مىگويم: اى بندهى بد، اى پست، چه چيز باعث شده كه بر پادشاه عالَميان و خداوندگار اوّلين و آخرين جرأت پيدا كنى؟ و چه چيز تو را از جايگاه خويش، كه بندهاى نيازمند و ذليل هستى، در آورده و به فروگذارى و گستاخى و اشتغال داشتن به غير بندگى و خدمت و معامله با مالكِ روز جزا، واداشته است؟
واى بر تو، آيا نمىبينى كه خود مخزن و حمّال كثافتهاى پست و عهدهدار تميز كردن محلّ خروج پليديها مىباشى، و اين امور را هر روز و شب مكرّر با دستت انجام مىدهى، و تا هنگام مرگ از اين كار پست رهايى نخواهى داشت.
واى بر تو، چگونه از زير بار نشانهى ذلّت و نقص سر به سوى صاحب جبروت و مالك مُلك و ملكوت بلند مىكنى؟ آيا نمىدانى كه آغاز تو بسان پدرت، از نطفهاى بدبو و گنديده بوده، كه از محلّ درآمدن پيشاب كه ناپاك است بيرون مىآيد، و بعد از آن كارت حمّالى و شستن كثافت مىباشد و بعد از مرگ به صورت مُردار گنديده و زشت مىگردى.
سرت را از روى ذلّت و شرم به زير انداز و صدايت را از روى بيم و هراس آهسته كن، و زبونىِ خويش را بشناس، و در تدبير امور خود تأمّل كن، و بكوش كه مولايت تو را از اسارت بندگى رها ساخته، و از فرومايگى اين امور پست بيرون آورد. دست به دامن او شو و به او توسّل بجوى كه تو را از اين بردگى اسارت آزاد ساخته و از آزادگان قرار داده و براى سكونت در بهشتى كه خانهى آرامش و محلّ آسودگى است، شايسته گرداند، و بدين وسيله تو را از اين كار پست و اشتغال به شستن كثافتها و محلّ خروج پليديها بالا برده، و اين جسد سخيف و دون را ويران ساخته، و بر بُنيادى والا و پاكيزهى از اين پليديها آباد كند، به گونهاى كه براى سكونت در خانهاى كه خوشيهايش دايمى و جاودانى است، صلاحيّت پيدا كنى كه اين دست به دامن شدن و توسّل جستن تنها در دنيا ميسّر است، پس اگر به چيز پست و دون بسنده نمايى، زيانكار خواهى بود و گناه از خودت مىباشد و مصيبت و گرفتارى به خودت برمىگردد.
احكام و آداب هنگام رفتن به توالت
بندهاى كه در دار فنا به اين امور مبتلاست، خواست به توالت وارد شود، نيازمند است كه پيش از داخل شدن امورى را بداند، تا كارها و گفتارش بر مبناى شناخت و آگاهى باشد.
از جملهى آن امور كه در روايات آمده است، اين است كه:
1 - در حال اختيار و توانايى، اگر سرش باز باشد، پيش از وارد شدن آن را بپوشاند.
2 - و جاى قضاى حاجتش از نگاه ديگران به عورتش مصون و محفوظ باشد.
3 - وقتى خواست براى اين منظور بنشيند، رو و پشت به قبله نباشد.
4 - رو به سمتى كه باد مىوزد بول ننمايد، زيرا امكان دارد كه باد آن را به سوى او برگرداند.
5 - رو به آفتاب و ماه نباشد.
6 - در سوراخهاى حيوانات ، بول نكند، زيرا امكان دارد چيزى از آنجا خارج شده و گزندى به او برساند.
7 - از نشستن در مكانهايى كه موجب آزار و اذيّت مردم است، اجتناب كند.
8 - در آب جارى يا آب راكد، بول و غائط نكند، البتّه كراهت دوّمى شديدتر است. و اگر آب راكد كمتر از مقدار كرّ باشد، بول و غائط كردن آن را، آلوده و نجس مىكند.
9 - در حال اشتغال به قضاى حاجت، نخورد و نياشامد.
10 - در اين حالت، مسواك نزند؛
11 - سخن نگويد، مگر به ياد خداوند - جلّ جلاله -، و يا اينكه ناچار از سخن گفتن باشد.
12 - هنگامى كه از قضاى حاجت خويش فراغت پيدا كرد، استنجا نموده و جاى بول و غايط را با آب شستشو مىدهد. و اگر براى شستن غايط آب پيدا نشد، جاى آن را با سه سنگ و پاكيزه يا هر چيز ديگرى كه شرع مقدّس جانشين آن قرار داده، پاك كند. و اگر عين غايط پيش از استعمال سه سنگ و چيز ديگر برطرف شده باشد، بايد آن سه را استعمال كند. و اگر عين نجاست با سه سنگ برطرف نشود، بايد بيش از سه عدد سنگ استعمال كند تا اينكه عين غايط برطرف شود.
البتّه حتّى در صورت وجود آب نيز جايز است در رفع غايط به سنگ بسنده كند، به همان صورتى كه ذكر كرديم، ولى اگر بين سنگ و آب جمع كند، افضل و بهتر خواهد بود.
13 - وقتى از طهارت كردن محلِّ غايط فارغ شد، سه بار به آرامى از مخرج تا بيخ آلت تناسلى را دست كشد، سپس باز به آرامى سه بار از بيخ آلت تا سر آن دست كشد(79)، پس از آن را شستشو دهد، و در شستن مخرج بول، در حالت دسترسى به آب، غير از آب كفايت نمىكند.
و حكم زن در شستن غايط با آب همانند مرد است، و امّا در بول نيازى به كشيدن دست و استبراء ندارد و شستن آن كفايت مىكند.
آداب و ادعيهى هنگام رفتن به توالت
اينك بعضى از روايات پيرامون آداب و دعاهاى وقت دخول در توالت تا هنگام خروج از آن را كه شايسته است شخص عارف از آن غفلت نورزد، ذكر مىكنيم:
1 - هنگام وارد شدن، پاى چپش را پيش از پاى راست در مستراح گذارد، و بگويد آنچه را كه در روايت آمده كه امام صادق (عليه السلام) فرمود: هنگامى كه وارد توالت شدى و خواستى غايط كنى، بگو:
بِسْمِ اللّهِ وَ بِاللّهِ، أَعُوذُ بِاللّهِ مِنَ الْخَبيثِ الُْمخْبِثِ الرِّجْسِ النَّجِسِ الشَّيْطانِ الرَّجيمِ. إِنَّ اللَّهَ هُوَ السَّميعُ الْبَصيرُ الْعَليمُ.
- به نام خدا، و به وسيلهى خدا، به خدا پناه مىبرم از پليدِ پليد كننده و آلودهى ناپاك، شيطان رانده شده، به راستى كه خداوند شنوا و بينا و آگاه است.
2 - و اگر روايتى را خواستى كه الفاظ كمتر از اين را داشته باشد، بگو آنچه را كه روايت شده كه امام صادق (عليه السلام) فرمود: هنگامى كه وارد توالت شدى و خواستى غايط كنى، بگو:
بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ، أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الرِّجْسِ النَّجِسِ الشَّيْطانِ الرَّجيمِ، إِنَّ اللَّهَ هُوَ السَّميعُ الْعَليمُ.
- به نام خدا، و به [وسيلهى ]خدا، به خدا پناه مىبرم از [شرّ] پليدِ نجس، شيطان رانده شده، به راستى كه خداوند شنوا و آگاه است.
3 - و اگر باز كمتر از اين الفاظ را خواستى، بگو آنچه را كه امام صادق (عليه السلام) پيرامون حُكم توالت هنگام ورود به آن فرمود: وقتى انسان داخل توالت شد، بگويد:
بِسْمِ اللَّهِ
- به نام خدا.
و وقتى براى قضاى حاجت نشست، بگويد:
أَللّهُمَّ، اذْهَبْ عَنِّى الاَْذى، وَ هَنِّئْنى طَعامى.
- خداوندا، مايهى رنج و آزار را از من برطرف نما، و خوراكم را گوارا فرما.
و هنگامى كه قضاى حاجت نمود، بگويد:
أَلْحَمْدُللَّهِ الَّذى أَماطَ عَنِّى الاَْذى، وَ هَنَّأَنى طَعامى.
- سپاس خدايى را كه مايهى رنج و اذيّت را از من دور نمود، و خوراكم را گوارا فرمود.
سپس فرمود: فرشتهاى بر بندگان گمارده شده كه وقتى قضاى حاجت نمودند، سر او را برگردانده(80) مىگويد: اى فرزند آدم، آيا به آنچه كه از شكم و اندرونت بيرون آمده نمىنگرى، پس جز چيز پاكيزه در آن داخل مكن، و عورتت را در حرام داخل مكن.
4 - و وقتى كه خواست خودش را بشويد، آنچه را كه جدّم ابى جعفر طوسى - رضوان اللَّه عليه - روايت نموده بگويد. كه مىفرمود: هرگاه خواست خودش را شستشو دهد، بگويد:
أَللّهُمَّ، حَصِّنْ فَرْجى، وَ اسْتُرْعَوْرَتى، وَ حَرّمْهُما عَلَى النّارِ، و وَفِّقْنى لِما يُرْضيكَ عَنّى، يا ذَاالْجَلالِ وَ الاِْكْرامِ،(81)
- خداوندا، شرمگاه و عورتم را محفوظ و پوشيده بدار، و آن دو را بر آتش [جهنّم ]حرام فرما، و مرا به هر آنچه كه تو را از من خشنود مىسازد، مؤفّق گردان. اى صاحب بزرگى و بزرگوارى.
5 - وقتى از غايط فارغ شدى، بگو آنچه را كه در روايت آمده كه امام صادق (عليه السلام) فرمود: وقتى از غايط فارغ شدى بگو:
أَلْحَمْدُللَّهِِ الَّذى أَماطَ عَنِّى الاَْذى، وَ أَذْهَبَ عَنِّى الْغائِطَ، وَ هَنَّأَص وَ عَافاص، وَالْحَمْدُللَّهِِ الَّذى يَسَّرَ الْمَساغَ، وَ سَهَّلَ الَْمخْرَجَ، وَ أَمْضَى الاَْذى.
- سپاس خدايى را كه مايهى رنج و اذيّت را از من دور، و غايط را از من برطرف نمود، و خوراك مرا گوارا نموده و تندرستى عنايت فرمود. و ستايش خداوندى را كه خوراكم را گوارا گردانيد، و بيرون آمدن آن را راحت نمود، و مايهى رنج و اذيّت را بيرون راند.
و هنگامى كه خواستى از توالت بيرون بيايى، دست به شكم ماليده، سپس آنچه را كه جدّم ابى جعفر طوسى - رضوان اللَّه عليه - روايت نموده، بگو كه:
أَلْحَمْدُللَّهِِ الَّذى هَنَّأَنى طَعامى وَ شَرابى، وَ عافانى مِنَ الْبَلْوى
- سپاس خداوندى را كه خوراكى و نوشيدنى را براى من گوارا فرموده، و از گرفتارى و [بيمارى] عافيت و تندرستى عنايت نمود.
و هنگام بيرون آمدن از توالت پاى راست خود را پيش از پاى چپ بيرون گذاشته و بگويد:
أَلْحَمْدُ للَّهِِ الَّذى عَرَّفَنى لَذَّتَهُ، وَ أَبْقى فى جَسَدى قُوَّتَهُ، وَ أَخْرَجَ عَنّى أَذاهُ، يالَها نِعْمَةً، يالَها نِعْمَةً، يالها نِعْمَةً، لايَقْدِرُونَ الْقادِرُونَ قَدْرَها.(82)
- ستايش خدايى را كه لذّت غذا را به من شناسانيد، و نيرويش را در جسمم به جا گذاشت، و مايهى رنج و اذيّت آن را از من بيرون راند. چه نعمت بزرگى، چه نعمت بزرگى، چه نعمت بزرگى، كه اندازهگيران نمىتوانند اندازهى عظمت آن را مشخّص سازند و بدانند.
آبى در خور طهارت است كه: مطلق، و پاكيزه از نجاسات باشد، و انسان از ناحيهى شرع از استعمال آن براى طهارت مأذون باشد.
پس هرگاه چنين آبى پيدا شد بدان تطهير مىشود؛ و اگر چنين آبى پيدا نشد و آب قليل و كمتر از كرّ بود، اصل آب يقيناً پاك و طاهر است، لذا انسان نبايد به خاطر قليل بودن، از طهارت با آن خوددارى كند و به گمان و تخمين بگويد كه نجس شده است، زيرا به واسطهى همين خوددارى كردن و ترك طهارت و نماز، نَفْس خويش را به هلاكت انداخته و به صاحب شريعت اهانت نموده، بلكه امور زشت و قبيحى را به فرستادهى خداوند - جلّ جلاله - نسبت داده است؛ زيرا اگر مقصودش عبادت خداوند سبحان باشد، نبايد در تدبير و گفتار الهى با او مخالفت نمايد.
و مبادا به آنچه كه بسيارى از مردم بدان مبتلايند، يعنى ترك طهارت و نماز به خاطر تَوَهُّمهاى وسواس گونه و حكم به نجس بودن آب، مبتلا شود؛ زيرا وسواس، يا بيمارى جسمى است؛ و يا بيمارى و آسيب در عقيده و دين؛ و يا درماندگى در شناخت خداوند بسيار مهربان است.
79) و نيز سه بار سر آلت را فشار دهد. ظاهراً عبارتى كه ذكر شداز متن افتاده است.
80) يعنى او را متوجّه كثافاتى كه از او خارج شده مىكند.
81) مصباح المتهجّد، ص 7 - با اين تفاوت كه به جاى لِمايُرْضيكَ عَنّى، لِمايُقَرِّبُنى مِنْكَ: (يعنى به آنچه كه مرا به تو نزديك مىگرداند.) آمده است.
82) مصباح المتهجّد، ص 7.
